قاراحان كەسەنەسى

الدىڭعى ماقالادا قوجا رۋى حودجەند قالاسىنا قونىستانعان حادجادج ارابتارىنان VIII-ءحى عاسىرلار اراسىندا قالىپتاسقانىن (شامامەن 250 جىلدا) XIII عاسىرداعى اراپ تاريحشىسى يبن ءال اسير دەرەگىنەن كورسەتتىك. ولار ءحى عاسىردان باستاپ وسى قالادان وزگە ايماقتارعا تارالعان دەۋ ورىندى (زاكاۆكازە مەن تۇركياداعى حودجالى قالالارى، قاراقالپاقستانداعى حودجەلى قالاسى).

ەندى يبن ءال اسير دەرەكتەرىنەن ورىستار قاراحانيدى دەپ اتاتقىزعان مەملەكەت جايلى دەرەكتەردى زەرتتەپ كورسەك:

«ۆلادەتەلەم بالاساگۋنا ي سترانى تيۋركوۆ بىل شاراف اد-داۋلا (1030-1056). ون بىل رەليگيوزەن ي ۋدوۆلەتۆوريلسيا پوۆينوۆەنيەم ەمۋ ەگو براتەۆ ي رودستۆەننيكوۆ ي رازدەليل سترانۋ مەجدۋ نيمي. سۆوەمۋ براتۋ ارسلان-تەگينۋ وتدال منوگوە يز سترانى تيۋركوۆ، تاراز ي يسبيدجاب وتدال سۆوەمۋ براتۋ بوگرا-حانۋ، فەرگانۋ ۆسيۋ تسەليكوم وتدال ديادە پو وتتسۋ تۋگا-حانۋ، ا بۋحارۋ ي ساماركاند ي درۋگيە وتدال يبن الي-تەگينۋ. ا سام ون ۋدوۆولستۆوۆالسيا بالاساگۋنوم ي كاشگاروم. وني — مۋسۋلمانە يز پوتومستۆا افراسيابا تيۋركا. يح پرادەد، شابۋك كارا-حاكان ۆو سنە سۆوەم پرينيال يسلام ي پوۋترۋ وبنارۋجيل، چتو ون مۋسۋلمانين. كوگدا ون ۋمەر، نا ەگو مەستو ۆستال ەگو سىن مۋسا يبن شابۋك. ي ۆ ەتوم كرايۋ تسارسكي سان نە پرەكراششالسيا سرەدي ەگو پوتومكوۆ ۆپلوت دو ارسلان-حانا يبن مۋحاممادا يبن سۋلايمانا يبن داۋدا بوگرا-حانا يبن يبراحيما. ون ۆزبۋنتوۆالسيا پروتيۆ كادير-حانا ۆ 494 (1101) گ.، ي توت وتنيال ۋ نەگو تسارستۆو، نو ساندجار ۋبيل كاديرحانا ي ۆەرنۋل تسارستۆو ارسلان- حانۋ. سرەدي ەگو ۆويسكا بىل ودين ۆيد تيۋركوۆ, كوتورىح نازىۆايۋت كارلۋكي ي تيۋركي گۋزيسكيە. يح ... دۆا ۆيدا. ودين ۆيد نازىۆايۋت ۋچۋك, ي درۋگوي نارود، كوتورىي نازىۆايۋت بۋزۋك. ۆ ەتوم گودۋ، سافارە (1043 گ.) پرينيالي يسلام 10 تىسياچ كيبيتوك يز نەۆەرنىح تيۋركوۆ. ي پرينەسلي ۆ جەرتۆۋ ۆ دەن پرازدنيكا جەرتۆى (زۋ-ل-حيدججا) 20 تىسياچ گولوۆ وۆەتس، ي اللاح يزباۆيل مۋسۋلمان وت يح ۆراجدى. وني پروۆوديلي لەتو ۆ كراياح بۋلگارا، ا زيموۆالي ۆ كراياح بالاساگۋنا. نە پرينياۆشيمي يسلام سرەدي تيۋركوۆ وستاليس تاتارى ي حيتاي, وني ۆ وبلاستياح سينا».

