قازاقستاننىڭ جاڭادان سايلانعان ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين تاڭعى ساعات تورتتە تۇرىپ قىتاي ءتىلىن ۇيرەنەدى ەكەن. قازاقشانى قاتىرماسا دا، قىتاي تىلىنە دەگەن بەيمالىم الاڭداۋشىلىق ونى تاڭعى ۇيقىسىنان شوشىپ وياتاتىن كورىنەدى. تاعايىندالعانىنا نەبارى ءۇش اپتا بولعان مامين مىرزادان ەل جاڭاشىلدىق كۇتىپ وتىرعاندا، ونىڭ جاڭاشىلدىعى نەبارى قىتاي ءتىلىن ناسيحاتتاۋ ءھام ۇيرەتۋ بولىپ جۇرمەي مە؟

جالپى، شىعىستاعى كورشىمىزدىڭ ءتىلىن ۇيرەنۋ كەرەكتىگى تۋرالى ءجيى بولماسا دا، ەمىس-ەمىس ءبىر ۇندەر ەستىلىپ قالادى. بىلتىر عانا سەناتور داريعا نازارباەۆا الماتى جاستارىمەن كەزدەسۋىندە قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋ اسا ماڭىزدى ەكەنىن ايتتى. سەناتوردىڭ ءسوزىن قاز-قالپىندا كەلتىرسەك: “قىتاي ءتىلىن ۇيرەنىڭدەر. تالاپ ەتەمىن. مەنى ۇلتجاندى ازاماتتار مۇنداي سوزدەر ءۇشىن سىنايدى، بىراق بولاشاق قىتاي تىلىندە دەپ سانايمىن. قىتاي نارىعىنىڭ الەۋەتى شەكسىز. حالىق سانى كوپ. ول جاقتا نە شىعارساڭىزدار دا، ميللياردەر بولاسىزدار”, – دەدى ول.

نازارباەۆانىڭ بولاشاقتى قىتاي تىلىمەن تىعىز بايلانىستىرىپ، ونى ۇيرەنۋدى تالاپ ەتكەنى قوعامدا ءبىراز تالقىعا تۇسكەن بولاتىن. الايدا، سەناتوردىڭ ايتۋىنشا، قىتاي بىزگە ميللياردتاپ ينۆەستيتسيا قۇيىپ جاتىر. جانە، سونىڭ ارقاسىندا قازاقستاندىقتار ءۇشىن جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلادى، تابىس تابادى، وتاندىق نارىق جاڭا تاۋارلارمەن مولاياتىن كورىنەدى.

بىراق، داريعا نۇرسۇلتانقىزى “تابىس تاۋىپ ميللياردەر بولاسىزدار” دەگەن ادەمى سوزدەردەن بۇرىن، نە سەبەپتى قازاقستانداعى قىتاي بيزنەسمەندەرىنىڭ سانى كۇرت وسكەنىن، نەگە ولاردىڭ 51 كومپانياسىنىڭ ءبىزدىڭ ەلگە تۇراقتاعانىن تۇسىندىرگەنى دۇرىس. جانە، قىتايدىڭ سول ميللياردتاعان ينۆەستيتسياسىنىڭ وتەۋى نە بولاتىنى تاعى جۇمباق. ال، جەرىندە قۇداي بەرگەن استى-ءۇستى بايلىعى بولا تۇرا، وتاندىق نارىقتى قىتاي كومپانيالارىنىڭ ەسەبىنەن ارتتىرۋدىڭ استارىندا ساتقىندىق جاتقان جوق پا؟ قالاي دەسەك تە، ءادىل ويىن ەمەس سياقتى...

