ەكى كۇيمەك ءبىر جانعا ادىلەت پە؟

اباي

قازاق زامانىندا قانداي ەدى؟

ىشكى-سىرتقى جاۋلاردىڭ قاقتىعىسىنان ىرگەسى سوگىلىپ، اق ورداسى قۇلاعان قازاق حاندىعى – روسسيا يمپەرياسىمەن ۋاقىتشا دوستىق قارىم-قاتىناسىندا بولۋعا شارت جاساسقانىمەن، ءىس جۇزىندە ولاي بولماعانى بارشاعا ايان. اۋەلى ورىس بەكىنىستەرى سالىندى. الىم-سالىق كوبەيدى. قازاق دالاسىن وتارلاۋعا ارنالعان ءتۇرلى رەفورمالار جاسالىپ، ءتۇرلى ەرەجەلەر جاريالاندى. وتارلىق ەزگى كۇننەن-كۇنگە ۇلعايىپ، قازاقتىڭ قابىرعاسىنا اياۋسىز تىرناعىن باتىردى. قۇلدىق قامىتتى موينىنا تاققان ەلدىڭ تىرشىلىگىنەن ءمان كەتتى. قازاقتىڭ سوڭعى حانى – كەنەسارى قول باستاپ، يمپەرياعا قارسى جويقىن سوعىس اشىپ، قازاق دالاسىنداعى بىرنەشە ورىس بەكىنىسىن ورتەپ، ءوزىنىڭ ءامىرىن جۇرگىزە باستادى. قايران، دۇنيە-اي سول كەنە حاننىڭ ءوزى دە قاپيادا ساتقىنداردىڭ ۋىسىنا ءتۇسىپ، شاھيد كەتتى. قازاقتى ازات ەتەمىن دەپ يساتاي مەن ماحامبەت باتىرىمىز دا اتويلى ۇران تاستادى. قازاقتىڭ باس اقىنى اباي حاكىم دە سەناتقا شاعىمىن جازىپ، وتارلىق ساياساتقا قارسى ءۇن قوستى. بىراق، از عانا حالىق قارا ورمانداي قاۋلاعان يمپەرياعا قالاي قارسى تۇرا الماق؟

ورىس يمپەرياسى جايىقتان التايعا دەيىن سوزىلعان كەڭ اتىراپتى پىشاقتىڭ جۇزىمەن كەسكەندەي ءۇش گەنەرال-گۋبەرناتورلىققا، التى وبلىسقا ءبولدى دە تاستادى. ەستە جوق سوناۋ زاماننان تۇران دەپ اتالعان بۇل اتىراپ ءۇش بولىككە عانا كەسىلىپ قانا قويعان جوق، ۋىزداي ۇيىعان ۇلىستى ءبىر-بىرىنە قارسى قويۋ ءۇشىن ءتۇرلى ايلا-تاسىلدەردى قولداندى: قازاق ساناسىنا رۋلىق، جۇزدىك، اۋماقتىق ءبولىنۋدى ءسىڭىردى. قانىڭدى، تەگىڭدى ءبىلۋ ماقساتىنداعى ءجون سۇراسۋ سالتى ەدى، اقىرىندا يمپەريانىڭ ارام پيعىلى ترايباليزمگە ۇلاستىردى.

پاتشالىق وتارلاۋ ساياساتىنا قارسى تۇرار كۇش جالعىز – ءبىلىم مەن اقىل ەدى. ءتاڭىرى ءوزى جار بولىپ، قازاققا ينتەللەكتۋال، ءور رۋحتى، پاراساتتى ۇركەردەي شوعىردى سىيلاپتى. ولار – سىنساعاتتا ءبىر-ءبىرىن تەز تاۋىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ جان-دۇنيەسىن تەز وقىپ، ءبىرىن-ءبىرى قاباقپەن ۇعىپ، القالى توپقا جيىلىپتى. ۇلت-ازاتتىققا ۇيىسقان قوزعالىس – الاش دەپ اتالدى. الاش – قايسار ازاماتتاردىڭ اسقاق رۋحتى ۇرانى ەدى!

الاشتىڭ ءبىر قايراتتى دا، قايسارلى ۇلى – بارلىبەك سىرتتانۇلى بولاتىن. بارلىبەك سىرتتانۇلى – قازاق ۇلتىنىڭ حح عاسىر باسىنداعى اسا كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، اقىل-ويشىسى. بارلىبەك سىرتتانۇلى يمپەريالىق روسسيا تاريحىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاق حالقى تاريحىنىڭ اسا ءبىر ورلەۋ كەزەڭىندە – تاريحي دامۋلار، كۇرەس-كوتەرىلىستەر، قيان-كەسكى سوعىستار، ۇلى رەۆوليۋتسيالار داۋىرىندە جاسادى. يمپەريا استاناسى – پەتەربور شاھارىندا ءبىلىم الىپ، قۇقىقتىق-ساياسي كوزقاراسى مەن دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرعان بارلىبەك سىرتتانۇلى 1887 جىلعى ناۋرىزدىڭ بىرىندەگى الەكساندر ۋليانوۆتىڭ پاتشا الەكساندر ءىىى قارسى جاساعان ارەكەتى، 1888 – 1889 جىلدارى رەسەي يمپەرياسىنداعى ازاتتىق تىلەگەن ستۋدەنت جاستار دەمونستراتسياسى، 1905 – 1907 جىلدارداعى بۋرجۋازيالىق-دەموكراتيالىق رەۆويۋتسيا، 1914 جىلعى ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باسى سياقتى ءتۇرلى قاقتىعىستار مەن تولقۋلار... وسىنىڭ ءبارى ونىڭ كوز الدىندا بولدى; كۇندەلىكتى قىزمەتىنە، شىعارماشىلىعىنىڭ وزەگىنە، ازاماتتىق كوزقاراسىنا زور اسەر ەتتى. وسىدان كەيىن ستۋدەنت ب. سىرتتانۇلىنىڭ عۇمىر جولى – ۇلت ىسىنە ۇلاسىپ اق كەتكەن-ءدى. جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي، وزىنە، سانالى ازاماتتىق قىزمەتىن، ساياسي ءومىرىن: «ازاتتىق پەن تەڭدىك!» دەپ باستادى. ءومىر بويى وسى ازاماتتىق سەرتىن ورىنداۋ جولىندا قىزمەت ىستەدى. ۇلى يمپەرياعا كىرىپتار بولىپ قالعان بودان ەلىن قۇلدىقتىڭ ازابىنان شىعارۋ ءۇشىن ونەر، ءبىلىم، ەركىندىك ءھام تەڭدىك ىزدەپ ءوتتى.

قازاق جەرىنىڭ تالان-تاراجعا ءتۇسۋى، ەڭ شۇرايلى، ەڭ قۇنارلى جەرلەردىڭ ورىس مۇجىقتارى مەن قاراشەكپەندىلەرىنىڭ ۇلەسىنە ءتيۋى، ءجون-جوسىقسىز الىم-سالىقتىڭ ءۇستى-ۇستىنە ەسەلەنىپ، كوبەيۋى – «جىعىلعانعا جۇدىرىق» بولدى. قازاق دالاسىنىڭ جيدەلىبايسىنى – جەتىسۋ، ونىڭ ىشىندەگى تابيعاتى كەلىسكەن، سۋى – ەم، ءشوبى – شيپا قاپال-اراساننىڭ كورىگىنە قول سالۋى – ەڭ ۇلكەن قيانات بولعانتۇعىن. گەنەرال گ. كولپاكوۆسكيدىڭ جەر تارتىپ الۋ ساياساتىنا اشىقتان-اشىق قارسىلىق ءبىلدىرىپ، اقىل-ايلاسىمەن گەنەرالدى كوندىرىپ، سۇلۋ ايماقتى ساقتاپ قالعان قىدىرالى ءبيدىڭ تانەكەسى – بالا بارلىبەكتىڭ ەڭ جاقىن اتالاس اعايىنى ەدى. «جەر» مەن «ازاتتىق» ماسەلەسى – بارلىبەكتى بالا جاسىنان قيناعان باتپان ساۋال بولدى. وسى ساۋالدىڭ جاۋابىن تاۋىپ، ءتۇيىنىن شەشۋ – ونىڭ عانا پەشەسىنە جازىلعان ەكەن. تۋعان ولكەسىنىڭ تاعدىرىنا دەگەن الاڭ-كوڭىلدەن تۋىنداعان ماحاببات – تۇتاس قازاق دالاسىنىڭ تاعدىرىنا اراشا تۇسۋگە ۇلاسارىن بىلمەگەن دە بولار...

