«نازارباەۆ بيلىكتەن ءوز ەركىمەن باس تارتتى» دەپ باعالاۋ ارتىق...
بۇل ءوزى كۇتكەن ءارى كۇتپەگەن وقيعا بولدى.
كۇتكەن سەبەبىمىز، ەرتە مە، كەش پە، ترانزيت كەزەڭى باستالۋى كەرەك ەدى عوي. مىنە، 19 ناۋرىزدا ول پروتسەسس رەسمي تۇردە باستالدى. ەندى ارتقا شەگىنەر جاعداي دا، جەر دە جوق.
كۇتپەگەن سەبەبىمىز، ءبىراز ساراپشىلار، سونىڭ ىشىندە مەن دە: «نازارباەۆ كوزى تىرىسىندە پرەزيدەنتتىكتەن كەتپەيدى» دەپ ايتىپ كەلدىك.
نە بولسا دا، فورمالدى تۇردە نازارباەۆ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىگىن توقتاتتى. بۇل ءوزى قازاقستان تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بوپ كورمەگەن جاڭا جاعداي.
بىراق ول قازاقستان بيلىگىنىڭ باستى دا بىردەن-ءبىر ىقپالدى تۇلعاسى رەتىندە وكىلەتتىگىن توقتاتپادى! سول تۇرعىدان العاندا «نازارباەۆ بيلىكتەن ءوز ەركىمەن باس تارتتى» دەپ باعالاۋ ارتىقتاۋ بولار.
ويتكەنى، وسىعان دەيىن قابىلدانعان «تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى تۋرالى» جانە «قاۋىپسىزدىك كەڭەسى تۋرالى» زاڭدارعا سايكەس ونىڭ ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنا جۇرگىزەر پارمەنى كوبەيمەسە، ازايعان جوق!
كەرىسىنشە، ول ەندىگى جەردە اتقارۋشى جانە زاڭ شىعارۋشى بيلىكتەن تىس تۇرىپ، ولاردىڭ كۇندەلىكتى قىزمەتىنە سىني تۇرعىدا باعا بەرىپ، قاجەت بولسا، بۇقارانىڭ ءسوزىن سويلەپ، سونىڭ ارقاسىندا حالىقتىڭ ءىلتيپاتىنا يە بولا الادى!
وسى تۇرعىدان العاندا نازارباەۆتىڭ بۇل شەشىمىنىڭ استارىندا بيلىك ينستيتۋتتارى اتقارىپ جاتقان قىزمەتتىڭ ناتيجەلەرى ءۇشىن ساياسي جاۋاپكەرشىلىكتەن ءبىرجولاتا قۇتىلۋ ويى جاتقانى بولسا كەرەك. ايتپەسە، سوڭعى كەزدە حالىقتىڭ بيلىك جۇرگىزىپ جاتقان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتقا دەگەن نارازىلىعى كۇرت ءوسىپ، شىدامنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەنى دە راس ەمەس پە؟ جانە دە ۋاقىت وتكەن سايىن سىننىڭ نەگىزگى باعىتى ۇكىمەتكە ەمەس، پرەزيدەنتتىڭ جەكە باسىنا قاراي ويىسىپ جاتتى. ءتىپتى وسى كۇنگە دەيىن بيلىكتى سىناعاندا پرەزيدەنتتىڭ اتىن اتاماي كەلگەن تۇلعالاردىڭ ءوزى ەلدە ورنىققان جاعداي ءۇشىن باستى جاۋاپكەرشىلىك كىمگە جۇكتەلەتىنىن اشىق ايتا باستادى.
ەندىگى جەردە جۇرت توقاەۆتى (نەمەسە كەلەسى پرەزيدەنت بولعان باسقا ادامدى), پارلامەنت جانە ۇكىمەت باسشىلارىن سىناپ، سولارعا قارسى قيمىل-ارەكەت جۇرگىزەدى عوي. ال فورمالدى تۇردە پرەزيدەنت ەمەس نازارباەۆ سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولىپ قالا بەرەدى. مەنىڭشە، وسىناۋ ساياسي قادامنىڭ نەگىزگى سەبەبىنىڭ ءبىرى وسى!
بىراق، شىنىن ايتۋ كەرەك، مۇنداي ساياسي مانەۆردىڭ بولاشاعى بۇلدىر، وتىرىك سەكىلدى قۇيرىعى قىسقا: ىشكى جانە سىرتقى جۇرتشىلىق ماسەلەنىڭ نەدە ەكەنىن تۇسىنەدى دە، ەندىگى جەردە جاڭا مارتەبەگە يە بولعان نازارباەۆ ەلدە قالىپتاسقان احۋال ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى بيلىكتىڭ باسقا تارماقتارىمەن قاتار ارقالايدى. جانە دە مەملەكەتتەگى ەڭ ىقپالدى تۇلعا رەتىندە ونىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگى ودان سايىن ارتۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا نازارباەۆ قايتكەندە دە جەكەباس جاۋاپكەرشىلىك پەن سوعان قاتىستى وتكىر سىننان قۇتىلا المايدى.
سونىمەن بىرگە وزىنەن كەيىنگى بيلىكتىڭ كونفيگۋراتسياسىن قالىپتاستىرىپ ۇلگەرمەگەن تۇركىمەنباسى مەن كارىموۆتىڭ مىسالى نازارباەۆتىڭ كوز الدىندا بولسا كەرەك. سوندىقتان دا ول كوزى تىرىسىندە ءوز قولىمەن پوستنازارباەۆتىق بيلىك مودەلىن جاساپ، نىعايتىپ كەتكىسى كەلەتىنى ابدەن ورىندى. ول جۇيە تەك قانا ونىڭ ساياساتىن جالعاستىرۋشى رەتىندە ەمەس، ەڭ باستىسى، پرەزيدەنتتىڭ وتباسى مەن ونىڭ اينالاسىنداعى ىقپالدى وليگارحتىق توپتاردىڭ كاپيتالى مەن مەنشىگىنىڭ ساقتالۋىنا كەپىلدىك بەرەتىن بولۋى شارت. نازارباەۆ ەندىگى جەردە وسى شارۋامەن ناقتى ءارى باسىبايلى اينالىساتىن بولادى.
بىراق ونداي جۇمىستىڭ ءبىر تالابى بار. ول جۇيە نازارباەۆتىڭ جەكە مۇددەسىنە ساي بوپ قالا ما الدە 30 جىل بويىنا دەموكراتيالىق دەگراداتسياعا ۇشىراپ، اۆتوريتاريزم مەن ساياسي مونارحياعا جەتىپ قالعان جۇيەنى حالىقتىڭ قالاۋىنا ساي شىنايى رەفورمالاۋ ماقساتىنا سايكەس قۇرىلا ما؟ ونى ءبىز، وكىنىشكە وراي، بىلمەيمىز. ويتكەنى نازارباەۆ ءالى دە سول وزىنە عانا باعىنىشتى كوماندالىق-اكىمشىلىك جۇيەنى ساقتاپ قالعىسى كەلەتىن سياقتى.
نازارباەۆتىڭ مۇنداي اسا شەشۋشى قادامعا بارۋىنا ونىڭ ءوز ماڭايىنداعى ىقپالدى توپتاردىڭ دا اسەرى بولۋى مۇمكىن. ءوزىنىڭ ميللياردتارىنىڭ باستى كەپىلى – باس بيلىك ەكەنىن تۇسىنگەن ولار بولاشاق ساياسي جۇيەنى نازارباەۆ كەتكەننەن كەيىن ەمەس، ءدال بۇگىن ءارى ونىڭ قولىمەن جاساقتاپ العىسى كەلەتىن بولار. ايتپەسە، ەرتەڭ تىم كەش بولىپ كەتۋى مۇمكىن.
نە بولسا دا، قازاقستان ءوز دامۋىندا جاڭا كەزەڭگە قادام باسىپ جاتىر. جانە دە بۇل مۇلدەم وزگەشە جاعداي بولكى مۇمكىن. كۇلاق تا، كوز دە ەلدە ەكى وكىمەت – تۇڭعىش پرەزيدەنت پەن ەكىنشى پرەزيدەنت – بار ەكەنىنە ۇيرەنە باستايدى.
ماسەلەنىڭ حالىقارالىق استارى دا بار سياقتى. ويتكەنى، ەل ىشىندەگى شىنايى احۋالدى بىلە بەرمەيتىن شەتەل باسشىلارى مەن حالىقارالىق دەموكراتيالىق ينستيتۋتتارى ونى شىنىمەن دە ناقتى ساياسي بيلىكتەن ءوز ەركىمەن باس تارتتى دەپ قابىلداپ، ونىڭ وسى قادامىن دەموكراتيالىق ستاندارتتارعا ساي دەپ جوعارى باعالاۋى مۇمكىن ەمەس پە؟!
الدا – ەرتە مە، كەش پە – پرەزيدەنت سايلاۋى تۇر. ءسوزسىز، بيلىك، نازارباەۆ ءالى دە باسقاراتىن «نۇروتان» پارتياسى ارقىلى ءوزىنىڭ نەگىزگى ۇمىتكەرىن ۇسىنادى، ونىڭ جەڭىسكە جەتۋى ءۇشىن بار كۇشىن سالادى. ارينە، ول ءۇشىن ءبىر-ءبىرىن اڭدىپ، اياقتان شالىپ، اياۋسىز تارتىسىپ كەلە جاتقان بيلىك ماڭىنداعى كلانداردىڭ ءوزارا كومپروميسكە كەلۋى شارت. ونىڭ ءوزى وتە-موتە قيىن شارۋا. سوندىقتان «جەر استىنان جىك شىعۋى، ەكى قۇلاعى تىك شىعۋى" ابدەن مۇمكىن. ونداي قيان-كەسكى تالاس پەن تارتىستىڭ ءوزى تەرەڭدەي تۇسە، ازاماتتىق سوعىسقا دا ۇلاسىپ كەتۋ قاۋپى تاعى بار!
بيلىك ۇسىناتىن كانديداتقا قارسى قۋىرشاق كانديداتتار دا جاساقتالادى. ول جاعىنان بيلىك ءبىرشاما ماشىقتانىپ العانىن ءبارىمىز دە بىلەمىز.
وسى ورايدا وزدەرىن وپپوزيتسيا سانايتىن كۇشتەردىڭ الدىندا ەرەكشە جاۋاپتى مىندەت تۇر. ول – وسى كۇنگە دەيىن بىرلىككە نۇقسان كەلتىرگەن بارلىق رەنىش پەن تۇسىنبەۋشىلىكتى ىسىرىپ قويىپ، الداعى سايلاۋعا ورتاق، بىرەگەي كانديدات ۇسىنۋ!
ءامىرجان قوساننىڭ facebook پاراقشاسىنان
Abai.kz
