دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆتىڭ مالىمدەمەسىنە سايكەس 2020 جىلى ەلىمىزدە كەز كەلگەن ءدارى-دارمەك دارىگەردىڭ رۇقساتىنسىز ساتىلماۋى مۇمكىن. بۇل - بۇگىنگى كۇنى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ولقىلىقتاردى شەشۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى بولار. بىراق ءدارى-دارمەككە قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەر مۇنىمەن بىتپەيدى.

جىلدىڭ باسىندا بارلىق ەمحانالاردا ءدارى-دارمەك تاپشىلىعى بايقالادى. ءبىز جىل سايىن تىعىرىقتان شىعار جول تاپپايتىن دارىگەرلەردى، ءدارىنى ءوز قالتاسىنان تولەۋگە ءماجبۇر ناۋقاستاردى كورەمىز. جىل سايىن قايتالاناتىن بۇل ءۇردىس قاشان توقتايدى؟. ءدارى تاپشىلىعى تەك كوكتەمگە قاراي ازايادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى وسى ماسەلەنى تەندەردىڭ كەش وتكىزىلۋىمەن تۇسىندىرەدى. سوندا تەندەرگە بولا حالىققا جىل باسىندا اۋىرمايتىن جول ىزدەۋ كەرەك پە؟

ال ەمحانالارعا وسىنداي توسقاۋىلدارمەن جەتەتىن ءدارى-دارمەكتىڭ ساپاسى قانداي؟ جاقىندا عانا قازاقستاندىق ءدارىحانالاردان قان قىسىمىنا قارسى دارىلەردى ساتىلىمنان الىپ تاستايدى دەگەن حابار تارادى. ۇلتتىق ساراپتاما ورتالىعىنىڭ ساراپشىلارى بەلگىلى ءبىر ءدارى قۇرامىندا قان اينالىم جۇيەسىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن قوسپالاردىڭ بارىن انىقتادى. ناقتىراق ايتساق، قىتايلىق “ۆارستان” قوسپاسىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان بۇل ءدارىنىڭ ادام ومىرىنە دەگەن قاۋىپى جوعارى. وسىنىڭ نەگىزىندە “ۆازار”، “ۆازار ن” جانە “نورتيۆان” دارىلەرى ساتىلىمنان الىندى. ءتىپتى بۇل دارىلەر ادام اعزاسىندا “راك” اۋرۋىنىڭ قوزۋىن جەدەلدەتەدى ەكەن.

ءدارى-دارمەك نارىعىندا قازاقستاندىق ءوندىرىستىڭ ۇلەسى ارتىپ جاتسا دا، يمپورتتان باس تارتۋعا ءالى ەرتە. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا كىرەتىن مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە قازاقستان فارماتسەۆتيكالىق پرەپاراتتاردى ەڭ كوپ يمپورتتايتىن ەل بولىپ وتىر. وسى ورايدا تۋىندايتىن سۇراق: “وتاندىق ءونىمنىڭ ساپاسى قانداي؟”. بۇل سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋ بارىسىندا بىرقاتار تۇيتكىلدەرگە تاپ بولدىق. بۇگىندە ەلىمىزدە دارىلىك زاتتاردىڭ 7690 اتاۋى تىركەلگەن ەكەن. سونىڭ ىشىندە وتاندىق 80 كاسىپورىن 11 مىڭ توننادان اسا دارىلىك زاتتار مەن جىلىنا 42,4 ملرد تەڭگەنىڭ مەديتسينالىق بۇيىمدارىن وندىرەدى.

سان جاعىنان كوبەيىپ جاتقان ءدارى-دارمەكتەردىڭ ساپاسى كوڭىل قونشىتپەيدى. سەبەبى دارىگىرلەر ناۋقاستارعا قازاقستاندا جاسالعان دارىلەردى ەمەس، شەتەلدىك دارىلەردى ۇسىنعاندى ءجون كورەدى. مۇنىنىڭ سەبەبى نەدە؟ كەيبىر دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، وتاندىق دارىلەردىڭ ادام اعزاسىنا دەگەن اسەرى باياۋ بولادى. شۇعىل تۇردە كومەككە ءزارۋ ادامدار ءۇشىن مۇنداي دارىلەردەن پايدا جوق. سوندىقتان ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن ساتتەردە شەتەلدىك ءونىمدى قولدانۋعا تۋرا كەلەدى. سونىمەن قاتار، ناۋقاستاردىڭ تاراپىنان دا ءبىزدىڭ ءدارى-دارمەككە دەگەن سەنىم ازايعان.

ساپاسى تومەن وسىنداي دارىلەردىڭ باعاسىنا كەلەيىك. كوكتەمدە ءدارى-دارمەك باعاسى 7 پايىزعا قىمباتتادى دەپ ءبىر شۋلاپ العان ەدىك. تامىز ايىندا دا باعا، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا، 7 پايىزعا ءوسىپتى. وسىدان سوڭ 7 سانىن قاسيەتتى دەپ ايتىپ كور. فارماتسەۆتيكالىق ءوڭىر سانالاتىن الماتى وبلىسىنداعى پرەپاراتتار باعاسى ءتىپتى 16 پايىزعا شارىقتاعان. ءدارى-دارمەك باعاسىنىڭ ءوسۋىن تەڭ­گەنىڭ قۇلدىراۋىمەن تۇسىندىرۋگە بولار، الايدا ول دا ناقتى جاۋاپ ەمەس ەكەن. پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى، الەۋ­مەتتىك-مادەني دامۋ جانە عىلىم كوميتەتىنىڭ مۇشەسى مۇرات باقتيارۇلى­نىڭ ايتۋىنشا، وتاندىق فارماتسەۆتيكا دامىماي قىمباتشىلىقتى شىدەرلەۋ مۇمكىن بولمايدى. «بيىلدىڭ وزىندە ءدارى-دارمەك ماسەلەسى ماجىلىستە دە، سەناتتا دا قارالدى. سوڭعى ءۇش جىلدا تەگىن بەرىلەتىن دارىلەر باعاسى 5 ەسە قىمباتتاپ كەتكەن جايى بار. ونىڭ نەگىزگى سەبەبى، «سك فارماتسيا» دارىلەردى وزگە ەلدەردەن شەتەل ۆاليۋتاسىنا ساتىپ الادى. سوندىقتان دا دوللاردىڭ باعاسى وسكەن سايىن شەتتەن الىناتىن ءدارى-دارمەكتىڭ باعاسى قىمباتتاي بەرەدى. بۇل – ءبىر سەبەبى. ەكىنشى سەبەبى، بىزدە وسى ءدارى-دارمەكتى ساتاتىن ءدارىحانالار ءوز باعا­لارىن وزدەرى قويادى جانە وعان قۇقىلى. ءبىر ءدارىحانادا 500 تەڭگە تۇراتىن ءدارى ەكىنشى ءدارىحانادا 800 تەڭگەگە ساتىلىپ جاتادى. ءدال قازىر ولاردى وسى قىلىعى ءۇشىن جازعىرا المايسىز. ول ءۇشىن ءتيىستى زاڭناما كەرەك. بىزدە وسى ماسەلەنى رەتتەۋ ءۇشىن ارنايى نورماتيۆتىك قۇ­قىقتىق اكتىلەر دايىندالىپ جاتىر. سول كەزدە دارىلەردىڭ شەكتى باعاسى بەلگىلەنەدى. مۇنىڭ ءوزى نارىق زاڭىنا قايشى، بىراق امال جوق. سوندىقتان وزىمىزدەگى وتاندىق ءدارى-دارمەك ءوندى­رىسىن جولعا قويماي، بۇل ماسەلە الدى­مىزدان شىعا بەرەدى». – دەيدى سەناتور.

ونىڭ ايتۋىنشا، كوپ ءدارى شوپتەن جاسالادى، ول شوپتەر قازاقستاندا بار. ال قازىرگى كۇنى وتاندىق فارماتسەۆتيكا­لىق كومپانيالار ءدارى-دارمەكتىڭ نەگىزگى شيكىزاتىن سىرتتان – رەسەي، ۋكراينا، قىتاي، ءۇندىستان، ەۋروپادان الىپ كەلەدى. سول شيكىزات قازاقستاندا دا جەتكىلىكتى. ونى دامىتۋ ءۇشىن مامان­دار كەرەك. ۇكىمەت وسى باعىتتا جۇمىستى جان­داندىرۋى ءتيىس-اق. ادەتتە، ءدارى-دارمەكتىڭ باعاسى وسسە، «سك-فارماتسيا» كومپانياسىنا حابارلاساتىن ادەتىمىز بار. اتالعان كومپانيانىڭ باسقارما توراعاسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بەرىك ءشارىپتىڭ ايتۋىنشا، بۇل كومپانيا ناۋقاستارعا مەملەكەت تاراپىنان تەك تەگىن بەرىلەتىن ءدارى-دارمەكتەردى جەتكىزۋگە عانا جاۋاپ­تى. سوعان قاراماستان، پرەپاراتتار باعاسىنىڭ ءوسۋ سەبەبىن تۇسىندىرۋگە تى­رىستى.

«جەكەمەنشىك فارماتسەۆتيكالىق كومپانيالار جەرگىلىكتى جەردە ءدارىحا­نالار اشادى. ول ءدارىحانالار قانداي باعا قويادى، ءوزى شەشەدى. ولار نارىق زاڭىنا سايكەس ارەكەت ەتەدى. سۇرانىسقا قاراي ۇسىنىس جاسايدى. جەرگىلىكتى جەردە ءدارىحانالار از بولسا، سايكەسىنشە باسەكە بولمايدى دا، فارماتسەۆتيكالىق كومپانيا باعانى جوعارى قويادى. ال ءبا­سەكەلەس ءدارىحانا كوپ بولسا، ءبىر-ءبىرىن زەرت­تەي وتىرىپ، باعانى تومەن­دەتەدى»، – دەيدى ول. ەگەر وسى قيسىنعا سالساق، وندا اۋىل-ايماقتىڭ بارلىعىنا ءدارىحانا سالىپ تاستاۋ كەرەك بولادى. بۇل لوگيكاعا كەلە مە؟ قالاي دەسەك تە، جاڭا جىلعا دەيىن ءدارى-دارمەك باعاسىن رەتتەۋ مۇمكىن بولمايتىن ءتۇرى بار. سەبەبى، ءدارى-ءدار­مەك باعالارىنىڭ الا-قۇلاسىن رەت­تەيتىن زاڭ جوباسى قابىلدانعانشا ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك. ال ەگەر جاڭا قۇجات كۇشىنە ەنسە، ءدارى-دارمەكتىڭ وتاندىق نەمەسە شەتەلدىك بولعانىنا قاراماستان، بارىنە بىردەي تالاپ قويىلادى-مىس. ال وعان دەيىن ءدارى-دارمەك باعاسىن ءوسىرىپ جىبەرگەن ءدارى­حانا قوجايىندارى مەن تاسىمالداۋشى كومپانيالاردىڭ قۇلاعىن شۋلاتۋدان باسقا امال جوق.

سەبەبى، جۋىردا عانا ءدال وسى ءدارى-دارمەك ماسەلەسىنە ارنال­عان جيىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى الەكسەي تسوي ءدارى-دارمەك تاسىمال­داۋشىلاردىڭ 70 پايىزى جاۋاپتى ءارى ءادىل دەپ باعالاعان. «كوپ جاعدايدا ولار باعانى كوتەر­مەيدى. بىراق، نارىقتىڭ ءوز «تەنتەكتەرى» دە بار. ءبىز ازىرلەپ جاتقان ەرەجەلەر سولاردى تىيۋدى كوزدەيدى»، – دەگەن بولا­تىن. الايدا بۇل ءتارتىپ كەلەسى جىل­دىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەنگىزىلەتىنىن ەسكەرسەك، سوعان دەيىن اۋىرمايتىن جول ىزدەۋدەن باسقا امال قالمايدى.

سوڭعى جىلدارى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا كوپتەگەن وڭدى وزگەرىستەر بولعانىمەن، ءدارى-دارمەك ماسەلەسى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن وزەكتىلىگىن جوعالتپادى. جوعارىدا توقتالعان تۇيتكىلدەر بۇل ءسوزىمىزدىڭ دالەلى بولماق. حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ، تالاي رەت تالقىعا تۇسكەن بۇل ماسەلە شەشىمىن تابا ما؟

انەل سادىق

Abai.kz