قارا باسىنىڭ راحاتىن ەمەس، قۇلدىقتىڭ قامىتىن كيىپ، وتارلىقتىڭ بوداۋىندا جۇرگەن حالقىنىڭ ازاتتىعىن ىزدەپ شارتاراپتى تۇگەل شارلادى. اۋەلى قاپال باردى، ۆەرنىي اۋدى. ۇزىناعاش پەن پىشكەكتى ارتقا تاستاپ، پەتەربور ءوتتى. پاتشالىق استاناسىنىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە ارالاسىپ، سول ۋاقىتتاعى «دالا ۋالاياتى» سىندى باسىلىمدارعا پروگرەسسيۆتى ويلارىن جازىپ، تۇتاس قازاق-قىرعىزعا تانىلا باستادى. تاشكەنت اۋدى. قىتاي استى. شىڭجاڭنىڭ دا ءدامىن تاتادى. قارقارالى بارىپ، قوياندىداعى اتويلى «الاش!» ۇرانىنا ءۇن قوسادى. ورال ءوتىپ، «بەس وبلىستىق دەلەگاتتار سيەزىنە» قاتىسىپ، «قازاق كونستيتۋتسيالىق-دەموكراتيالىق پارتياسىن» قۇرۋ تۋرالى باستامانى كوتەرەدى. قايىرا پەتەربور بارىپ، قان تۇكىرىپ، «قازاق ەلىنىڭ ۋستاۆىن» جازىپ، ۇكىمەت ءۇيىنىڭ تابالدىرىعىن توزدىرادى. عۇمىرىنىڭ ەڭ سوڭعى بەكەتى، كوك وزەگى – اقسۋى، «مامانيا» مەكتەبىندەگى وقىتۋشىلىق-اعارتۋشىلىق قىزمەتى... اۋەلگى جول دايارلىق پانسيونات توبىنداعى شاكىرت، كلاسسيكالىق گيمنازيانىڭ وقۋشىسى، شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى بولىپ، ءبىلىم ىزدەپ شارق ۇرعانى; گەنەرال-گۋبەرناتورلىقتىڭ كەڭسە مەڭگەرۋشىسى، وبلىستىق باسقارما باسشىسى، اسا قۇپيا ىستەردىڭ كىشى شەنەۋنىگى ساياسي قىزمەتى; ۇلتشىل، الاششىل، مۇعالىم ءتارىزدى ساياسي كوزقاراسىنىڭ سەنىمسىزدىگى. ءوزىن ەمەس، ەلىن قارق قىلامىن دەگەن عازيز باسىن تاۋعا دا، تاسقا ۇرادى. سونداعىسى – قازاعىنىڭ ازات ەل بولعاندىعىن كورۋ ەكەن. بۇل – بوستاندىققا ۇمتىلعان قايسار جۇرەكتىڭ ءدۇرسىلى ەدى...

***

راس، وقىعان، كوزى اشىق بارلىبەك 1891 جىلدان 1908 جىلعا دەيىن پاتشالىق روسسياعا قىزمەت ەتتى. قاتارداعى اۋدارماشىدان كەڭەسشى دارەجەسىنە دەيىن ءوستى. ادال قىزمەت ەتتى. ەڭبەگى زاماتىندا باعالانىپ، بىرنەشە وردەننىڭ كوۆالەرى بولدى دا. بىراق، 1905 جىلدان كەيىن پاتشالىق بيلىك قىزمەتىندەگى قازاق ازاماتىنىڭ ويى وزگەرىپ، ساياسي ۇستانىمى ۇلتتىق باعىتتا قالىپتاسا باستادى. اۋدارماشى، كوپتىلدى يگەرگەن ازاماتتىڭ ساياسي ويىنىڭ وزگەرۋىنە سەبەپ بولعان جايت – پاتشالىق بيلىكتىڭ وتارلىق ساياساتىنىڭ شەكتەن تىس شىعۋى. «ءىى نيكولايدىڭ پورترەتى مەشىتتەرگە ءىلىنسىن!»  دەگەن بۇيرىققا اشىق قارسىلىق تانىتىپ، ۆەرنىي مەشىتتەرىنە سۋرەت ىلگىزبەي، مۇسىلمانداردىڭ مۇددەسىن قورعادى. بۇل – ءبىرىنشى قارسىلىق ەدى.

1905 – 1906 جىلدارى قازاق زيالىلارىمەن بىرىگىپ، پاتشالىق بيلىككە جازعان ءوتىنىش-تالاپتارعا قول قويدى. «قارقارالى قۇزىرحاتىنىڭ» جازىلۋى، قازاق كونستيتۋتسيالىق-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ قۇرىلۋى – ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ باستالۋىنا نەگىز بولدى. ۇلتتىق ۇلى بۇلقىنىس قازاقتىڭ جىگىرلى جاستارىنىڭ باسىن قوسىپ، ەلدىك ساناسىن وياتىپ، ۇلتتىق مۇددەسىن قالىپتاستىردى. شىنىن ايتقاندا، الاش قوزعالىسى كەزەڭى – قازاقتىڭ ويانۋ ءداۋىرى، قايتا ورلەۋ كەزەڭى بولدى. الاش قوزعالىسى – قازاق رەنەسسانسى! بۇل – ەكىنشى زور قارسىلىق ەدى.

1907 – 1908 جىلدارى ۆەرنىيدا مۇسىلمان كىتاپحاناسىن ۇيىمداستىرىپ، قازاق ءتىلدى باسىلىمداردى شىعاردى. 1909 – 1910 جىلدارى پاتشا ۇكىمەتى تيىم سالعان ۇلتشىل اقىن مىرجاقىپ دۋلاتۇلىنىڭ «ويان، قازاعىمەن»، قازاقتىڭ رۋحاني كوسەمى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ «قىرىق مىسالىن» قازاق جاستارىنا، ۆەرنىيلىق زيالىلارعا تاراتتى. بۇنىمەن قويماي احمەتكارىم زەينۋللين ەكەۋى بىرىگىپ ساياسي جات ەلەمەنت رەتىندە تانىلعان ۇندەۋ قاعازدارىن تاراتىپ، ەل جاستارىن ۇلتشىلدىققا باۋليدى. بارلىبەك تاراپىنان بۇنداي «سوراقى ارەكەتتەردى» پاتشا گەنەرالى كۇتپەگەن ەدى. قالاي ايتساق تا، بۇل – ءۇشىنشى ساياسي قارسىلىق بولاتىن. وسىنداي ساياسي سەنىمسىز ارەكەتتەرى ءۇشىن ونى قىزمەتىنەن بوساتتى.

قىزمەتىنەن بوساعان سوڭ، بارلىبەكتىڭ وتارلىق ساياساتقا دەگەن كۇرەسى ودان ءارى كۇشەيە ءتۇستى. 1910 جىلدىڭ 21 قازانىندا تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورلىعىنا قارايتىن ۆەرنىي، پىشپەك، قاپال جانە پرجەۆالسك ۋەزدەرىندەگى قازاق-قىرعىز ەلدەرىنىڭ وكىلدەرىن جيناپ، ۇزىناعاش سيەزىن ۇيىمداستىردى. سيەزدە جەرگىلىكتى ەلگە جەر ۇلەستىرۋ، جالپى ءبىلىم بەرۋ، سوت ىستەرى جانە ءدىن ىستەرى ماسەلەسى تالقىلاندى. جيىنعا قاتىسقان ۇلت زيالىلارى پاتشالىق ۇكىمەتكە قارسىلىق ءبىلدىردى. بۇل – ءبىر گۋبەرنيا قازاعىنىڭ باسىن قوسقان، وتە قاۋىپتى جيىن بولدى. بۇنى بارلىبەكتىڭ بيلىككە قارسى باعىتتاعان ءتورتىنشى ساياسي قاقتىعىسى دەپ تۇسىنەيىك.

ەڭ زور قاقتىعىس پاتشالىق استاناسى – پەتەربوردا ورىن الدى. بارلىبەك ەلىنىڭ ارىز-تالابىن جيىپ ءارى ءستولىپيننىڭ اگرارلىق ساياساتىنا قارسىلىعىن اشىق ءبىلدىرۋ ءۇشىن 1910 – 1911 جىلدار ارالىعىندا پەتەربوردا بولادى. بۇل ساپارىندا ول ۇكىمەت ۇيىنە، مينيسترلىكتەرگە كىرىپ، قازاق جەرىنىڭ تاعدىرى تۋراسىندا وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرەدى. اقىرىندا، بولاشاق الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى، قازاقتىڭ ساياسي كوسەمى ءاليحان بوكەيحانمەن ۇلت-ازاتتىعىن الۋ جونىندە اڭگىمەلەسىپ، بولاشاققا جوسپار قۇرادى. بولاشاققا ارنالعان جوسپاردىڭ كەلەلى ءبىر تارماعى – كونستيتۋتسيا بولاتىن. ونى الەكەڭ زامانداس دوسى، پاتشالىق بيلىك ينستيتۋتىنىڭ بىلىكتى مامانى بولعان بارلىبەككە تاپسىرادى. 1911 جىلدىڭ 13 ماۋسىمىندا روسسيا استاناسى – پەتەربوردا بۇگىنگى قازاقتىڭ العاشقى كونستيتۋتسياسى، بولاشاق «الاش» پارتياسى مەن ۇكىمەتىنىڭ جارعىسىنا نەگىز بولعان، قۇقىقتىق-ساياسي ماعىناسى زور، 4 ءبولىم، 28 باپتان تۇراتىن «قازاق ەلىنىڭ ۋستاۆى»  ەڭبەگى جازىلعان-دى. وسى زاڭ جوباسى جازىلعان سوڭ، پاتشا ۇكىمەتى سەكەم الىپ، بارلىبەك سىرتتانۇلىن قاتاڭ باقىلاۋ رەجيمىندە ۇستاۋعا ءماجبۇر بولادى. بۇل – بارلىبەكتىڭ بەسىنشى باتىل ساياسي قاقتىعىسى بولاتىن.

***

ۇلتتىق ۇلى بۇلقىنىستا سەرپىلىپ، ساياسي ويلارىن باتىل جازسا دا، قاقتىعىس ميتينگتا وكتەم پىكىرىن بىلدىرسە دە، ءوز ىسىندە ناعىز يدەولوگ، سۇڭعىلا ەكەنىن قىلاۋسىز كورسەتتى. ول ءوزى مەيلى جەر ماسەلەسى بولسىن، مەيلى الىم-سالىق ماسەلەسى، قازاق ءتىلىنىڭ جايى ما، ءدىن ەركىندىگى مە، سونىڭ بارىندە دە، نە وزىنەن بۇرىنعى اعا بۋىنعا، نە وزىنەن كەيىنگى جاس تولقىن كىشى بۋىنعا ۇقساماي، تەك سىرتتانۇلىنىڭ بولمىسىنا ساي، تەك سىرتتانۇلىنىڭ مىنەزىنە ءتان ايبات كورسەتتى. ءبىر قاراعاندا، بارلىبەكتىڭ تاعدىرى – كەشەگى شوقان ءۋاليحاننىڭ تاعدىرىنا كەلەتىندەي. شوقان ومىردەن وتكەندە، بارلىبەك دۇنيەگە كەلگەن ەدى. شوقاننىڭ ءومىر شىراعى سونگەندە، بارلىبەكتىڭ تاعدىرى جانعان-دى. شوقان دا ءتۇرلى تاۋەكەلگە بارىپ، باسىن قاتەرگە تىكتى. ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭىندە عانا شوقان حالىق جاعىنا ءوتىپ، پاتشا اسكەرى قۇرامىنان ءوز ەركىمەن شىعىپ، سانىن سوعىپ، اھ ۇرىپ قالدى. بارلىبەك تە وسىنى اڭعارىپ ەدى. شوقاننىڭ اھ ۇرعانى، بارلىبەكتىڭ اڭعارعانى – يمپەريانىڭ وتارلىق ساياساتتاعى رەفورمالارلىق جوسپارلارى ءتۇپتىڭ تۇبىندە قازاق ەلىن جەر بەتىنەن ءبىرجولا جوياتىندىعىندا ەدى.

وتكەن ءومىردىڭ ءبارى – وكىنىش.

***

بارلىبەك سىرتتانۇلى – ءبىرىنشى كەزەكتە تۋعان حالقىنىڭ ازاتتىعى، ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگى جونىندە جان اياماعان كۇرەسكەر بولدى. سوسىن بارلىبەكتىڭ جاس عۇمىرى (1866 – 1914)  – «نە كورسەم دە الاش ءۇشىن كورگەنىم//ماعان اتاق – ۇلتىم ءۇشىن ولگەنىم» دەگەنگە سايادى. ەسىل عۇمىر وسىلاي ءتامامدالدى.

قايران بارلىبەك – قايىرىمسىز ۋاقىتتىڭ بوزتورعايى بولعان ەكەنسىڭ!

***

1914 جىلدىڭ 26 قاراشاسىندا تۇسكى ساعات 2-3 مولشەرىندە بارلىبەكتىڭ دەمى ءۇزىلدى. قازاق جەرىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن بوزتورعايداي شىرىلداپ، داۋىلعا قارسى جۇزگەن ازاماتتىڭ مەزگىلى كەلگەندە، بولەك-بۇرعان وزەنى ارناسىنان تاسىپ، اق باستى الاتاۋ مۇنارتىپ، جەتىسۋ اسپانىن قارا بۇلت تورلاعان بولار... ارىسىنان ايىرىلعان سۇتتىگەندەگى ازالى جۇرتتىڭ قازاسىنا جەتى ارنالى – اقسۋ، كوكسۋ، بۇيەن، قاراتال، تەنتەك، ىلە، لەپسى كەمەرىنەن اسىپ، تولقىپ كەپ، كوڭىل ايتقان دا بولار...

***

ەسىل ەردىڭ تاعدىرىن ويلاعاندا، حاكىم ابايدىڭ «زامانا، نەتكەن تار ەدىڭ، سول قالقامدى قويماعان؟!» دەگەن ازالى جوقتاۋى ەسىڭە تۇسەدى دە وتىرادى...

***

ءسوز باسىنداعى «ەكى كۇيمەك ءبىر جانعا ادىلەت پە؟» – بارلىبەكتىڭ قيلى تاعدىرىنا ارنالعانداي كورىنەدى. ويتكەنى: اياۋلى باكەڭ، بارلىبەك سىرتتانۇلى 1914 جىلى ومىردەن ءوتتى. سوسىن دۇربەلەڭ باستالىپ، دۇنيە اۋىپ، مونارحيالىق بيلىك قۇلاپ، پاتشا تاقتان ءتۇستى.

الىپ يمپەريا قۇلاعان ەلەڭ-الاڭ تۇستا، ۋاقىتشا ۇكىمەتكە يەك ارتىپ، قازاق جاستارى الاش ورداسىن قۇرىپ، اۆتونوميالىق رەسپۋبليكا بولۋدىڭ قامىنا كىرىستى. اتتەگەن-ايى سول –  قازاقتىڭ ءوز ىشىنەن ارام نيەتتى، قانى بۇزىق باۋىرلارىمىز شىعىپ، الاشتىڭ اق جولىنا توسقاۋىل بولىپ، زور كۇشتىڭ قىسىمىمەن قازاق دالاسىنداعى الاشتىڭ تۇعىرىنا ناقاق قانعا بويالعان قىزىل ءتۇستى جالاۋدى قاداپ، سوۆەت ۇكىمەتىن ورناتتى. 2 جىل، 5 اي، 15 كۇن ءومىر سۇرگەن قايران ازاتتىق، قايران الاش يدەياسى سوسىن قاندى تراگەدياعا ۇلاستى دا كەتتى... ەگەر، بارلىبەك سىرتتانۇلى قاپيادا جان تاپسىرماعاندا، ول دا الاشتىڭ ۋىعىن ۇستاپ، شاڭىراعىن كوتەرەر ەدى; قىزىل تەررور تۇسىندا سوۆەتتىڭ بيلىگىن مويىنداماي، وتان الدىندا قاسقايىپ تۇرىپ اتىلار ەدى. ءسوزسىز، سولاي بولار ەدى...

بىراق، جەتپىس جىلدىق سولاقاي يدەولوگيانىڭ سەڭى سەتىنەپ، مۇزى جىبەگەن شاقتا، باسقا الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەسىمى اتالىپ، جۇلدىزى جاندى. ەڭسەلى ەسكەرتكىشتەرى تۇعىرىنا قويىلدى. ولاردىڭ ەسىمدەرىنە كوشە، مەكتەپ، اۋىل، اۋدان، قالا اتاۋلارى دا بەرىلدى. ءبارى دۇرىس دەيسىڭ دە، ۇزىن-سونار تىزىمنەن بارلىبەكتىڭ اتى-ءجونىن ىزدەيسىڭ... تاپپايسىڭ!

ەسكەرتكىشى تۇرماق، ءبيۋستى دە جوق عيزاتلي ارىسىم-اي، ۇرپاعىڭا وكپە ارتقان بولارسىڭ...

***

13 ماۋسىم بارلىبەك اتامىزدىڭ كونستيتۋتسيا جازعان كۇنى. ايتۋلى كۇن قارساڭىندا الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى ا. باتالوۆتىڭ قولداۋىمەن «جەتىسۋ كىتاپحاناسى» سەرياسى نەگىزىندە، مەملەكەتتىك «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا «بارلىبەك تۋرالى بىرەر ءسوز...» تاريحي تولعامىمىز جارىققا شىعىپ وتىر. بۇل ءبىزدىڭ بارلىبەك سىرتتانۇلىن تانۋ، زەرتتەۋ بارىسىنداعى العاشقى ەڭبەگىمىز. كىتاپقا الاش تۇلعاسىنىڭ ءومىر جولى، قوعامدىق-ساياسي قىزمەتى جانە پۋبليتسيستيكالىق مۇراسى، ۇرپاقتارى تۋرالى تىڭ دەرەكتەر مەن ارحيۆتىك قۇجاتتار، سۋرەتتەر ەندى. ازاماتتىڭ ءومىر جولىمەن تانىسامىن دەگەن ۇلت تاريحىنا ىنتىزار وقىرماننىڭ كادەسىنە جارار دەپ سەنەمىز.

ەلدوس توقتارباي 

Abai.kz