بۇل جەردە «سترانا تيۋركوۆ» دەپ كوشپەلى قازاق ەلى كورسەتىلگەن (اراپشا جازىلۋىندا «قازاك» پەن «تۋرك» سوزدەرى وتە ۇقساس: قزك – قازاك، ترك – تۋرك). ورىس اۋدارماشىسى «قازاك» اتاۋىن «تۋرك» سوزىمەن جاسىرعانى تۇسىنىكتى (اراپتا «يۋ» ءارپى جوق). قازاق ەلىنىڭ مۇسىلمان ەمەستەرىنىڭ ەڭ سوڭعىلارى ءحى عاسىردىڭ باسىندا (1043 جىلى) يسلام ءدىنىن قابىلداعانىن، ولاردىڭ جايلاۋعا – بۇلعار ەلىنە (ورال تاۋلارىنا جاقىن ايماق) دەيىن باراتىنىن، ال قىستاۋلارى بالاساعۇن ايماعى ەكەنىن جازعان. ياعني، قازاق حالقى قوجا رۋى قالىپتاسقانعا دەيىن يسلام ءدىنىن قابىلداپ ۇلگەرگەن.

بالاساعۇن قازىرگى تالاس، سوزاق، سارىسۋ، مويىنقۇم، شۋ اۋداندارى ورنالاسقان ۇلكەن ايماق ءتارىزدى. ونىڭ اتاۋىن بالاساعۇن ەمەس، تالاساعىن دەگەن ورىندى. ويتكەنى، تالاس پەن شۋ وزەندەرى الاتاۋدان ءبىر جەردەن اعىپ شىعادى، سپۋتنيكتىك كارتادان ەكەۋىنىڭ ارناسى ەرتەدە تەلقوڭىر دەگەن جەردە قوسىلىپ، ودان ءارى ارال تەڭىزىنە دەيىن سوزىلعانى انىق بايقالادى. قوسىلىپ اعىپ جاتقاندىقتان ول ەكەۋىدە سول زاماندا كوبىنە تالاس وزەنى دەپ اتالعان ءتارىزدى. ياعني، قازىرگى تالاس، سوزاق، سارىسۋ، مويىنقۇم، شۋ اۋداندارى تالاس وزەنى اعىپ وتەتىن ايماق بولعاندىقتان، حالىق «تالاس اعىنى» دەپ اتاپ كەتكەن. ارابشا ەكى اتاۋ وتە ۇقساس، «ت» ءارپىن «ب» دەپ ءتۇسىندىرىپ، بۇرمالاپ ورىسشالاعان: تالاصغن – تالاساعىن، بالاصغن – بالاساعۋن.

تۇركىلەردىڭ يسلام ءدىنىن قابىلداماعاندارى سين ايماعىندا (قازىرگى ماڭعوليا مەن ىشكى ماڭعوليا) وتىرعانىن، ولاردىڭ تاتار جانە حيتاي بولىپ ەكىگە بولىنەتىنىن جازادى يبن ءال اسير. دەرەكتە وسى ەكەۋىنىڭ دە تۇركى ەكەنى انىق كورسەتىلگەن. ياعني، «تاتار تايپاسى ول زاماندا ماڭعول ءتىلدى بولعان، حيتاي دەگەندەر – قيداندار، ولار دا ماڭعول تىلدىلەر» دەگەن رەسەيلىك تۇجىرىمدار تولىق جالعان (قازىرگى قىتاي قۇرامىنداعى سول ايماقتا تاتارلار الىدە وتىر، ولاردىڭ تۇرلەرى قازان تاتارلارىنان گورى قازاققا جاقىن). ال «حيتاي» دەگەنى – قازاقتار، «حازاق» ءسوزىن ورىسشا «حيتاي» دەپ ادەيى بۇرمالاعان. وسى ەكى ءسوزدىڭ ارابشا جازىلۋلارى مىناداي: حظاق – حازاق، حطاى – حاتاي. دەمەك شىڭعىسحانعا دەيىندە وندا وتىرعان كەرەي، نايمان، مەركى (مەركىت), ماڭعىل (ماڭعى), جالايىر، قوڭىرات تايپالارى مەن ادايجۇرت (تايدجۋت), بورىجىگىڭ (بوردجيگين) رۋلارى قازاق حالقى دەپ تانىلعان.

شابۋك كاراحاكان رەسەي بيلىگى دايىنداتقان تاريحتا ساتۋق قاراحان دەپ كورسەتىلگەن، ونىڭ كاراحانيدى مەملەكەتىن ورناتۋشى ەكەنى دە ايتىلادى. كاراحانيدى مەملەكەتى 840 جىلى ء(ىح عاسىر) ورنادى دەلىنگەن، ياعني، شابۋك كاراحاكان سول جۇزجىلدىقتىڭ وكىلى. يبن ءال اسير ونىڭ بيلىكتە وتىرىپ مۇسىلماندىقتى قابىلداعانىن جانە افراسياب تيۋرك ديناستياسىنىڭ ۇرپاعى ەكەنىن كورسەتكەن. ياعني، قاراحانيدى مەملەكەتىن بيلەگەن تۇركىلىك ديناستيا، تولىعىراق ايتساق قازاق حاندارى. بۇل «قاراحانيدى مەملەكەتىن بيلەگەن قوجالار اۋلەتى، قاراحان بابا قوجا» دەيتىندەرگە ناقتى جاۋاپ.

