قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «100 جاڭا ەسىم» جوباسىنىڭ 2018 جىلى ەكىنشى كەزەڭى ءوتتى. اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار مينيسترلىگى مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى بىرلەسە ۇيىمداستىرعان جوبانىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە 2 388 ءوتىنىم كەلىپ تۇسكەن. سولاردىڭ ىشىنەن 29 ۇمىتكەر ۇزدىك دەپ تانىلدى. ەرەكشە ايتا كەتەرلىگى، بيىل جەڭىمپازدار قاتارىندا العاش رەت ادەبيەت سالاسىنان ۇزدىك جاس تاڭدالدى. ءوزىنىڭ سىرلى ليريكالىق پوەزياسىمەن وقىرمان جۇرەگىن جاۋلاعان جاس اقىن، جازۋشىلار جانە جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، اۋدارماشى ماقپال تاجماعامبەتوۆا (مىسا) «قازاقستاننىڭ ءجۇز جاڭا ەسىمى» اتاندى.

ماقپال مىسا — تاۋ تۇماسىنداي تۇپ-تۇنىڭ پوەزياسىمەن، وزىنە عانا ءتان سىرشىل جىرلارىمەن ەرەكشەلەنگەن اقىن. ەلدەگى ەڭ ۇزدىك جاستاردى ىرىكتەپ، وزگەگە ۇلگى ەتۋدى ماقسات ەتكەن بىرەگەي جوبانىڭ تاڭداۋى ماقپالعا ءتۇسۋىنىڭ باستى سەبەبى دە وسى. قاسيەتتى ولەڭ ولكەسىندە وزگەگە ۇلگى بولارلىق سارا جول سالا بىلگەن جاس اقىن «100 جاڭا ەسىم» جوباسىندا جەڭىسكە جەتىپ، ەلباسىمەن ديدارلاسۋ وزىنە ەرەكشە اسەر ەتكەنىن ايتادى.

– «100 جاڭا ەسىم» جوباسى – ەش ەلدە بولماعان تىڭ باستاما. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءار سالادا جەتىستىككە جەتكەن تالانتتى جاستاردى ناسيحاتتۋدى ماقسات ەتەدى. بۇل جاستارعا موتيۆاتسيا، سەرپىلىس بەرەتىن بىرەگەي جوبا دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى، كوپتەگەن جەتىستىككە جەتكەن، ەلگە ۇلگى بولۋعا لايىق جاستار زەرتتەلمەي، ناسيحاتتالماي جاتىر. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن بۇل جوبا وتە كەرەك. ەلباسى ءوزى ايتقانداي، قاسيەتتى بويتۇمارىمىز تاۋەلسىزدىگىمىز تۇرعاندا، ەگەمەندى ەلدىڭ ىرگەسى بەرىك قالانىپ جاتقان تۇستا جاستارىمىز ەلدىڭ تاريحىن جاساۋى كەرەك. «100 جاڭا ەسىم» جوباسى دا وسى ماقساتتا قولعا الىنىپ جاتقانى ءسوزسىز.

جوباعا قالاي قاتىسقانىمدى ءوزىم بىلگەن دە جوقپىن. مەنى قاپشاعاي قالالىق كىتاپحانا ۇسىنعان ەكەن. شىنىمدى ايتسام، العاشقىدا قاتتى ءمان بەرىپ، بەلسەندىلىك تانىتا قويمادىم. تەك بىرنەشە ىرىكتەۋ كەزەڭىنەن ءوتىپ، جالپىحالىقتىق داۋىس بەرۋ ساتىسىنا جەتكەندە عانا دوستارىمنان، تانىستارىمنان داۋىس بەرۋلەرىن سۇرادىم. داۋىس بەرۋ قورىتىندىسىندا 20-ورىنمەن جوبا جەڭىمپازدارىنىڭ قاتارىنا قوسىلدىم. ەڭ الدىمەن شىنايى قولداۋ بىلدىرگەن جەتىسۋ جۇرتىنا جانە بارشا وقىرماندارىما العىس ايتامىن.

«100 جاڭا ەسىم» اتانعان سوڭ قاتتى قۋاندىم. قۋانىشىما قانات بىتىرگەن نەگىزگى سەبەپ، وسىنداي ءىرى جوبادا العاش رەت ادەبيەت سالاسىنان جەڭىمپاز شىعىپ وتىر. ادەبيەتكە وسىلاي كوڭىل بولىنگەنىنە قۋاندىم. «تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق» دەيدى، جوبانىڭ ماراپاتتاۋ راسىمىنە دايىندىق بارىسىنىڭ ءوزى كەرەمەت قىزىق اسەرلەرىمەن ەسە قالدى. قالاي بولار ەكەن دەگەن قوبالجۋ دا بولدى. دايىندىق كەزىندە مينيستر داۋرەن اباەۆ ەلباسىمەن كەزدەسۋدە پاتريوتتىق تاقىرىپتا ولەڭ وقىپ بەرۋىمدى سۇرادى. بىراق، كەزدەسۋدە سويلەيتىن سوزدەرىمدى وزگەرتىپ نەمەسە رەداكتسيالاعان جوق، ءوز كوڭىلىمدەگى سوزدەرىمدى دايىندادىم.

سالتاناتتى جينالىستىڭ بارىنشا شىنايى ءوتۋىن قالادىم. وزگە قاتىسۋشىلارعا دا وسى ويىمدى ايتىپ، ءبىر شەڭبەرگە قامالىپ قالماۋعا جىگەرلەندىردىم. بۇعان قوسا، ەلباسى زالعا كىرىپ كەلگەندە ماعان كەرەمەت اسەر ەتتى. ءوز ۇيىمدە، اتا-اناممەن بىرگە وتىرعانداي سەزىندىم. ءتىپتى كەڭ زالدا تەك جاقىن ادامدارىم وتىرعانداي بولدى. وسى اسەرمەن ەلباسىنىڭ الدىندا ەش قىسىلماي، بارىنشا ەركىن سويلەدىم. ءتىپتى الدىن-الا كەلىسكەندەي پاتريوتتىق ولەڭ ەمەس، ءوز قالاۋىمداعى ولەڭدى وقىدىم. «سەن مەننەن الىستاما» ولەڭى ەلباسىنا دا، باسقالارعا دا وتە ۇنادى.

— «100 جاڭا ەسىم» جوباسى جەتىستىككە جەتكەن جاستاردى ناسيحاتتايتىن جاقسى باستاما. بىراق، كەي جاعدايدا جاقسى باستالعان وسى ءىستىڭ سوڭى ۇرانشىلدىققا ۇلاسىپ بارا جاتقان سەكىلدى. ەلىمىزدىڭ «100 جاڭا ەسىمى» اتانعان جاستاردىڭ بۇرىنعى ەڭبەگىن ەلەپ-ەسكەرمەي، تەك جوبا جەڭىمپازى ەكەنىن عانا ايتىپ، ەسەپ بەرۋ سىندى ناۋقانشىلدىققا اينالىپ بارا جاتقانداي…

– «قازاقستاننىڭ 100 جاڭا ەسىمى» كەرەمەت اۋقىمدى جوبا ەكەنىن دۇرىستاپ تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك. شىنىمەن جوبا جەڭىمازى رەتىندە جاپپاي ناسيحاتتالىپ، سۇحباتتار الىپ جاتىر. مەنىڭ ويىمشا، جاستاردىڭ ەڭبەگى بارىنشا ايتىلۋى، زەرتتەلۋى كەرەك. ماسەلەن، مەننەن «جوبادا قالاي جەڭىسكە جەتتىڭىز»، «اسەرىڭىز قالاي» دەپ سۇحبات الا بەرمەي شىعارمالارىمدى زەرتتەسە دەيمىن. نە جازىپ جۇرگەنىمدى، نە ايتقىم كەلگەنىن سىنشىلار اۋقىمدى تۇردە قاراستىرسا وڭ بولار ەدى.

– ولەڭدەرىڭىز تۋىسقان ۇلت تىلدەرىنە عانا ەمەس، الىس شەتەل تىلدەرىنە دە اۋدارىلىپ ءجۇر.

– تاتارستان، ازەربايجان، تۇركيا، قىتاي سەكىلدى كورشىلەس جانە تۋىسقان ەلدەردە بولدىم. سونىڭ ءبارى شىعارماشىلىقتاعى ىزدەنىستەرىم دەپ ايتۋعا بولادى. وسى ەلدىڭ اقىندارىمەن تانىسىپ، شىعارماشىلىق بايلانىس ورناتتىق. وسى بايلانىس نەگىزىندە ولەڭدەرىمىز ءوزارا اۋدارىلدى. كەيىن قازاقتىڭ قىرىق شاقتى اقىنىن بىرنەشە تىلگە اۋدارۋ ءىسى قولعا الىندى. وسى جوبا اياسىندا ولەڭدەرىم وزگە اقىندارمەن بىرگە يسپان تىلىندە سويلەدى. وعان دەيىن ورىس تىلىندە ولەڭدەرىم جارىق كورگەن بولاتىن.

ال «شوعان ابىز» اتتى پوەمام ءۇش تىلگە اۋدارىلدى. العاشقىدا ەكى تىلگە عانا اۋدارۋدى جوسپارلاعان ەدىك. كەيىن تۇرىك تىلىندە دە جاريالاۋدى ءجون كوردىك. ءسويتىپ تۇركيادا وقىپ جۇرگەن جاس اقىن بالسان ماديگە اۋدارتتىق. ال ورىس تىلىنە وزىممەن بۇرىننان شىعارماشىلىق بايلانىستا جۇرگەن اقىن نادەجدا چەرنوۆا اۋداردى. اعىلشىن تىلىندە جاقسى اۋدارماشى گۇلنار بەكقوجانوۆا «سويلەتتى». بۇل جۇمىستار ءوز قارجىممەن جۇزەگە استى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر «شوعان ابىز» شىعارماسى «التىن توبىلعى» بايقاۋىندا جۇلدە العان. سول جۇلدەنى وسى جۇمىستاردى اتقارۋعا پايدالانادىق.

– ءوزىڭىزدى اۋدارماشى رەتىندە دە بىلەمىز، جالپى قاي تىلدەردەن اۋدارما جاسايسىز؟

– جوعاردا ايتىلعان تۋىسقان ەلدەردىڭ ءتىلى ماعان قيىن ەمەس. بۇدان بولەك ازداپ فرانتسۋز ءتىلىن بىلەم. كوبىنەسە ورىس تىلىنەن اۋدارام. ءبىز شەتەل شىعارمالارىن كوبىنە ورىس ءتىلى ارقىلى اۋدارامىز. نەگىزى وسىنى وزگەرتۋ كەرەك، تۇپنۇسقادان وقىپ-اۋدارعان ءجون.

– شىعارماشىلىعىڭىزعا اسەر ەتكەن اقىن-جازۋشىلار بولدى ما؟

– اسپانتاۋدىڭ قىزى بولعان سوڭ ەڭ ءبىرىنشى مۇقاعالي ماقاتاەۆتى وقىپ وستىك. كەيىن الماتى قالاسىندا ادەبيەت ساباعىن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن دارىندى بالالار مەكتەبىندە وقىدىم. سول كەزدەن باستاپ قازاقتىڭ وزگە دە ۇلكەن اقىندارىمەن تانىستىم. ءسويتىپ، ولەڭدەرى ءوزىمنىڭ جانىما جاقىن كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ، قانيپا بۇعىباەۆا سەكىلدى كىسىلەردى ءجيى وقي باستادىم. بۇل كىسىلەردىڭ ولەڭىندەگى تەرەڭدىك، ماعىنالى استار مەنى باۋراپ الدى. ەكىنشى جاعىنان، مەنىڭ اتام ءۇش ءجۇزدىڭ تاريحىن بىلەتىن ءبىلىمدى، شەجىرە كىسى بولدى. بالا كەزىمىزدەن سول كىسىنىڭ اڭگىمەسىن ەستىپ وستىك. ول كىسى قازاقتىڭ كوپتەگەن جىر-داستاندارىن جاتقا ايتاتىن. اجەم دە ولەڭشى كىسى ەدى، اۋىلدا جيىن-تويلاردا ءوزى جانىنان شىعارىپ ولەڭ ايتاتىن. مەنىڭ اقىندىعىم وسى كىسىلەردەن كەلگەن قاسيەت دەپ ەسەپتەيمىن. ءتىپتى اۋلەتىمىزبەن ولەڭگە جاقىنبىز دەۋگە بولادى.

– وزىڭىزدەن كەيىنگى جاس اقىنداردىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىسسىز با؟

– جاس اقىنداردىڭ شىعارماشىلىعىمەن جاقسى تانىسپىن. الەۋمەتتىك جەلىلەردەن بولسىن وقىپ وتىرۋعا تىرىسامىن. جاستار شىعارماشىلىعى جايلى ايتىلار سىن كوپ. «سوزجۇمباق سەكىلدى» نەمەسە «ەسەپ شىعارعانداي» دەگەن سىن پىكىرلەر بار. الايدا ماعان وتە ۇنايدى. مەنىڭ ويىمشا، قازىرگى تاڭدا تەرەڭ درامالىق-پسيحولوگيالىق باعىت پايدا بولعان سەكىلدى. تابيعاتتى سۋرەتتەپ نەمەسە ءومىر، فيلوسوفيا جايلى عانا جازباي، ادامنىڭ ميىنىڭ ۇرى قىرتىستارىنا ساپار شەگەتىن سياقتىسىڭ. كولەڭكەدە جاتقان كوپ ويلاردى تانۋعا ءتيىسسىڭ. بىرقاتار جاس اقىنداردى وقۋ بارىسىندا وسىنداي اسەردە بولدىم.

– ءسوز سوڭىندا جوسپارلارىڭىزبەن بولىسە كەتسەڭىز؟

– اقىنعا جوسپار جاساعاننان گورى جازعان جاراسادى… بيىل جازدا تۇركيادا كىتابىمنىڭ پرەزەنتاتسياسىن وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. تاعى ءبىر جاعىمدى جاڭالىعىم، بەسىنشى كىتابىم مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىققالى جاتىر. بۇل كىتاپقا سوڭعى بەس-التى جىلدا جازعان ولەڭدەرىم مەن پوەمالارىم كىرەدى. بۇعان قوسا، مۇمكىندىك بولسا ۇلكەن ساحنادا شىعارماشىلىق كەش بەرۋ دە ويدا بار. ونداي دەڭگەيگە دە جەتتىم دەپ ەسەپتەيمىن.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، «100 جاڭا ەسىم» جوباسى ارقىلى تاعى ءبىر جاڭا قىرىم اشىلدى دەۋگە بولادى. «داۋىسىڭىز ادەمى ەكەن، نەگە تەلەارنادا نەمەسە راديودا جۇمىس ىستەمەيسىز» دەگەن ۇسىنىستار كوبەيدى. ءدال قازىر وبلىستىق گازەتتە جۇمىستامىن. گازەتتەگى جۇمىس وزىمە قانشا ۇناسا دا، شىعارماشىلىعىما قانشا قولايلى بولسا دا جوعارداعى ۇسىنىستاردى بايقاپ كورۋگە بەكىندىم. «الماتى تەلەارناسىندا» ەفيرگە شىعاتىن «ساۋلە عۇمىر» ادەبي-تانىمدىق باعدارلاماسىن جۇرگىزۋگە كەلىستىم. بۇل باعدارلاما ماعان جاقىن، كەيىپكەرلەرىن تانيمىن. ەركىن اڭگىمەلەسە الام. 15 مامىردان باستاپ «الماتى تەلەارناسىندا» كورسەتىلەدى. بۇعان قوسا «حابار» تەلەارناسىنان دا ۇسىنىس الدىم. ەگەر اۆتورلىق، ادەبي باعدارلاما بولسا نەگە باعىمدى سىناپ كورمەسكە…

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz