بۇگىندە الەمدىك دارەجەدەگى العاشقى قازاق ءانشىسى اتانىپ جۇرگەن ديماش قۇدايبەرگەننىڭ حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىنە ەكى جىلدان ارتىق ۋاقىت وتسە دە، ول تۋرالى اقىن وڭايگۇل تۇرجانوۆانىڭ كىتاپشاسىنان باسقا تەرەڭنەن قۋزاعان تياناقتى دۇنيە، ءتىپتى قازاقستان كولەمىندە مۋزىكاتانۋشىلىق ماقالا جازىلا قويعان جوق. ەسسەيست جازۋشى ماقسات ءتاج-مۇرات وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا «ديماش. كوگدا جاجدۋت كريكا» اتتى كىتاپ جازىپ ءبىتىردى. ءبىز وقىرمان نازارىنا سول كىتاپتىڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلعان «جەر الەمدى شارلاعان قازاق ءانى» دەيتىن تاراۋىن ۇسىنۋدى جالعاستىرامىز. 

(جالعاسى. باسى مىنا سىلتەمەلەردە: «باعى بارمەن تالاسپا», تەڭىز تۇپتەن تەبىرەنەدى)

جوعارىدا تاقىرىپ ىڭعايىنا قاراي كەلتىرگەنىمىزدەي، وسى كۇنگە دەيىن جۋىق جانە جىراق شەتەلدە ديماشتىڭ الابوتەن ورىنداۋ ءستيلى جونىندە بىرنەشە «ۆوكالدىق كوۋچ» (مۋزىكالىق تالداۋ) جاسالدى. سولاردىڭ ءبىرى The vocal Lexicon ادەتتە پوپ-مۋزىكادا ءبىر، ءارى كەتكەندە ەكى تونالدىلىق توننان اسپاسا، ديماش بىردەن ءارتۇرلى بەس تونالدىلىق بار ەكەندىگىن جازادى. ال ولگا دونسكايا S.O.S. كومپوزيتسياسىندا ديماشتىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ەڭ جوعارعى تونالدىلىق: -سي مينوردى العانىن اتاپ تۇرىپ كورسەتەدى. Jikatok بولسا قازاق ءانشىسىنىڭ داۋىس مۇمكىندىگى وتە زور ەكەندىگىنە توقتالادى، بىراق مۇنى شەتەلدىك كەيبىر حەيتەرلەر مويىنداماي، ءانشى ميكستە (رەگيسترلەردى ارالاستىرۋدا) ءبىرىنشى وكتاۆانىڭ – سول نوتاسىنان اسا المايتىنىن، دياپازونى ءبىر وكتاۆانىڭ توڭىرەگى ەكەندىگىن دالەلدەپ قويمايتىنىنا نارازىلىق بىلدىرە كەپ، بۇل پىكىردىڭ ۇشقارىلىعىنا دونسكايانىڭ تالداۋىن دالەل رەتىندە جۇرگىزەدى. ولگا اناتولەۆنا وسى ورايدا ديماشتىڭ S.O.S.-تەگى داۋىس اۋقىمى ءۇش وكتاۆانى قۇرايتىنىن، ال كەيىنگى «گرەشنايا ستراست» كومپوزيتسياسىندا دياپازونى ءتورت وكتاۆانى ەركىن جايلاعانىن كورسەتكەن-ءدى. كەيىنىرەك ديماشتىڭ ورىنداۋىنداعى ەڭ تومەنگى نوتا – ۇلكەن وكتاۆاداعى -فا، ەڭ جوعارى نوتا – بەسىنشى وكتاۆاداعى –رە دەپ دالەلدەگەندەر دەپ دالەلدەگەندەر دە بولدى. ءانشى 2018 جىلى جازدا «گاككۋ» مۋزىكا فەستيۆالىندە ءوزىنىڭ «ۇمىتىلماس كۇن» ءانىن ورىنداۋ كەزىندە وتە جوعارى نوتاداعى ىسقىراۋىق رەگيسترگە سالىپ جانە نوتانى وتە ۇزاق – سەگىز سەكۋند بويى ۇستاپ تۇرعاننان كەيىن «ديماش D2-دەن D8-گە دەيىنگى نوتالاردى الا الادى» دەيتىن تۇجىرىم ايتىلدى. مۇنداعى D8 – ادەتتە «دەلفين دىبىسى، «تاڭىرلىك دىبىس» دەلىنەتىن، ۋلترادىبىسقا جاقىن كەلەتىن دىبىس. شامامەن وسى تۇستا ديماشتىڭ داۋىس دياپازونىن التى وكتاۆاعا جاقىنداتقاندار بولماي قالعان جوق: «شيروكي دياپازون ۆوكالا، 6 وكتاۆ ي 1 نوتا، دوستيگاەت سامىح نيزكيح نوت باريتوننوگو رەگيسترا ي ۆپلوت دو نايۆىسشيح نوت سوپرانو ي رەگيسترا سۆيستكا. ەگو سامايا نيزكايا نوتا – ا 2, ا سامايا ۆىسوكايا – د 8». بۇگىندە ديماشتىڭ 5 وكتاۆا، 4 نوتا جانە 1 جارتىلاي توندى قامتيتىن اۋقىمدى ۆوكالدىق دياپازونعا يە ءانشى ەكەندىگى رەسمي تۇردە ايتىلىپ-جازىلا باستادى. Singer اياقتالا سالىسىمەن ءوزىنىڭ جۇمىستىق داۋىس كولەمى 4,5 وكتاۆا توڭىرەگىندە ەكەنىن، دامي كەلە 5 وكتاۆالىق دەڭگەيگە جەتۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ءانشىنىڭ ءوزى دە ايتقان-دى، بۇگىندە D 8 ونىڭ دياپازونىنداعى ەڭ جوعارى نوتا بولىپ قالا بەرە مە دەگەن سۇراقتىڭ باسىن ديماشتىڭ ءوزى «ماسەلە وكتاۆادا ما ەكەن؟!» دەپ، اشىق قالدىرىپ ءجۇر. سويتسە-داعى ودان الداعى ۋاقىتتا بۇدان دا بيىك، شىرقاۋ نوتالاردى ەستىپ قالۋىمىز عاجاپ ەمەس.

ەسترادا ءۇشىن ەڭ قالىپتى، كەڭىنەن تارالعان داۋىس اۋقىمى – ەكى وكتاۆا. ونىمەن جاندى داۋىستا ايتۋ ءۇشىن ەرتەلى-كەش ەشكىممەن سويلەسپەي، داۋىسىڭدى ساقتاپ، كۇتىنىپ ءجۇرۋىڭ كەرەك، سونىڭ وزىندە ءتىپتى مەرايا كەري سياقتى تاجىريبەلى انشىلەردىڭ ءوزى بىرنەشە كۇنگى «لايف» ورىنداۋلاردان كەيىن «شاشىلىپ» قالىپ جاتادى. ال قاتارىنان بىرنەشە مارتە جاندى داۋىسپەن جانە بەرى قويعاندا ءتورت وكتاۆامەن شىعانداپ شىرقايتىن ديماش وسى ەكستريم-ۆوكالىنىڭ ءونبويىندا نوتالاردى ءوز دەڭگەيىندە بىردەي ۇستاپ تۇرا الا ما، بالكي كەيدە كۇشى جەتپەي، اگوگيكاعا (مۋزىكالىق ەمەس دىبىستارعا) – اعىلشىنشا or, ورىسشا «كريك»، «ۆيزگ»، «پيسك» دەپ اتالاتىن قازاقشا قايىرعانداعى «شىڭىراۋلار» مەن «شيقىلداۋلارعا» جول بەرىپ الماي ما؟ مۇمكىن رينات پەن ەربولاتتاردىڭ، «يلي ي»-لەردىڭ ايتىپ جۇرگەندەرى قۇلاققا تۇرپىدەي تيەتىن، قالىپتان تىس وسىنداي شىعان ايقاي، «ەستۋ ديسسونانسى شىعار»؟

ديماشتاي ءانشىنىڭ ءانشىسىنىڭ ءوزىن سىنعا سالعان سونداي ساتتەر تۋرالى اششى ايتىلعانى بار، ەمەۋرىنمەن سەزدىرىلگەنى بار بىرقاتار سىن-ەسكەرتپەلەردىڭ ىشىنەن اقيقاتى وسى-اۋ دەگەنىمەن جۇرسەك، دونالد اميگي دەيتىن مۋزىكا مامانىنىڭ ءبىر پىكىرى قۇلاققا كىرەتىندەي. امەريكان ۆوكال-جاتتىقتىرۋشى ءانشىنىڭ S.O.S.-تە ءۇش جوعارى نوتانىڭ بىرەۋىن تەنورمەن، باريتونمەن ياكي سوپرانومەن الماي، بىردەن التتەنورلىق نوتاعا سەكىرىپ ءوتىپ كەتكەنىنە نازار اۋدارادى. ايتۋىنشا، بۇل – ءبىر رەگيستردەگى نوتادان ەكىنشى رەگيستردەگى نوتاعا دۇرىس كوشە الماۋدىڭ سالدارى جانە وسىنىڭ ءوزى جالپى شىعىس انشىلەرىنە ءتان ورتاق كەمشىلىك ەكەن. اسىرەسە شىعىستان شىققان وپەرالىق انشىلەر جوعارى نوتالاردى ساتىلاي جوعارىلاپ، ءان تۇرىندە شىرقاپ كەلىپ المايدى، وقىس ايقايلاپ بارىپ كوتەرىلەدى. مىسالى، شەريز. باتىس ساۋندىندا بۇلايشا تىكەلەي كوتەرىلۋ جات نارسە. ماسەلەن، انگەليكا حەيلدى تىڭداپ كورسەڭىز، ول تومەننەن باياۋلاپ باستايدى دا، بىرتە-بىرتە، استە-استە ورلەي وتىرىپ، جوعارى نوتالارعا جەتەدى. مۋزىكا تەورياسىندا «جوعارى رەگيسترگە ءوتۋ» دەپ اتالاتىن وسى ەرەكشەلىكتى قازاق انشىلەرى قولدانا ما دەگەن سۇراقتى بىردە شاھماردان ابىلەۆكە قويعانىمىزدا، بەلگىلى وپەرا ءانشىسى جالپى العاندا رەگيستردەن رەگيسترگە كوشۋ، نوتادان نوتاعا ءوتۋ قاشاندا ءبىزدىڭ انشىلەر ءۇشىن كادىمگىدەي قيىندىق تۋعىزاتىنىن، سونىڭ ىشىندە ەرىك قۇرمانعاليەۆتىڭ دە داۋىسى ونداي ساتتەردە «سىنىپ» كەتەتىنىن، جالپى ەرىكتى مۇنداي سىنعا سالماعان جالعىز قازاق ءانى «ءبىر ارپا بيداي» بولعانىن جەتكىزدى. بۇرىنعى ءداستۇرلى انشىلەرىمىزدىڭ قاي ءاندى بولسىن تاماقتى كەرنەپ الىپ، بىردەن وقىس، اششى، بيىك داۋىسپەن باستاپ كەتەتىندىگى تەگىندە وسى پروبلەمامەن دە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن-اۋ دەپ ويلادىق. ال ديماش ءان قۇرىلىمىن قاشاندا ءوزى بەيىم جالعىز ديناميكاعا – باياۋلاپ باستالىپ، سامعاپ كوتەرىلىپ، ۇشار بيىككە شىعىپ الىپ، شىعانداي دىردەكتەتىپ تۇرىپ اقىرىن تومەندەپ بارىپ اياقتالاتىن كرەششاندوعا قۇرادى، سولاي بولعاندىقتان دا ءانشى جوعارى نوتالاردى العان كەزدە بەلگىلى ءبىر كەدەرگىلەرگە (مۋزىكالىق ەمەس دىبىستارعا) كەزىگىپ، ولار جاي تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىن بيىك وتكىر دىبىستار (شىڭعىرۋ) بولىپ كەسىپ ءوتۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل نوتالار بويىنشا عانا، ال ءبىر انشىلىك داۋىستان ەكىنشى داۋىسقا كوشۋ، ءبىر رەگيستردەن ەكىنشى رەگيسترگە ءوتۋ مىندەتتەرىن ديماش تۇتاس العاندا وتە ءساتتى شەشەدى، دەپ جالعاستىرادى ويىن ميستەر اميگو، ياعني ءانشىنىڭ جالپى ورىنداۋ تەحنيكاسى ءاندى جوعارى نوتا ءۇشىن عانا، جانسىز، ەموتسيونالدى تەرەڭدىكسىز ورىنداۋعا جول بەرمەيتىن ەۋروپالىق بەلكانتوعا ارقا سۇيەيدى، باسقاشا ايتقاندا، ديماش بىردەن بىرگە كوشكەندە ءاننىڭ ءتىنىن جوعالتىپ الماي، جۇرەككە تيەتىندەي ەتىپ، شىعان ايقايسىز، دىبىستى ەرىكسىز زورلاپ شىعاراتىن اففەكتاتسياسىز ورىندايدى. مۇندايدا ديماشتىڭ بىردەن بىرگە كوشۋى قۇلاققا ايقىن شالىنباي، دىبىستار ءبىرىنىڭ ءىزىن ءبىرى باسىپ، نوتالار تەگىستەلىپ، بىرىنە ءبىرى ۇلاسىپ، جاراسىمدى ورلەۋمەن بولادى. ادەتتە ۆوكالدىق ستاندارت بويىنشا الگىندەي پروبلەمالى وتەلەكتەردى ءانشى كەۋدەدەن شىعاتىن قاز داۋىس رەگيستردەن جوعارعى، باس جاقتاعى رەگيسترگە ىركىلىسسىز، تەز اۋىسۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋى ءتيىس. ونداي وتەلەك-توتەلەك شامامەن ءبىرىنشى وكتاۆانىڭ -سي، -دو نوتالارىنىڭ ماڭىندا ءجۇرىپ جاتۋى كەرەك، نەگە ءدال سول اۋداندا بولۋى قاجەت ەكەندىگىن ەشكىم بىلمەيدى، سولاي بولعاندىقتان دا كوپتەگەن انشىلەر الگى تەحنيكانى كوزسىز قولدانام دەپ ءجۇرىپ اقىرى قوراز بولىپ قىشقىرادى، نە جانالقىمدا پەرنەسىڭىرلەرى قىسىلىپ، اياعى توبە قۇيقانى شىمىرلاتاتىن شىڭعىرۋعا اپارىپ سوعىپ جاتادى. ديماش بولسا وزىنە ىڭعايلى تونالدىقتان الشاقتاماي-اق، ءوزى قالاعان تۇستان ەشقانداي گليسساندوسىز تۇتاس ءبىر وكتاۆاعا ساتىلاپ ءبىر-اق ىرعيدى. نەگىزىندە مۇنداي ىرعۋ وقىس جۇرەتىندىكتەن ۇيرەنبەگەن قۇلاققا كەنەت شىڭعىرىپ كەتكەندەي بولىپ شالىنعانىمەن، ۆوكالدىق پوزيتسيا تۇرعىسىنان قاراعاندا بۇل استە دە or ياكي شىڭعىرۋ ەمەس. الگىندەي قابىلداۋ ياكي قابىلداماۋ اركىمنىڭ ءوز ەركى: تۇپتەپ كەلگەندە، ديماش حالىق ءانى «ءبىر بالانى» كلاسسيكال كروسسوۆەر باعىتىندا، ياعني ميكسپەن ورىنداسا، ءدال سول ءاندى قازاقستاندىق ك-پوپ توبى Ninety One باستان-اياق مۇرىننان جىبەرەتىن سونور دىبىستارمەن، ياعني دىبىستى اۋادان ارىلتاتىن ەسترادالىق لۇعاتتىق پوزيتسيامەن ايتادى، بىراق مۇنىڭ مۋزىكالىق ستيل، ۆوكالدىق تەحنيكا ەكەنىن تۇسىنەتىن جۇرت ءدال سول ءۇشىن «91» توبىن جازعىرمايدى دا، ەندەشە ديماشتىڭ ءدال سونداي ۆوكال تەحنيكاسى – كروسسوۆەرلىك or ياكي شىعان داۋىستارى ءۇشىن مۇيىزدەلۋى ادىلەت پە؟! ونىڭ ۇستىنە، ولگا دونسكايانىڭ انىقتاۋىنشا، ديماشتىڭ رەگيسترلەردى ميكستەپ، ياعني ارالاستىرىپ قولدانۋى ۆوكال تاريحىندا بۇرىن بولماعان سونى تەحنيكاعا نەگىزدەلگەن. مۇنىڭ ءمانىسى مىنادا: ءانشى ادەتتەگى كەۋدە جانە باس جاقتاعى رەگيسترلەرگە قوسا كەۋدەدەن تومەن، ياعني ابدومينال بولىكتە – قولقا-جۇرەك پەن ءىشتىڭ ۇستىڭگى جاعى ارالىعىندا تۇزىلەتىن دىبىستاردى (تومەنگى ابدومينال رەگيستردى) تاماق، كومەي تۇسىنان وراعىتا ءوتىپ بارىپ، بىردەن باس جاقتاعى رەزوناتورلارعا شىعارىپ جىبەرەدى. ياعني نەگىزگى دىبىستار جۇتقىنشاق استىنداعى جۇزىكتەكتەس شەمىرشەك ساقينا توڭىرەگىندە ۇيلىعىپ، ءتۇزىلىپ جاتپاستان، پەرنەسىڭىرلەر كومەگىمەن بىردەن كومەي، كومەكەي ارقىلى جوعارى اسىپ جونەلەدى. «وسىنى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى، - دەپ ىشەگىن تارتادى ولگا اناتولەۆنا. – ونىڭ سەبەبى، ەر ادامدا ابدومينال جانە كەۋدە رەگيستورلارى اجىراعىسىز ءبىر بولىپ كەلەدى، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۆوكال پەداگوگيكاسىندا ولاردى باستان جاقتى ايىرعانداي ءبولىپ الىپ دىبىس ءتۇزۋ مۇمكىن ەمەس نارسە دەپ ەسەپتەلىپ كەلگەن ەدى، ديماش وسى قالىپتاسقان ەرەجەنى بۇزادى، دىبىستى تىكە، تۋرا داۋىستان ارالاس ميكسكە وتپەي-اق الۋعا بولاتىنىن كورسەتەدى».

ءانشى وسىلايشا ءاننىڭ فينالدىق بولىگىن ميكس ارقىلى ءبىرىنشى تۇزاقتا -فا نوتاسىمەن بۇعالىقتاپ العاننان كەيىن ودان ءارى ءبىر بولىك توتە، تۋرا داۋىسقا دا سالادى. بۇل – بەلتينگ. ۆوكاليست نوتانى اندەتپەي، شىڭعىرعانداي ءبىر دىبىسپەن الاتىن مانەر. دىبىس كىسى ىشقىنىپ قالعانداعىداي قىسقا، ۇزىك تۇرىندە – فالتسەتكە تاياپ كەلەتىن، بىراق وعان ۇلاسپايتىنداي پارمەندى لەپپەن بەرىلۋى كەرەك. ديماش بۇل تەحنيكانى رەگيسترلەردىڭ ارالاسىن (ميكستى) شوعىرلانعان قىسىممەن وتە بەرىك تىرەككە تىرەي وتىرىپ ورىندايدى، مىنە، وسى كەزدە قابىرعا، ومىرتقا، سەگىزكوز رەزوناتورلارى كەۋدە، باس جانە شۇيدە رەزوناتورلارىنا سوقپاي، بىردەن باس جاقتاعى رەگيسترگە وتەدى دە، سول جەردە جوعارى نوتاداعى وتكىر، شىڭىلتىر دىبىستار تۇزىلەدى (بايقاساڭىز، ديماش ءاننىڭ شىعانىنا تاياعاندا بۇكىل دەنەسىن ىسكە قوسىپ، تەربەلىپ، تەبىرەنىپ، شايقالىپ كەتەدى عوي، بۇل ونىڭ انشىلىك ەرەكشە انتيروۆكاسى، مىنە، وسى ساتتە بەل-ومىرتقادان باس بولىگىنە قاراي دىبىستار اعىنى جاڭعىرىق تۇرىندە اعىلىپ جاتقانى دەپ ءبىلىڭىز). مۇنىمەن قوسانجار اۋىز-جاق بولىگى قاتتى اشىلادى (كلاسسيكالىق «ارىستان ەسىنەك» پوزيتسياسى، ماەسترو بارري بويىنشا), وسى اشىق ءتىس ارقىلى باس جاقتاعى رەزوناتورلاردىڭ مول لەگى مۇرىننىڭ قۋان تەسىگىنە (گايمور قۋىسى) وتەدى، ونىمەن ءبىر مەزگىلدە ديافراگما ۇلكەن قىسىممەن جۇمىس ىستەپ تۇرادى. وسىلايشا ادەتتەگىدەي داۋىس اپپاراتىندا ەمەس، بەل-ومىرتقا تۇسىندا ءتۇزىلىپ، شوعىرلانىپ شىققان دىبىستار تاسقىنىنىڭ ارقيلى رەزوناتوردا ميداي ارالاسىپ كەتۋى قۋاتتى دا عاجايىپ دىبىستار لەگىن بەرەدى. تۇرىك ۆوكال-جاتتىقتىرۋشى ەمرە ەدجەلەننىڭ پايىمداۋىنشا، ديماشتىڭ ءانشى رەتىندەگى قايتالانباس ۇلى شەبەرلىگىنىڭ سىرى دا وسىندا – داۋىسىنىڭ ەلاستيك ءتارىزدى اسا بەيىمدىلىگىندە جانە رەلەۆانتتى ەمەس ۆوكالدىق تەحنيكالاردى تىلمەن سيپاتتاپ جەتكىزگىسىز تاسىلمەن قوساقتاي بىلەتىن ۇزدىك قابىلەتىندە.

ءيا، ديماش الەمىنە شىم باتۋ ءۇشىن ونى قۇلاقپەن قارماپ تىڭداۋ جەتكىلىكسىز. ديماشتىڭ ونەرىن كوزاپارا كورىپ وتىرىپ تاماشالاۋ كەرەك. سەبەبى، جوعارىدا رەسەيلىك مامان تالداپ كورسەتكەندەي، ديماش – ءسوزدىڭ تۋرا دا، اۋىسپالى دا ماعىناسىندا «ارقالى ءانشى». ۆوكال زاڭى بويىنشا ول الىپ جۇرگەن وتە جوعارى رەگيسترلى نوتالاردا ولاردىڭ اراسىن ءبولىپ تۇراتىن ارالىق قاتار (لەگاتو) بولمايدى، سوندىقتان ءانشى جوعارى نوتالاردى بيىك رەگيسترمەن، قىسقا، ەكپىندى دىبىستارمەن بىردەن باعىندىرۋعا ماجبۇرلەنەدى، سودان دا نوتالار ءبىر-بىرىمەن جىمداسپاي، كەسەك-كەسەك، ىرتىك-ىرتىك شاشىلىپ تۇسەدى، بەينەلەپ ايتقاندا، قۇلاعىڭىزعا مونشاقتاردىڭ ىزعىنىنان شاشىلىپ، دومالاعانداعى دىبىستارى، شاتىرعا تىرس-تىرس سوعىلعان جاڭبىر تامشىلارىنىڭ ءۇنى كەلگەندەي بولادى. ياعني ديماش اۋەندى ادەتتەگىدەي «ييي» دەپ سوزىپ تۇرمايدى، سينكوپامەن «ي» دەپ ءبىر-اق قايىرادى، سەبەبى، جوعارى نوتا سوزىپ تۇرۋعا (كانتيلەناعا) مۇمكىندىك بەرمەيدى. تاعى دا بەينەلەپ ايتساق، گيمالاي شىڭىنا سەكىرىپ شىققان ءانشى داۋىسىن الدىمەن نوتاعا تيگىزىپ الىپ، ارتىنشا الگى نوتانى نىقتاپ، شەگەلەپ تاستاۋى كەرەك. وسى كەزدە ءبىر-بىرىمەن ىركەس-تىركەس «شەگەلەنەتىن» جوعارى نوتالاردىڭ كىسى شىڭعىرعاندا شىعاتىن دىبىستارعا ۇقساۋى، نەمەسە سوعان جاقىن ەففەكت بەرۋى ابدەن ىقتيمال. مۋزىكالىق فرازادا داۋىستى دىبىستاردىڭ قاتارى مولىراق ۇشىراسسا، الگى شىڭعىرما دىبىستار قۇلاقتى كەسپەي، ۇيلەسىمدى وتە شىعادى، مىسالى، امەريكان سوۋلىنداعى runs پاسساجدارىندا سولاي. بۇل ءادىس سوۋلعا بليۋز ارقىلى كەلگەن، ال بليۋز ونى ءوز كەزەگىندە افريكالىق مۋزىكادان ەنشىلەگەن، ال سوڭعى مۋزىكانىڭ وزەگىندە بەس نوتاعا قۇرىلعان ماجور-مينور گاممالى ازيالىق پەنتاتونيكا جاتىر. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ءبىز ديماشتاعى باتىستىق ور، بەلتينگ، شوۋتينگ دەپ جۇرگەن جوعارى رەگيسترلىك ۆوكال تەحنيكاسى ارعى تۇبىندە ازيالىق پەنتاتونيكاعا، سول پەنتاتونيكاعا كەيىن دياتونيكانىڭ ارالاسۋىمەن تۇزىلگەن قازاقتىڭ ءداستۇرلى ورىنداۋشىلىعىنا بارىپ تىرەلۋى ابدەن مۇمكىن. ال قازاق اۋەنىندە سوۋلدىق پاسساجدارداعىداي داۋىستى دىبىستار نەگىزگى ورىندا تۇرادى، وسى ەسەپتەن كەلگەندە ديماشتىڭ ءوز رەپەرتۋارىنداعى باتىستىق جانە ەۋرازيالىق (ورىس، قازاق) كومپوزيتسيالاردى بىردەي جوعارى رەگيستردە ورىندايتىنىندا ورتاق ءبىر زاڭدىلىق بار ما دەيمىز. جانە امەريكاندىق سوۋل ءستيلى مەن قازاق ءداستۇرلى ورىنداۋ ءستيلىن ەكەۋىنىڭ دە قۇشىرمەن (پاسسيوناتو) ورىندالۋى تۋىستىرادى، ال سالقىنقاندى بەلكانتو ستاندارتىن ۇستاناتىن ەۋروپا داستۇرىندە ءاندى شىعىنداتپاي، ورتا جولدان بوتەكسپەن قايىرىپ وتىرۋ كوبىرەك. ال ازيا انشىلەرى ءاندى جەرىنە جەتكىزىپ، شىعانعا شىعارىپ، كىسىنىڭ ازا بويىن قازا قىلىپ ايتادى، ياعني جاي «شىڭعىرىپ» قويمايدى، سەزىممەن «شىڭعىرادى». ازيالىق قازىرگى انشىلەردىڭ اراسىندا بۇل ءان ايتۋ ماشىعىنىڭ شىڭىنا شىعىپ جۇرگەن ايەل ءانشى سو حۋيانگ، ال ەر انشىلەردەن ۇزدىگى ديماش. وسى ورايدا ساراپشىلار مەن ماماندار جوعارى رەگيستردە كۇشكە سالىپ كەتەتىن كورەي ءانشى قىزىنا قاراعاندا ديماشتا سەزىمدىلىك باسىم ەكەندىگىن ايتىپ وتىر، ولار ءۇشىن بۇل – فەنومەندىك قۇبىلىس، ال قازاق مۋزىكاسىن بىلەتىن مامان ءۇشىن مۇنىڭ سىرى تۇسىنىكتى: ءبىزدىڭ انشىلىك داستۇرلەرىمىز حالىق اندەرىنىڭ تيپتىك ورتا دياپازونى – سەپتيمادان باستالاتىن دۇنيەلەر دە، جوعارى وكتاۆالاردا شىرقالاتىن اندەر دە اۋەن مىندەتتى تۇردە سەزىممەن بەرىلەتىن اپوفەز تۇستارعا تولى بولىپ كەلەدى. ارينە، بۇل قاسيەت قازاقتىڭ عانا ەمەس، جالپى ءان سالۋ مادەنيەتىنىڭ ستيحياسىنا ءتان نارسە، الايدا ءاندى سەزىمگە شۇپىلدەتىپ ايتۋ باسىم باعىتقا اينالعان قازاق انشىلىگىندە ورىنداۋشى سەزىمدىلىكتى جوعارى نوتالارمەن بەرۋگە ونداعان جىلدار بويى ابدەن ماشىقتانعانى سونشا، انگە ەلىتىپ، قانشا بەرىلىپ ايتىپ تۇرسا دا ءاننىڭ ءوزى تالاي جىل جاتتىققان قۇرىلىمىن قاتاڭ باقىلاۋدان شىعارمايدى، ياعني ءانشى جوعارى نوتالاردى ىركىلىسسىز، تازا ءارى اۋەنگە جىمداستىرىپ الۋعا الدىن الا دايىندالادى. ول ول ما، ءاننىڭ بۇكىل ونەبويىندا ونىڭ فينالدىق اقىرعى ساتىندە اسا جوعارى رەگيسترلى نوتالار توپتالىپ، تۇيدەگىمەن ءبىر-اق اقتارىلاتىن سوڭعى، «وندىق» نومەرگە ازىرلەنۋمەن بولادى. ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا، جوعارى رەگيسترگە شىقپاس بۇرىن شامالى ايقايمەن، قىسقا شىڭعىرۋلارمەن الداعى اپوفەوزدا كەلەتىن بولاشاق تونداردى «تانيدى»، ياعني بەلگىلەپ الادى. سوندا قازاق ءانشىسى تاجىريبەلى جىرشى ياكي شەبەر شاحماتشى سياقتى، ءان ايتۋ ۇدەرىسىنىڭ – پەرفورمانستىڭ ۇستىندە-اق قاي كەزدە شىعانداي باستايتىنىن، نوتالاردى ۇستاپ تۇرىپ، ولاردى مۋزىكالىق فرازادا جىكسىز ورنالاستىرۋدىڭ، جالپى اپوفەوزدىڭ قانشا ۋاقىتقا سوزىلاتىنىن ويشا جوبالاپ، ياعني الداعى «جۇرىستەردى» ناقپا-ناق بەلگىلەپ قويادى. بىراق ول ءۇشىن ۆوكالدىق دياپازون قىسىلماي، ەركىن سوزىلىپ جاتۋى كەرەك، مۇنداي جاعدايدا ءانشى نوتانىڭ جارتىسىن الدىن الا دايىندىقسىز-اق الادى. ولاي بولماي، ۆوكالدىق پوزيتسياعا شالادايىن كۇيدە شىقسا اۋەننەن اۋىتقۋعا (افونياعا) ۇشىرايدى. مۇندايدا اسىرەسە ءاننىڭ ۆوكاليز بولىكتەرى قاۋىپتى، سەبەبى ول ءسوز قوسپاي، تەك اۋەنمەن شىرقالاتىندىقتان نوتادان قاتە باسقانىڭ الاقانعا سالعانداي كورىنىپ تۇرماق. ال ديماش ءوز اندەرىندە، اسىرەسە اپوفەوزعا شىعار الدىندا وعان كوبىنەسە وسى پروزوپوپەيامەن دايىندالادى. پروزوپوپەيادا نوتادان تايىپ كەتپسە، ورىن الماسا، الداعى اپوفەوز ءانشىنىڭ قالتاسىندا دەي بەرۋگە بولادى. دايىندىق كەزىندە نوتادان جازا باسقان ادام ەپيكالىق اپوفەوز بولىكتە قاي تونعا تۇسەتىنىن ءدال بەلگىلەي الماي قالادى دا، سالدارىنان داۋىسىن جوعارى نوتانى الۋ قيىنعا سوعاتىن پوزيتسياعا اپارىپ ورنالاستىرادى (ەمرە ەدجەلەننىڭ «جوعارى نوتالارمەن ايتۋ قاتەرى كوپ بيزنەسپەن اينالىسۋ سياقتى» دەيتىنى سودان). دەنى ساۋ جوعارى دىبىس دەنى ساۋ دەنەدەن، ياعني ءانشى ۆوكالدىق فورما جاعىنان جوعارى رەگيسترلى نوتالارعا دايىن بولعاندا عانا شىعادى. ديماشتىڭ شىعارماشىلىق جولىندا ۇزدىكسىز كونتسەرت بەرۋدەن شارشاعان، ياعني فورماسىنان ايىرىلا باستاعان شاقتا افونياعا ۇشىراعان ساتتەر بولماي قالعان جوق، بالكىم ريناتتاردىڭ «شىڭعىرۋ» اتاپ جۇرگەندەرى دە سونداي ءبىر ساتتەر بولۋى، بىراق ونداي مۇلتىك ورىنداۋ ماشىعىنىڭ ەڭ ۇلكەن ەرەكشەلىگىن – قاي نوتانى دا ديماشتىڭ سەزىممەن بەرەتىن ايىرىم قاسيەتىن جوققا شىعارا المايدى. سونىڭ ىشىندە مامانداردى قازاق ءانشىسىنىڭ ەڭ جوعارى نوتالاردىڭ ءوزىن سەزىمنەن ايىرماۋى قايران قالدىرىپ وتىر. مەيلى سوپرانو، التسوپرانو، قۇي التتەنور بولسىن، بالكي فالتسەتتىك فيستۋلا ياكي فالتسەتسىز يودل بولا-اق قويسىن، قايتكەندە دە وسىلاردىڭ قاي-قايسىسىن دا قولدانعاندا دىبىستى شاشىراتپاي، دىرىلدەتپەي، تازا، ساف كۇيدە بەرە ءبىلۋ قيىننىڭ قيىنى. ال ديماش بۇل مىندەتتىڭ ۇدەسىنەن ەش قينالماي شىعىپ ءجۇر. ءبىر نوتا تۇرعاي، كۇردەلى تۇتاس پاسساجدىڭ ءونبويىندا بۇكىل نوتالاردى ءبىر دەممەن 25 سەكۋند بويى ۇستاپ تۇرۋ، سەزىممەن ۇستاپ تۇرۋ – الەمدىك مۋزىكا تاريحىندا وتە سيرەك كەزدەسەتىن ۋاقيعا. ءبىز وسى جەردە مىسالعا الىپ وتىرعان سوچيدەگى «نوۆايا ۆولنا» كونكۋرسىندا قازاق كومپوزيتورى الماس سەركەباەۆتىڭ «گرەشنايا ستراست» كومپوزيتسياسىن ديماش پوپ، روك، وپەرا جانە فولك ستيلدەرى مەن تەحنيكاسىنا ءتان داۋىس اۋقىمدارىمەن – 4,5 وكتاۆالىق G 2-دەن G 6-عا دەيىنگى دياپازوندا شىرقادى. باستان اياق سەزىمگە وراپ، بولەپ شىرقادى. الدىڭعى دىبىس (اۋەز) بەن كەيىنگى دىبىستى (اۋەزدى) ىلعي دا ءساندى جالعاستىرىپ تۇرىپ ايتتى. سالقىن اقىل، ارتيستىك ارالاستىرماستان، مۋزىكالىق ءماتىندى، مۋزىكالىق ماعىنانى ءجىتى سەزىنۋ ارقىلى ءوزى دە ەگىلىپ، جۇرتتى دا ەگىلتىپ ايتتى. ەگىلۋلەر اسىرەسە ءاننىڭ اپوفەزودان كەيىن كەلەتىن شارىقتاۋ شەگىنە كەمەرىنە كەلىپ، كەنەرىنەن اسىپ-توگىلدى. ديماشتىڭ بۇل كۋلميناتسيالارى جونىندە پىكىر ءارتۇرلى. كوپشىلىك ونسىز ءانشى شىعارماشىلىعىن كوز الدارىنا ەلەستەتە المايتىندارىن ايتسا، بىرقاتار مۋزىكا ساۋاتتى پىكىر بىلدىرۋشىلەر ءاندى ەڭ سوڭىندا سىنىن بۇزباي-اق، سوعان دەيىنگى قوڭىر داۋىسىمەن اياقتاۋىنا بولار ەدى عوي، سول تابيعي داۋىسىنىڭ ءوزى تىڭداۋشىنى ەكستازعا دەيىن جەتكىزىپ تاستار ەدى دەگەن وي تۇيەدى. «يا پوستوياننو زامەچايۋ، كاك منوگيە رەاكتسيونەرى، پروسماتريۆايا ەتو ۆىستۋپلەنيە، پوستەپەننو پوگرۋجايۋتسيا ي پرونيكايۋتسيا ەموتسيامي، كوتورىە ديماش ۆ ناچالە پەسني يم پەرەدايوت، ي داجە كاجەتسيا، چتو ۋ نيح ۋجە پروبيۆاەت سلەزۋ، نو تۋت ديماش يح مگنوۆەننو ۆىرىۆاەت ي دوبيۆاەت ۆزرىۆنىم پريپەۆوم، كاك بۋدتو دەمونستريرۋيا سۆوي ۆوكالنىە ابليتي، – دەپ جازادى Jikatoki. – موجەت نە ستويلو ۆىۆوديت يح يز ەتوگو سوستويانيا ي دوۆەستي پەسنيۋ دو لوگيچەسكوگو كونتسا نا توم جە، چەم ي ناچال».

بۇل پىكىردى تۇسىنىستىكپەن قابىلداۋعا بولار ەدى، ەگەر مىناداي ەرەكشە ءبىر جاعداي بولماسا: ديماش ءبىر سوزىندە ساحنادا ءان سالىپ تۇرعان كەي ءساتىن كەيىن ءوزى دە ەسىنە تۇسىرە المايتىنىن ايتقان-دى، سونداي ساتتەر ءاننىڭ وسى شارىقتاۋ شەگى مە دەپ ويلايمىز. مۇنى ديماشتى ۇنەمى تىڭداپ، تارازىلاپ وتىراتىن تىڭدارماندار دا بايقاپ قالعان سياقتى، مىسالى، سولاردىڭ ءبىرى Shiseido May: «ديماش دايوت ەتي ۆىسوكيە نوتى نە رادي توگو، چتوبى پروستو ەتو سدەلات، ۋديۆيت، پورازيت. منە كاجەتسيا، ون ەتو دەلاەت، ۆكليۋچاياس پولنوستيۋ ۆ پروتسەسس. ون ۆەس ۆ مۋزىكە، ي تاك پەرەدايوت چۋۆستۆا، پەسنيۋ»، - دەپ جازادى. شىندىعى وسى بولۋى كەرەك. مۋزىكا ساۋاتتى بەينەبلوگەرلەر، مىسالى، جوعارىداعى «كۇناھار قۇشىردىڭ» كۋلميناتسيالىق 6:55 مينۋتىنداعى ساتتەردەن ءۇشبۇرىش، بونگو، شەيكەر سياقتى قيلى ۆوكال تەحنيكا تۇرلەرىن تاۋىپ جاتادى، الايدا ديماش سونىڭ ءبارىن الدىن الا تاۋىپ، قيىستىرىپبەلگىلەپ قويعان دەۋ قيىن. مەنىڭشە، سولاردىڭ كوپشىلىگى سانادان تىسقارى جاعدايدا، بىزگە بەيمالىم الدەبىر ءتورتىنشى ولشەمنىڭ اسەر-ىقپالىمەن تۇيسىك ارقىلى تۋىنداپ جاتاتىن سياقتى. مەن مۇنى «قازاق ءسۇرساناسى» دەر ەدىم. وسى كۋلميناتسيالىق شىرقاۋ، شىعان داۋىستار الدەقايدان، جوعارىدان زۋىل بولىپ كەلەتىندىكتەن بە ەكەن، ايتەۋىر ديماشتىڭ داۋىسى سول ساتتەردە كادىمگى اجالدى پەندە داۋىسىن تاستاپ شىعىپ، بىرتىندەپ الگى تىلسىم ولشەمگە ءتان داۋىسقا (دىبىسقا) باستايتىنداي. بىرقاتار بەينەرەاكتسيا جاساۋشىلاردىڭ ديماش داۋىسىن اۆتوتيۋنگە (داۋىستى تەحنيكا كومەگىمەن اۆتوماتتى ىڭعايلاستىرۋ) بالايتىنى، ال ءانشىنىڭ فاناتتارىنىڭ ولاردى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، ول استە اۆتوتيۋن ەمەس، عيماراتتىڭ، نە اشىق الاڭنىڭ اكۋستيكالىق ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى تۋعان جاڭعىرىق (رەۆەربەراتسيا) ەكەنىن دالەلدەپ، ەكى جاقتىڭ ءبىرى شابۋىلداپ، ءبىرى قورعانىپ قىزىل كەڭىردەك بولىپ جاتاتىندىعى دا جوعارىداعى جۇمباقتىڭ تىلسىمىنان حابار بەرگەندەي. وسى ورايدا ۆوكال پەداگوگتارى ديماشتىڭ ۆوكال تەحنيكاسىنىڭ قاتارىنا قوسىپ جۇرگەن فلاجولەت رەگيسترى نازار اۋدارارلىق. فلاجولەت ءبىر جاعىنان داۋىس، ياعني وتكىر، شىرقاۋ ديسكانتتىق داۋىس، ەكىنشى جاعىنان ول ورگان، فيسگارمونيا ءتارىزدى تىلشەلى مۋزىكا اسپاپتارىندا بولاتىن سىبىزعىلىق (فلەيتالىق) رەگيستر. دەمەك، ديماشتىڭ داۋىسىن، ول دىبىس تۇزەتىن جون-ارقا، بەل-ومىرتقاسىن، مەترونىڭ ەسىگىندەي بىلپ ەتىپ جۇمساق جابىلاتىن، «باتەڭكەنىڭ باۋىنداي ۇپ-ۇزىن» (ەمرە ەدجەلەن) پەرنەسىڭىرلەرىن تانيا لەۆي ۇيقاستىرىپ ايتقانداي «ۇلكەن ءبىر ينسترۋمەنتكە» بالاۋعا بولار ەدى. اقىرى اسپاپقا كەتتىك قوي، ديماشتىڭ داۋىسىن ەستىگەندە كوز الدىما گرەك تەكتى امەريكان مۋزىكانتى يانيس حريستوماللي وركەسترىنىڭ جاپوندىق پريما-سكريپكاشىسى ساياكي كاتسۋكيدىڭ بىردەن بىرگە ورلەي بەرەتىن يمپروۆيزاتسيالارى كەلەدى. كومپوزيتسيانىڭ اياق جاعىنا قاراي ىسقىشىن قۇيقىلجىتا كەپ شىرقاۋ شەككە كوتەرىلگەن كەزدە ءىش-باۋىرىڭ قابىسىپ، دەم جەتپەي قالادى، دۇرىسى، دەم الۋ كەرەك ەكەنىن ۇمىتاسىڭ، مىنە، وسىنداي ءتىل جەتكىزگىسىز ءساتتى ديماش كۋلميناتسياسىن تىڭداپ وتىرعاندا ەرىكسىز باستان كەشەسىڭ: وندا دا ءىش-باۋىرىڭ قابىسىپ، ءبىر ءسات دەمالۋدى ۇمىتاسىڭ، مىنە، سول كەزدە، بىرنەشە سەكۋندتارعا سوزىلاتىن از عانا ساتتە... يە، سول ساتتە سەنىڭ وسى شاققا دەيىنگى بۇكىل عۇمىرىڭ، ونداعى قۋانىشتارىڭ مەن سۇيىنىشتەرىڭ، ازابىڭ مەن جۇبانىشىڭ، جەڭىستەرىڭ مەن جەڭىلىستەرىڭ، ورىندالعان ءام ورىندالماعان ارماندارىڭ، الىستا بۇلدىراپ قالعان بالالىق شاعىڭ، كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان جەرىڭ، اتا-اناڭ، اعايىن-اۋماعىڭ، وتتاي ىستىق ماحابباتىڭ، قارا ورمان وتەنىڭ، التىن اسىقتاي ۇلىڭ، كۇمىس قاسىقتاي قىزىڭ، ءوزىڭ ەشكىمگە تەڭگەرمەيتىن اقجۇرەك تۋعان حالقىڭ، ونىڭ سورى بەس ەلى تاعدىرى، ۇيىتقي سوققان كوكداۋىل زامانداردا كورگەن تەپەرىشتەرى، سولاردىڭ بارلىعىنا دا قاراماستان الىستا مازداپ جانعان ءۇمىت وتى.... ءبارى-ءبارى ءبىر-اق مەزەتتە دوڭەس ايناعا شوعىرلانعانداي دوڭگەلەنىپ، كوز الدىڭنان زىر ەتە قالادى. جان-دۇنيەڭ تازارادى، جۇرەگىڭدەگى جاماندىقتاردى جويىپ، جاقسىلىقتاردى ارتتىرىپ، كىرلى نارسەلەردەن ارىلاسىڭ، كاتارسيسكە تۇسەسىڭ. ءسويتىپ ديماشتىڭ ءانى اسەمدىك الەمىنىڭ تىلسىم شىندىعىن كۋلميناتسيادا ترانستسەدەنتتىك ءومىر شىندىعىمەن سايكەستەندىرگەن تەراپيالىق-ەمدىك مانگە يە بولادى (ماريا ستەپانەنكو دەيتىن كوممەنتاتور جازعانداي، «ديماش – دۇنيەدەگى ەڭ قاۋىپسىز ءارى اسەم داۋا-ءدارى»). سودان دا بۇل اندەردى نونستوپپەن عانا تىڭدايسىڭ، تاماعىڭا وكسىك تىعىلىپ، كوزىڭدى جاس كەرنەيدى، جان-دۇنيەڭ دىردەكتەپ وتىرىپ، وسىنداي دارىندى بەرگەن قازاق حالقىنىڭ وكىلى ەكەندىگىڭدى ماقتانىشپەن سەزىنەسىڭ، وسىنداي ۇلدى قيىندىقپەن دۇنيەگە اكەلىپ، قيىندىقپەن ءوسىرىپ، قيىندىقپەن تاربيە بەرگەن اتا-اجەسىنە، اكە-شەشەسىنە ىشتەي العىس ايتاسىڭ. سول سەزىمدەردى باستان كەشۋ ءۇشىن كۇنىگە الەم بويىنشا مىڭداعان ادام ديماش اندەرىن تىڭدايدى، ديماشتىڭ اندەرىمەن جاتادى، ديماشتىڭ اندەرىمەن ويانادى، مىڭداعان شاقىرىمداردى ارتقا تاستاپ، جول ازابىن كورىپ، تاپقان-تايانعانىن جۇمساپ ارتىنىپ-تارتىنىپ كونتسەرتتەرىنە كەلەدى، رينات جولداس!

كەلەدى دە، ديماش ءاننىڭ شىعىنىنا شىققاندا ءبىر ءسات يگۋانا سياقتى مويىندارىن يىقتارىنا تىعىپ قاتىپ قالادى، مۇنىڭ ءوزى مۋزىكاداعى ۇيلەسىمدىلىك ورگانيزمنىڭ ۆيبراتسيالارىمەن ۇندەس بولىپ كەلەتىندىگىن، ءبىز شىڭعىرۋ، or, «كريك» دەپ جۇرگەن شىڭىلدى شىرقاۋ دىبىستار ادامنىڭ ميىنىڭ ءبىرىنشى سيگنالدىق جۇيەسىنىڭ تەرەڭ قاباتتارىنا بارىپ تۇسەتىنىن، ءسويتىپ الگى شىڭىلتىر، شىڭىلداق دىبىستار ادام جانىنىڭ شىڭعىرۋلارىنا اينالاتىنىن كورسەتەدى. دەمەك، ديماشتىڭ فاناتتارى اتانىپ جۇرگەن مىڭ-مىڭداعان جۇرەگى سەزىمدى ادامدار الگىندەي «شىڭعىرۋلاردى» اڭساپ كۇتەدى جانە سول ءبىر ساتتەر جاندى ورىنداۋلاردا عانا بولادى دەپ ءبىلىپ، انشىگە prerecord قولدانباۋدى تالاپ رەتىندە قويىپ تا وتىر. الگىندەي «شىڭعىرۋلاردىڭ» مۋزىكا تەورياسىنداعى اتاۋى – dolphin جانە سونداي ستيلدە ءان ايتاتىنداردى الەمدىك مۋزىكا ماماندارى مەن تالعامپاز قاۋىم our dolphin دەپ قاتتى قۇرمەتتەيدى. وسى ورايدا Shjezana Rugani ەسىمدى شەتەلدىك جەلى پايدالانۋشى ديماشتىڭ «ۇمىتىلماس كۇن» ءانىن تىڭداپ، بىلايشا قايران قالادى: «Yes 0,5 sec C8 and then 4,5 sec D8 (with the vibrato!) !!! Amazing! Dimash is our dolphin!»

نەمەسە ىستامبۇلدىق مۋزىكا مامانى سورينا كريانگەنىڭ مىنا ءبىر پىكىرى: «شىنتۋايتىندا ديماش قۇبىلىسى بىزگە شىڭعىرۋ (شيقىلداۋ) مەن ءان ايتۋدىڭ ايىرماشىلىعىن كورسەتىپ بەرۋىمەن باعالى. بۇگىندە الەمدە كەيبىر نوتالاردى الۋدا ديماشپەن تەڭەسەتىن بىرقاتار انشىلەر بار، بىراق ولار بيىك، شىرقاۋ نوتالاردى زورلانىپ، شىڭعىرىپ الادى. ديماش بولسا شىڭعىرمايدى: ول الگىندەي نوتالاردى عاجايىپ ۆيبراتومەن شىعارادى. مۇنىڭ ءوزى دىبىستىڭ، جيىلىكتىڭ جانە داۋىس كۇشىنىڭ ءۇش قايتارا مودۋلياتسياعا تۇسۋىنەن قۇرالعان ايرىقشا ءبىر قۇبىلىس». ديماشتىڭ بيىك رەگيسترلى كۋلميناتسيالارى وسىنىسىمەن كونە زامانداردىڭ تىلسىمىنا — دۇنيە جاراتىلىپ، سۋ اققانداعى العاشقى قاۋىم ادامدارىنىڭ اينالانى جاڭعىرىقتىرىپ سالاتىن جانايقايلارىن ەسكە سالادى. بۇگىندە تانىمال ءان سالاسىندا ۇزدىكتەر كوشىن باستاپ تۇرعان امەريكاندىق «قارا» ۆوكالدىڭ دا نەگىزى وسىنداي سپيريتتىك ستيل، وندا ءتىپتى سپيريتتىك مانەر نەگىزىندە شوۋتينگ دەيتىن ارنايى ورىنداۋ ءستيلى قالىپتاسقان (اعىلش. shouting — شىڭعىرۋ). وسى امەريكاندىق ۋوركشوۋت-ستيلدە روبەرت چارلز، ارەتا فرانكلين، دجوردجيا براۋن قۇساپ ءان ايتۋ — ارقانداي ءانشىنىڭ ارمانى. باعزىدا افريكا مەن ەۋرازيا قۇرلىقتارى پانگەيا دەيتىن ءبىرتۇتاس كونتينەنت بولىپ تۇرعان، سول زاماننان بەرى تەڭىزدىڭ تەرەڭىندە بۇيىققان ارحايك ورىنداۋشىلىق ءداستۇر ساعاتى سوققاندا قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن ديماش بولىپ تەبىرەنسە ءوزى ءبىلسىن. وسى پىكىرگە ۇيىساق، ديماشتىڭ بيىك رەگيسترلى ورىنداۋ ءستيلى قازاق ءداستۇرلى انشىلەرى ارقىلى بىزگە كەلىپ جەتكەن، تاريحي تۇرعىدان وبەكتيۆتى العىشارتتارى بار باعزى مانەر بولۋى مۇمكىن. ولاي بولسا ءبىز ديماشتىڭ بۇل كۇندە ماماندار اتىن سان-ساققا جۇگىرتىپ وتىرعان ءان ايتۋ ستيلىنەن ءارى قويعاندا الەمنىڭ جارتىسىنىڭ، بەرى قويعاندا قازاقتىڭ مۋزىكاسىندا كلاسسيكانىڭ «قوزعالۋىن» ياعني باتىس پەن شىعىستىڭ كوركەمدىك جەتىستىكتەرىنىڭ ۇلتتىق جانە زاماناۋي ەستەتيكالىق تاجىريبەمەن سينتەزدەلۋىن كورەر ەدىك. «كلاسسيكالىق كروسسوۆەر» دەپ جۇرگەنىمىز دە وسى بولۋى كەرەك. بۇگىندە ماماندار ديماش ونەرىن ءسوزسىز وسى كلاسسيكال كروسسوۆەرگە، ونىڭ ىشىندەگى operapop باعىتىنا جاتقىزىپ ءجۇر. ال ءانشىنىڭ ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، ول نەوكلاسسيكا ستيلىندە شىرقايدى. دەمەك، باتىس-شىعىس-ۇلتتىق ونەر دەيتىن وشاقتىڭ ءۇش بۇتى. ولاي بولسا الەمدىك مۋزىكا ونەرى، سونىڭ ىشىندە ەسترادا جانرى دەن قويىپ وتىرعان بۇل باعىتتى ديماشقا ۇستانبا دەۋ، تەك ساحناعا شاپان كيىپ شىعىپ، دومبىرامەن ءان سالا بەر دەگەن تالاپ بۇگىنگى زامان ىڭعايىمەن ەسەپتەسپەۋ، ياعني اناحرونيزم بولىپ شىعار ەدى. الەمنىڭ ونەرسۇيەر قاۋىمى الگىندەي سينتەز ونەردى دىتتەپ وتىرعانىنا قاراماستان ديماش «تەڭدەسى جوق، شوقتىعى بيىك قازاق اندەرىن الەمگە تانىتسام» دەگەن بالا كۇنگى ارمانىنا وراي قاي جەردە ءجۇرسىن ايتەۋىر قازاق ءانىن، قازاق مۋزىكاسىن ەستىرتىپ قالۋعا تىرىسادى، ءتىپتى «مۇرنىڭ باردا ءبىر ءسىڭبىر» دەگەندەي، 2018 جىلى لوندوندا DQ دەگەن اتپەن وتكەن جەكە كونتسەرتىنىڭ رەپەرتۋارىنىڭ جارتىسىنان كوبىن قازاقشا اندەرگە، كۇيلەرگە، كومپوزيتسيالارعا قۇرىپ جىبەردى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ريناتتىڭ «ديماش قازاقشا ءان ايتپايدى» دەگەن كىنالاۋ ءسوزى ەشبىر قيسىنعا كەلمەيتىن، ومىرلىك فاكتىلەرگە قيعاش ورىنسىز كىناراتتاۋ.

(جالعاسى بار)

ماقسات ءتاج-مۇرات

Abai.kz