ال، وسى ويىنداعى اسقار مامين مىرزانىڭ ءرولى قانداي؟

2017 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا قحر باسشىسى سي تسزينپين رەسمي ساپارمەن قازاقستانعا كەلدى. ونى اۋەجايدان سول كەزدەگى پرەمەردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى اسقار مامين كۇتىپ الدى. سول ساپارىندا قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ قىتايدىڭ 51 كاسىپورىنىن قازاقستانعا كوشىرۋ تۋرالى كەلىسىمىن جۇزەگە اسىرىپ جاتقانىن ايتتى. سايكەسىنشە، قىتاي باسشىسى دا ءوزىنىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» اتتى يدەياسىن قولداعانى ءۇشىن نازارباەۆقا ريزاشىلىعىن بىلدىرگەن. جانە سي تسزينپين مىرزا استاناداعى Beijing Palace قوناقۇيىن ءوز ۇيىندەي سەزىنەتىنىن ايتتى.

ارادا ەكى اي وتكەندە اسقار مامين قىتايدىڭ ناننين قالاسىندا قحر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ پرەمەرى چجان گاوليمەن بىرگە ءبىرىنشى قازاقستان-قىتاي ايماقارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىنا قاتىستى. قىتاي - ASEAN Expo كورمەسىندە وتكەن كەزدەسۋدە قازاقستاندىق «باتىس مارك لامب» ەت كومبيناتىنىڭ توراعاسى راحىمجان يسماعامبەتوۆ پەن  قىتايلىق  Zheng & Agrotechnology Co. Ltd كومپانياسىنىڭ توراعاسى لي سيانمينگ اراسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلعان. ناتيجەسىندە، جالپى كولەمى 47 ملن. دوللاردى قۇرايتىن ينۆەستيتسيالىق جوبا جاسالعان.

(اسقار مامين قحر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ پرەمەرى چجان گاوليمەن)

سونداي-اق، «NK Kazakh Invest» اق باسقارما توراعاسى ماقسات قاباشەۆ پەن «Silver Tiger Capital» كومپانياسىنىڭ باسشىسى كيۋ لونگفاي اراسىندا كاپيتالداندىرۋدى جۇزەگە اسىراتىن بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالىق قور قۇرۋ تۋرالى نەگىزدەمەلىك كەلىسىمگە قول قويىلعان. ونىڭ جالپى قۇنى 250 ملن. اقش دوللارىنا باعالانعان.

سونىمەن قاتار، وسى فورۋمدا قازاقستاندىق «Aitey Group» حولدينگىنىڭ باسقارما توراعاسى سەيىتجان ەسىموۆ پەن «Stone» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ باسقارما توراعاسى حۋ دجينپەي دە ستراتەگيالىق ارىپتەستىك تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى.

جالپى، وسىنداي ءىرى جوبالاردىڭ ىسكە اسۋىن كوزدەيتىن بۇل فورۋمعا اسقار مامين “ەكى ەل اراسىنداعى دوستىق پەن تاتۋلىقتى جانە ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى نىعايتۋعا جاڭا سەرپىن بەرەدى” دەپ باعالادى.

ءبىر جىلدان سوڭ، ياعني، 2018 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا اسقار مامين جۇمىس ساپارىمەن كەزەكتى رەت قىتايعا باردى. ول كەزدە قىتايلىق CITIC Group Corporation Ltd كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى ۆان دجۋنمەن جولىعادى. كەزدەسۋ بارىسىندا كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ، مۇناي وڭدەۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ سالاسىنداعى ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرى تالقىلانادى. جانە، قىتايدىڭ ەكسپورتتىق-يمپورتتىق، (Export and Import bank of China), قۇرىلىس، (China Construction Bank), يندۋستريالدى-كوممەرتسيالىق (Industrial and Commercial Bank of China Limited) سياقتى ءىرى بانكتەرىنىڭ باسشىلارىمەن ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ماسەلەلەرىن تالقىلاعان.

ال، 2018 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا مامين مىرزا تاعى دا قىتايعا بارىپ، بەيجىڭ قالاسىندا قحر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ ۆيتسە-پرەمەرى حان چجەنمەن كەلىسسوزدەر وتكىزدى. جانە، COSCO Shipping Corporation باسشىسى حۋان سياوۋەنمەن جانە ليانيۋنگان پورتىنىڭ باسقارما توراعاسى دين جۋەيمەن كەزدەسىپ، ترانسقۇرلىقتىق تاسىمالداۋدى دامىتۋ جانە بىرلەسكەن تەرمينال مەن “حورگوس-شىعىس قاقپاسى” اەا-نى ودان ءارى دامىتۋ ماسەلەلەرى تالقىلادى.

(ا.مامين قحر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ ۆيتسە-پرەمەرى حان چجەنمەن)

قازاقستان-قىتاي اراسىنداعى وسىنداي كەلىسىمدەردىڭ جۇزەگە اسۋىنا ىقپال ەتىپ جۇرگەن مامين مىرزانىڭ قىتاي ءتىلىن تاڭعى تورتتەن ۇيرەنۋىنىڭ سىرى دا وسى بولسا كەرەك.

بۇگىندە قازاقستاننىڭ قىتايعا قارىزى 1,2 ملرد.دوللار بولعان. بۇل تۋرالى قر پرەمرەر-ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى – قارجى ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆ ايتقان بولاتىن. وعان قوسا، قازاقستان ۇكىمەتى قىتايدان ەكى ەل شەكاراسىنداعى قازاقستاندىق وتكىزۋ پۋنكتىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن تاعى دا 2 ميلليارد يۋان، ياعني، 100 ميللياردقا جۋىق تەڭگە قارىز الۋدى جوسپارلاپ وتىرعان كورىنەدى. وسىلايشا، قازاقتىڭ موينىنا تاعى دا قارىز قامىتى ىلىنبەك...

ايتپاقشى، اقپارات قۇرالدارىندا وسى ءماميننىڭ كارىم ماسىموۆپەن كلاستاس ەكەنى ايتىلدى.

ەكى شەندىنىڭ قازاق تىلىنەن بەرگەن ۇستازى ءمۇسليما ايساققىزىنىڭ ايتۋىنشا، اسقار كوپ بالالارعا قاراعاندا قازاق ءتىلىن جاقسى بىلگەن. بىراق، سويلەۋگە ۇيالاتىن بولىپتى. قازاقشا سۇراسا ۇندەمەيدى نەمەسە “نە زنايۋ” دەپ جاۋاپ بەرەتىن كورىنەدى. ال، كلاستاسى كارىم ءماسىموۆتىڭ بارلىق ساباعى بەس بولعانىمەن، ءدال قازاق ءتىلىن 4 كە بىتىرگەن. ول باعانىڭ ءوزىن مۇعالىمدەرى سۇراپ قويدىرعان ەكەن. ۇستازى ءماسىموۆتىڭ قازىر قازاق ءتىلىن ناشار بىلەتىنىن، ەكى ءسوز ايتسا، ءۇشىنشىسىن وقىپ بەرەتىنىن سىنعا الىپتى. سوناۋ مەكتەپتەن قازاق ءتىلىنىڭ ۋىزىنا جارىماعان ەكەۋى دە كەيىننەن قر ۇكىمەتىن باسقاردى. ءبىر قىزىعى، كارىم ءماسىموۆ تا قىتاي تىلىندە تازا سويلەپ، بايانداما جاسايدى. ال، اسقار ونىڭ دەڭگەيىنە جەتۋ ءۇشىن تاڭعى تورتتەن تۇرىپ ەڭبەكتەنىپ ءجۇر...

ءتۇيىن.

ءتىل – ۇلتىڭ جانى. بۇل  بىر قاراعاندا جاتتاندى ءسوز كورىنگەنىمەن، شىن مانىندە، قازاق ۇلتىنىڭ ءتىلىن بىلمەگەندەر، ونىڭ جانىن ءتۇسىنىپ، ماسەلەسىنە باس اۋىرتپايتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. ال، مامين مىرزانىڭ جانە ونىڭ قايتا جاساقتالعان ۇكىمەتىنىڭ سىرت كوزدى الداۋ ءۇشىن سويلەگەن جاساندى قازاقشاسى قانشا ۋاقىتقا جەتەتىنى بەلگىسىز...

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz