وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمدىگى مەن وبلىستىق اسسامبلەيانىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن وتكەن «قازاقستانعا ىستىق ىقىلاسپەن» ءىس-شاراسى بارىسىندا وڭىرىمىزدەن شىققان تالاي تارلاندار تۋعان توپىراعىنا تابان تىرەۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. ءۇش كۇنگە جالعاسقان اكتسياعا الەمنىڭ ونشاقتى ەلىنەن 40-تان استام مارتەبەلى مەيمان كەلدى.

قازاق ەلىنىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعى كۇنىنە ورايلاستىرا ۇيىمداستىرىلعان بۇل اكتسياعا شىمكەنت قالاسىندا كىندىك قانى تامىپ، 1961 جىلى تاشكەنتتەگى تەاتر ۋچليشەسىنە وقۋعا بارىپ، سول بويى سوندا قالىپ، جۇمىس ىستەپ، بۇگىندە وزبەك كينو الەمىندە وزىندىك قولتاڭباسى بار، كينو رەجيسسەر ءارى اكتەر يساماد ەرگاشەۆ تە كەلىپتى. وسى ورايدى پايدالانىپ، يساماد مىرزامەن قازىرگى قازاق كينوسى جايلى سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى. سول اڭگىمەنى «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارىمەن ءبولىسۋدى ءجون كوردىك.

- ءوزىڭىز كوپ جىلدان بەرى كينو سالاسىندا جۇرگەن سوڭ، بىردەن اڭگىمەمىزدى سول سالادان باستاپ كەتسەك. قازاق پەن وزبەك قاشاندا ءبىر-بىرىمەن باۋىرلاس حالىق. ءدىنى، ءدىلى، ءتىلى جاعىنان تۋىسقان ەل. بۇگىنگى قازاق كينوسىنىڭ بارىسى جايلى نە ايتاسىز؟

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمدىگى مەن وبلىستىق اسسامبلەيانىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن وتكەن «قازاقستانعا ىستىق ىقىلاسپەن» ءىس-شاراسى بارىسىندا وڭىرىمىزدەن شىققان تالاي تارلاندار تۋعان توپىراعىنا تابان تىرەۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. ءۇش كۇنگە جالعاسقان اكتسياعا الەمنىڭ ونشاقتى ەلىنەن 40-تان استام مارتەبەلى مەيمان كەلدى.

قازاق ەلىنىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعى كۇنىنە ورايلاستىرا ۇيىمداستىرىلعان بۇل اكتسياعا شىمكەنت قالاسىندا كىندىك قانى تامىپ، 1961 جىلى تاشكەنتتەگى تەاتر ۋچليشەسىنە وقۋعا بارىپ، سول بويى سوندا قالىپ، جۇمىس ىستەپ، بۇگىندە وزبەك كينو الەمىندە وزىندىك قولتاڭباسى بار، كينو رەجيسسەر ءارى اكتەر يساماد ەرگاشەۆ تە كەلىپتى. وسى ورايدى پايدالانىپ، يساماد مىرزامەن قازىرگى قازاق كينوسى جايلى سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى. سول اڭگىمەنى «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارىمەن ءبولىسۋدى ءجون كوردىك.

- ءوزىڭىز كوپ جىلدان بەرى كينو سالاسىندا جۇرگەن سوڭ، بىردەن اڭگىمەمىزدى سول سالادان باستاپ كەتسەك. قازاق پەن وزبەك قاشاندا ءبىر-بىرىمەن باۋىرلاس حالىق. ءدىنى، ءدىلى، ءتىلى جاعىنان تۋىسقان ەل. بۇگىنگى قازاق كينوسىنىڭ بارىسى جايلى نە ايتاسىز؟

- قازاق ەلى سوڭعى بەس جىلدىڭ كولەمىندە، «كوشپەندىلەردى» قوسپاعاندا ءبىرشاما كينو ءتۇسىرىپ ۇلگەردى. اۋەسقوي رەجيسسەرلەر بار، امبەباپتارى بار بارلىعى دا حالىق مۇددەسىنەن شىعۋدى كوزدەۋدە. بىراق، بۇل مەنىڭ جەكە پىكىرىم، كينو ەكى تۇرگە بولىنەدى: حالىق كورەتىن جانە ينتەليگەنتسيا كورەتىن. قازاق كينوگەرلەرى حالىق كورەتىن كينو ءتۇسىرىپ جاتقان جوق. ەۋروپاعا ەلىكتەۋ باسىم. ولار باتىستىڭ كينوفەستيۆالدەرى ءۇشىن عانا كينو تۇسىرە مە دەپ ويلايمىن. كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىعار كارتيناعا مەملەكەت قارجى ءبولىپ، قازاقي سانانى دارىپتەيتىن فيلىمدەر جاساۋعا تاپسىرىس بەرۋى كەرەك. ەلدىك مۇددەنى  ناسيحاتتايتىن فيلم قازاق ەلىندە جوقتىڭ قاسى.

- بۇل قارجىعا بايلانىستى بولۋى ابدەن مۇمكىن. كىم قارجى بەرسە سول تالابىن ورىنداتادى. وزبەكستاندا جاعداي قالاي؟

- وزبەكستاندا جىلىنا 65-70 فيلم شىعاتىن بولسا، سونىڭ كەمىندە 15-نە ۇكىمەت قارجى بولەدى. ونداي كينو-مادەنيەتىنە كوڭىل ءبولىپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ ايتقانىن قالاي ىستەمەيسىڭ؟ قازىر كىتاپ وقيتىن جاستار جوق. ال ولارعا ۇلتتىق سانا مەن بابادان جالعاسىپ كەلە جاتقان سالت-ءداستۇردى تەك كينو ارقىلى عانا بەرە الامىز. سوندىقتان كوركەم فيلم بولسىن، دەرەكتى فيلم بولسىن قازىرگى زامان تالابىنا ساي، ءارى ۇلتتىق مۇددەنى ۇلىقتايتىن دارەجەدە بولۋى كەرەك.

قازاق تا، وزبەك تە ءتىپتى قىرعىز اعايىندارىمىز دا جالپى كينو الەمىنە كەشتەۋ ارالاستى. الايدا، بۇگىنگى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرى اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا جارارلىق. دەسەك تە، بىزدەردىڭ ءدىلىمىز (مەنتاليتەتىمىز) باتىستىق بەيادەپ سانانى سىڭىرمەگەن، تازا، جانىن ارىنىڭ ساداعاسى ەتكەن حالىقتارمىز. سوندىقتان بولار، ءۇش ۇلتتىڭ دا ونەرگە دەگەن تالعامى تازا. ءبىز سول تازا تالعامدى بىلعاماۋىمىز كەرەك. بۇل رەتتە، قازاق ەلىنىڭ كينوگەرلەرى وسالدىق تانىتىپ وتىر.

- قازىرگى قازاق كينوگەرلەرىنىڭ وسال تۇسى نە؟ كورەرمەن كوڭىلىنەن شىعاتىن كينو ءتۇسىرۋى ءۇشىن ولار نە ىستەۋ كەرەك؟

- قازاق ەلى ۇلى ەل! ونىڭ ۇلىلىعى - تىلىندە. تۇركى تىلدەس حالىقتار اراسىندا ءتىلىنىڭ تازالىعى، اۋەزدىلىگى جاعىنان قازاققا جەتەتىنى جوق. بۇل جەكە مەنىڭ عانا ەمەس، بارشا باۋىرلاستاردىڭ پىكىرى. وسى ءتىلدىڭ قادىرىن كەڭەستىك كەزەڭدە سولاقاي ساياسات ءبىر كەتىرسە، بەيبىت كۇندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا بەيجاي قاراۋشىلار ەكى ءتۇسىرىپ وتىر. بۇعان كينو سالاسىندا جۇرگەن ارىپتەستەرىمىز دە سالعىرت قاراۋدا. قازاق ەلىندە تۇسىرىلگەن كەز-كەلگەن كادردى قوسىپ قالار بولساڭىز، ءبىر ءسوزىن قازاقشا، كەلەسىسىن باسقا تىلدە ايتادى. مىنە بۇل ەڭ ۇلكەن كەمشىلىك! سوندىقتان دا قازاق كينوگەرلەرى ءتىلدى تازالاۋى كەرەك! قازاق تىلىندە تۇسىرىلگەن فيلمدەردى كوبەيتۋى كەرەك. قازاقتىڭ العاشقى، ساياسي قىسپاقتا تۇسىرىلگەن فيلمدەرىنىڭ وزىندە، (مەن سوۆەت زامانىندا تۇسىرىلگەندەرىن ايتىپ وتىرمىن), ءتىل شۇبارلىعى بولعان ەمەس. ال، قازىرگى، تاۋەلسىزدىك العان سوڭعى جيىرما جىلداعى كينو-كارتينالاردىڭ بارلىعى دەرلىك قوستىلدى. پرەزيدەنتتەرىڭىزدىڭ ءوزى مەملەكەتتىك ءتىل قازاق ءتىلى بولسىن دەپ وتىرعاندا، بۇل -  كينوگەرلەر تاراپىنان قازاق ۇلتىنىڭ بولاشاعىنا سالعىرت قاراۋدىڭ انىق بەلگىسى بولىپ تابىلادى..

- كوپشىلىك ورتاسىندا كوپتەگەن قايشى پىكىرلەر تۋدىرىپ، بىرەۋلەر ماقتاسا، بىرەۋلەر داتتاپ، نە قىلسا دا ءالى كۇنگە ءوز ورنىن تاپپاي جۇرگەن «كەلىن» ءفيلمى جايلى نە دەيسىز؟

- مەن ەرمەكتى، ءوز باسىم، ازامات رەتىندە جاقسى باعالايمىن. ۇلت ونەرىنە قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. ارينە، ول ۇلتتىق مۇددەنى تابانعا تاپتاپ جاتۋى دا مۇمكىن. ول ءبىر سوزىندە، «بۇل قازاققا ەش قاتىسى جوق، ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى ۋاقىت» دەپ قالدى. سولاي-اق بولسىن. بىراق، قازاق ەلىندە، سول ەلدىڭ ونەرى رەتىندە جارىققا شىققان سوڭ قازاققا قاتىسسىز بولۋى مۇمكىن ەمەس قوي.

بۇل ءفيلمنىڭ ەڭ تارتىمدىلىعى - باستان-اياق ءبىر اۋىز ءسوز كەلتىرمەي-اق، نە ايتقىسى كەلىپ تۇرعانىن كورەرمەنگە جەتكىزە بىلگەندىگىندە. ول قاي ەلدىڭ سالتىن، قاي ءداۋىردىڭ كەلبەتىن كورسەتسە دە وسىسى ارقىلى-اق باعالاۋعا تۇرارلىق دۇنيە. ال، ۇلتتىق ءدىل تۇرعىسىنان ءفيلمنىڭ سىن كوتەرمەسى ايدان انىق.

- اڭگىمەمىزدى ونەردىڭ كەلەسى ءبىر سالاسىنا قاراي بۇرايىق. بۇگىندە قازاق ءان الەمىندە جۇرگەن ءبىرشاما ونەر يەلەرى سىزدەر جاققا بارىپ بەينەبايان ءتۇسىرىپ كەلەتىن بولدى. جانە جاڭا ءبىر سوزىڭىزدە جىلىنا 65-70 كينو تۇسىرىلەدى دەپ قالدىڭىز. بۇنىڭ سىرى نەدە؟

- بىزدە ارزان - بىرىنشىدەن، ەكىنشىدەن - بىزدە تەحنيكا كوپ. تەحنيكا كوپ بولعان سوڭ ەكىنىڭ ءبىرى بۇگىندە كليپمەيكەر. مەنىڭ دە كينو، كليپ تۇسىرۋمەن اينالىساتىن جەكە كينوستۋديام بار. قازاق ونەر جۇلدىزدارى ساپاسىنان گورى ارزاندىعىنا كوبىرەك كوڭىل بولەدى. بۇل، ارينە، بىزدە تۇسىرىلەتىن كينو، بەينەباياندار ساپاسىز دەگەن ءسوز ەمەس. ارزاندىعىنا ۇمتىلىپ، تالعامسىزدىققا ۇرىنىپ وتىرعان انشىلەرىمىزدى ايتىپ وتىرمىن.

- اعا، شىمكەنت تۋىپ-وسكەن جەرىڭىز ەكەن. ءجيى كەلىپ تۇراسىز با؟ قالا وزگەرىپ كەتكەن بولار؟

- ءيا، مەن شىمكەنتكە ءجيى كەلىپ تۇرام. شىمكەنتتىڭ، ءتىپتى قازاق ەلىنىڭ دامۋى كوز الدىمنان ءوتتى دەسەم دە بولادى. كورەگەن باسشىلارىڭىز بار. قازاق ەلىن نوقتالاعان بوتاداي دامۋدىڭ داڭعىل جولىمەن جەتەلەپ بارادى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى. مەن قانشا تاريحي وتانىمدا جۇرسەم دە ءوزىمنىڭ كىندىك قانىم تامعان قازاق دالاسىنىڭ بۇگىنگىدەي قۇلپىرىپ، ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جارقىن بولاشاعىنا جەتىپ جاتقانىنا ارقاشان قۋانامىن!

اڭگىمەلەسكەن ەرجان شاكەرباي،

«اباي-اقپارات»