جوعارىداعى دەرەكتە مەملەكەت قۇرامىنا قازىرگى ورتا ازيا مەن قازاقستان جانە قاشقار اۋماقتارى كىرگەنىن جانە مەملەكەت جەرىن ەڭ العاش ءحى عاسىردا باۋىرلارىنا ءبولىپ بەرگەن – شاراف اد-داۋلا حان ەكەنى جازىلعان. مەملەكەت اسكەرىندە «كارلۋك» جانە «تيۋركي عۋزي» دەپ ەكى ءتۇرلى اتالاتىن حالىق بارى، ول حالىق ءوز ىشىندە «ۋشۋك»، «بۋزۋك» دەپ ەكىگە بولىنەتىنى كورسەتىلگەن (ارابتا «گ»، «چ» ارىپتەرى جوق). الدىڭعى ماقالادا ورىستاردىڭ ارابشاداعى «قازاق» اتاۋىن «كارلۋك» دەپ بۇرمالاعانىن ايتتىق. ياعني، يبن ءال اسير كارلۋكتاردىڭ، ياعني قازاقتاردىڭ ەكىنشى اتاۋى تيۋركي عۋزي ەكەنىن دەرەكتەگەن. ارابشادا عۋزي مەن عازاق بىردەي دەسە دە بولادى: غزق – عازاق، غزى – عۋزي. دەمەك، مەملەكەت اسكەرى قازاق حالقىنان جاساقتالعان، ولاردى «قازاق» دەپ تە، «تۇركى عازاق» دەپ تە اتاعان. ول قازاقتار ءوز ىشىندە ەكى حالىققا بولىنگەن، ونداعى «ۋشۋك» دۇرىسىندا – ۋزبەك، ال «بۋزۋك» دۇرىسىندا قازاق دەپ بىلەمىز. ويتكەنى، ارىپتەرى ەسكىرىپ، كەي تۇسى وشكەن قولجازباداعى «ۋزبەك» پەن «قازاق» اتاۋلارىن «ۋشۋك» پەن «بۋزۋك» دەپ ادەيى بۇرمالاپ ءتۇسىندىرۋ قيىن ەمەس. ولاردىڭ ارابشا جازىلۋلارى ءوزارا ۇقساس: ذبكو – ۋزبەك، شكو – ۋشۋك,  قزك – قازاك، بزك – بۋزۋك («ق» ءارپىنىڭ باس جاعى ءوشىپ كورىنبەي قالعانىن پايدالانىپ، ونى «ب» دەپ كورسەتكەن).

رەسەيلىكتەر ادەيى بۇرمالاپ، «عۋزي دەگەن – وعىزدار، ولار ۋشۋك پەن بازۋك دەگەن ەكى توپقا بولىنگەن» دەپ تۇجىرىمدادى. يبن ءال ءاسيردىڭ وسى دەرەكتەرىنىڭ وعىز ەلىنە, ياعني قازىرگى تۇركىمەنستان اۋماعىنا ەش قاتىسى جوعى ايدان انىق. اڭگىمە قازىرگى قازاقستان مەن وزبەكستان جانە قاشقار  ايماقتارى جايلى ەكەنى ايقىن كورىنىپ تۇر. سوندىقتان رەسەيلىك تۇجىرىمنىڭ تۇسىنگەن ادامعا قۇنى كوك تيىن.

بيلەۋشى اۋلەت – افراسياب تيۋركي ديناستياسى. مەملەكەت بيلەۋشىلەرى – شابۋك كاراكاحان ۇرپاقتارى. شابۋك كاراكاحان – اسىلۇيا تايپاسىنىڭ وكىلى، تورگى اسۇياشى (تيۋركي اشينا) ديناستياسىنان. مەملەكەت بيلىگى ءحىى عاسىردىڭ باسىنا دەيىن وسى اۋلەتتە بولىپتى، سوڭعى حانى – ارىسۇلان، ول باسىنا تۇسكەن قيىن جاعدايدا سانجار سۇلتاننىڭ كومەگىنە جۇگىنگەن. سانجار سۇلتان – تيۋركي سەلدجۋك ديناستياسىنىڭ ادامى، ول ديناستيا دا شابۋك كاراحاكانعا تۋىس ەكەنى يبن ءال اسير دەرەكتەرىنەن انىق اڭعارىلادى. «تيۋركي سەلدجۋك» دۇرىسىندا – تورگى اسىلجىك ديناستياسى، سوندىقتان ديناستيا ادامدارىن حالىق «اسىلدان» دەپ اتاعان. ول اتاۋدى «سۋلتان» ەتكەن ارابشا جازبالار ەكەنىن الدىڭعى جاريالانىمدارىمىزدا ايتتتىق. ياعني، ح عاسىردا قازىرگى تۇركىمەنستان اۋماعىندا وعىز ەلىن بيلەپ، ولارعا يسلام ءدىنىن ۇيرەتكەن, سوسىن ءحى عاسىردا زاكاۆكازە مەن قازىرگى تۇركيا اۋماعىن بيلەگەن، مۇسىلمان الەمىنە جاسالعان كرەست جورىعىنا تويتارىس بەرگەن، كەيىن وسمان يمپەرياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان تورگى اسىلجىك (تيۋركي سەلدجۋك) ديناستياسى ءىح عاسىرداعى شابۋك كاراحاكان اۋلەتىنەن تارايدى.

ەندى شابۋك كاراحاكان ەسىمىن تالداپ كورەيىك، ونىڭ ەسىمى دۇرىسىندا شاتتىق بولۋى مۇمكىن. ورىستاردىڭ ونى بىرەسە شابۋك, بىرەسە ساتۋك دەپ كورسەتۋى سونى اڭعارتادى (اراپشادا: شاتوق – شاتۋق, شابوق – شابۋق, ساتوق – ساتۋق). يبن ءال اسير تۇركىلەردە بيلەۋشىنى «حان» دەپ اتايتىنىن انىق جازعان (كەلەسى اقپاراتتا), ياعني «حاكان» دەگەن اتاۋدى قولدانباعان. نەگىزىنەن «حان» اتاۋىن «كاگان» دەپ كورسەتەتىن قىتاي جازبالارى, سەبەبىن قىتاي ءتىلى زاڭدىلىعىنان ىزدەگەن ءجون. سول قىتايلىق بۇرما اتاۋدى قولدانىپ، ارابشا جازبالارداعى «حان» اتاۋىن ىڭعايى كەلسە «حاكان» دەپ ورىسشالاعان – ورىس عالىمدارى. سوندىقتان «كاراحاكان» دۇرىسىندا «كازاحكان» دەپ بىلەمىز. ويتكەنى ح عاسىردا پارسى جىرشىسى فەرداۋسي ول مەملەكەتتى بيلەگەندەر كازاح حاندارى ەكەنىن، حالقى «كوشپەلى جاۋىنگەر كازاح» دەپ اتالاتىنىن انىق جازعان. ورىستار وسى جازباداعى «كازاحكان» اتاۋىن «كاراحان» دەپ بۇرمالاۋ ارقىلى «كاراحانيدى» اتاۋىن تاريحقا ەنگىزگەن. يبن ءال اسير جازباسىن ورىسشالاعاندا «كاراحكان» اتاۋىن ادەيى «كارا-حاكان» دەپ ورىستىق «-» بەلگىسى ارقىلى وزگەرتىپ جىبەرگەن. ارابشا جازىلۋىندا ەكى اتاۋ بىردەي دەسە دە بولادى، تەك «ز» ۇستىندە نوقات بار، ال «ر» ۇستىندە جوق: كزحكن – كازاحكان، كرحكن – كاراحاكان. دەمەك، بيلەۋشىلەردىڭ ارعى اتاسى شابۋك كاراحاكان ەمەس، ول تورگى اسۇياشى (تۇركى اشينا) ديناستياسىىڭ وكىلى – شاتتىق قازاق حان.

تۇركى اشينا (تورگى اسۇياشى) رۋى تاۋلى التايدان شىقتى، ولار ءVى عاسىردا اۋەلى قازىرگى قازاقستان اۋماعىندا تۇركى قاعاناتىن ورناتقان. قازاق حالقى ول زاماندا ءوز اتاۋىمەن قالىپتاسىپ قويعانىن الدىڭعى جازبالارىمىزدا دالەلدەگەنبىز. تۇركى قاعاناتىنىڭدا جانە ونىڭ ورنىن باسقان تۇرگەش قاعاناتىنىڭدا حالقى قازاقتار بولدى، سول سەبەپتەن بيلەۋشى ديناستيا ادامدارىن ورتا ازيا حالىقتارى (ۇزبەك، تازجىك، پارسى) «قازاق» دەپ تانىعان. مەملەكەت بيلەۋشىسى ەسىمىندەگى «قازاق حان» اتاۋى سونىڭ ايقىن دالەلى. تارازداعى ەسكى قورىمدى «قاراحان بابا جاتقان جەر» دەپ ءحىح عاسىردا كەسەنە سالدىرعاندار، «كاراحانيدى مەملەكەتىن بيلەگەن قوجالار» دەيتىندەر مۇلدە قاتەلەسەدى. مۇنىڭ جالعان ەكەنىن يبن ءال اسير جازباسى دالەلدەيدى. قازاق مەملەكەتىن ەرتەدەن تەك قازاق حاندارى بيلەگەن, قوجا نەمەسە اراب ەشقاشان قازاقتى بيلەمەگەن.

وسىلايشا يبن ءال اسير جازباسى ورتا ازياداعى الىپ يمپەريا قازاق حاندىعى ەكەنىن، ونىڭ حالقى «قازاق» نەمەسە «تۇركى قازاق» دەپ اتالاتىنىن، ول حالىق ءوز ىشىندە «ۇزبەك» پەن «قازاق» بولىپ ەكىگە بولىنەتىنىن تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن كورسەتەدى. ياعني، ول زاماندا ۇزبەك پەن قازاق ءبىرتۇتاس حالىق بولعان. يبن باتۋتانىڭ حIV عاسىردا التىن وردا حانى مۇحاممەدتى «ۋزبەك حان» دەپ جازۋىنىڭ سەبەبى، ول مەملەكەت حالقىنىڭ قازاق دەپ تە، ۋزبەك دەپتە اتالا بەرۋىمەن بايلانىستى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ول كەزدە تازجىك (تاجىك) حالقى – تاۋدى مەكەندەگەن از ەل، قاراقالپاقتار (قاراپاپاق) ورتا ازياعا كاۆكازدان تەك ءحىى عاسىردان كەيىن جەتتى. شىڭجانداعى ءۇيسۇن-ۇزبەكتەر قىرعى تايپاسىمەن ارالاسىپ، ۇيقىر (ۇيعىر) حالقى بولىپ ەندى قالىپتاسىپ جاتتى. ال قىرعىز ەلى ورتا ازيادا جوق بولاتىن (ولار ەنيسەيدەن تەك ءحVىى عاسىردا كەلگەنىن الەكسەي لەۆشين جازادى). تۇركىمەن حالقى ءوز ايماعىندا (وعىز ەلىندە), ياعني قازىرگى تۇركىمەنستان جەرىندە ءتۇزىلدى. دەمەك، يبن ءال اسير ءومىر سۇرگەن ءحىىى عاسىرعا دەيىن قازىرگى قازاقستان مەن ورتا ازيانىڭ نەگىزگى حالقى قازاق دەپ اتالعان، ولاردىڭ وتىرىقشى بولىگى ۇزبەك دەپ تە تانىلعان. اراپ جازبالارىنداعى قازاق حالقىن ورىسشا اۋدارمالارعا «تۋرك» ەتىپ ەنگىزگەن رەسەي ساياساتى، ولار قازاقتىڭ ءوز اتاۋىمەن ەرتەدەن بارىن شامالارى جەتكەنشە جاسىرۋمەن بولعان. قازاق حالقىنىڭ ەداۋىر بولىگى سول زاماندا قازىرگى شىڭجان مەن ماڭعوليا ايماعىندا دا وتىرعان، وندا ولارمەن كورشى تاتار حالقى دا مەكەندەگەنىن اڭعارامىز دەرەكتەردەن (ول جەردە تۇرلەرى قازاققا ۇقساس تاتار ۇلتى الىدە وتىرعانى انىق فاكتى).

ساق ەلى مەن شىعىستان اۋىپ كەلگەن حۋنداردىڭ  ارالاسۋىمەن I عاسىر مەن VI عاسىر ارالىعىندا قازاق حالقى قالىپتاسقانىن ايتقانبىز. ياعني، بيلىك حۋنداردا بولعاندىقتان ءبىزدىڭ دالا «قۇڭزاق» دەپ اتالعانىن (ماعىناسى: «قۇڭ جاق» - حۋن ايماعى) جانە ول ارتىنشا ايماق حالقىنىڭ اتاۋىنا اينالعانىن، كەيىن اتاۋ «قزاق» بولىپ قىسقارىپ («ۇڭ» بولىگىنسىز), سوسىن «قازاق» بولىپ ءبىرجولاتا ورنىققانىن الدىڭعى ماقالالاردا دالەلدەرمەن كورسەتكەنبىز.

يبن ءال اسير جازباسىنان ءىح عاسىردا يسلام ءدىنىن قابىلداماعان دالا قازاقتارىنىڭ ءبىر توبى ءبولىنىپ قالعانىن (قازاقستاننىڭ سولتۇستىك ايماعى), الايدا ولار دا ءحى عاسىردىڭ باسىندا تولىق مۇسىلمان بولىپ مەملەكەت بيلىگىنە مويىنسۇنعانىن كورەمىز. رەسەي ساياساتى كازىرگى قازاق ەلىنىڭ سولتۇستىگىندە قيماق قاعاناتى بولعان دەگىزدى، الايدا ونىسىدا اراپشا كونە قولجازباداعى «قازاق» ءسوزىن «قيماق» دەپ بۇرمالاۋ ەكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس: قظق – قازاق, قمق – قيماق (كونە قولجازبادا «ز» ءارپىنىڭ جوعارعى جاعى كورىنبەي قالعانىن پايدالانىپ، ونى «م» ەتىپ كورسەتكەن).

سونىمەن شاتتىق قازاق حان اۋلەتى بيلەگەن ورتاازيالىق يمپەريا – تۇرگەش قاعاناتىنان بەرى تۇتاستىعىن ساقتاعان. يسلام ءدىنى كەلگەن ءVىىى عاسىردان باستاپ قازاق حاندىعى دەپ اتالعان جانە سوڭعى حانى ارىسۇلان زامانىندا – ءحىى عاسىردا ىدىراعان. ونى جويعان – قازىرگى ماڭعوليا ايماعىنان كەلگەن ءدىنسىز قازاقتار، ياعني مۇسىلمان قازاق ەلىن شىعىستان كەلگەن كاپىر قازاقتار جاۋلاپ العان.

وسى جەردە ايتا كەتەرلىگى، يبن ءال ءاسيردىڭ ءVىى عاسىردان باستاپ ءحىىى عاسىردىڭ ورتاسىنا دەيىنگى ء(وز ۋاقىتىنا دەيىنگى) مۇسىلمان ەلدەرىندەگى ەلەۋلى وقيعالاردىڭ بارلىعىن تۇگەل قامتۋعا تىرىسقانى جانە ونىڭ دەرەكتەرى سەنىمدى ەكەنى الەم عالىمدارى تاراپىنان مويىندالعان. ول وسى ەڭبەگىنە سول زامانداعى بارشاعا بەلگىلى اراب-پارسى جازبالارى دەرەكتەرىن قولدانعان، ءبىر وقيعا جايلى قاراما-قايشى دەرەك بولسا، ەكەۋىن قاتار كورسەتكەن. يبن ءال اسير ءحىىى عاسىردا ءومىر ءسۇردى. دەمەك، ونىڭ قاشقاري، يبن فادلان جازبالارى مەن  يستاحري جازباسىنىڭ پارسىلىق نۇسقاسىن بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. الايدا، تاريحشىنىڭ ەڭبەكتەرىندە ولار جايىندا ءبىر اۋىز ءسوز ايتىلماعان، ولاردا بار دەرەكتەرگە ۇقساس مالىمەتتەر كەلتىرىلمەگەن. كەرىسىنشە، سول ءۇش جازبادا جانە «ماڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسىندە» جوق – قازاق حالقىنىڭ سوناۋ ماڭعوليادان ورتا ازياعا دەيىن جايىلعان الىپ حالىق ەكەنىن كورسەتەدى. وسى فاكتىنىڭ ءوزى قاشقاري، يبن فادلان جازبالارى مەن يستاحري جازباسىنىڭ پارسىلىق نۇسقاسى جانە «ماڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسى» دەگەندەر قازاقتىڭ شىن تاريحىن جاسىرۋ ءۇشىن دايىندالعان رەسەي عالىمدارىنىڭ جالعان دۇنيەلەرى ەكەنىن انىق دالەلدەيدى.

(جالعاسى بار)

بەكجان ادەنۇلى

Abai.kz