قازاقتا «بۇركەگەن جەرگە بۇرگە ءۇيىر» دەگەن ءسوز بار. سوڭعى كەزدە ەلىمىزدە بەلەڭ الىپ بارا جاتقان ءدىني سيپاتتاعى سودىرلىق ارەكەتتەر ەكسترەميستىك يدەولوگياعا استىرتىن ءجۇرىپ تويتارىس بەرۋ مۇمكىن ەمەستىگىنە مەملەكەتتىڭ دە، قوعامنىڭ دا كوزىن جەتكىزە باستادى. ەلىمىزدى ەركىن جايلاعان قاتەرلى ءدىني دۇنيەتانىم ءوز «ناتيجەسىن» بەرە باستاعاندا، «بۇل قايدان شىققان پالە» دەگەندەي ابىرجۋ بايقالادى. شىندىعىندا، ول «پالەنىڭ» قايدان، قالاي شىققانى كوز الدىمىزدا. سوڭعى جىلداردىڭ ءباسپاسوزىن پاراقتاعاندا سول «پالەنىڭ» الدىن الۋ تۋرالى دابىلدىڭ ءوز ۋاقتىندا قولداۋ تاپپاعانىن كورىپ، ناليسىڭ.

ايتپەسە، بىرقاتار باسىلىمدار ءدال وسى بۇگىن وتقا ورانىپ وتىرعان وڭىردەگى ءدىني احۋالدىڭ قاتەرلى باعىتقا بەتتەگەنىن دەر كەزىندە-اق جالاۋلاتقان. سول ايتىلعان ماسەلەلەردىڭ ىشىندە اقتوبە وبلىسى تەمىر اۋدانىنداعى «ۋاحابيلەر» ارەكەتى، شۇبارقۇدىقتاعى لاڭ تۋرالى دا ساراپتامالار، جۋرناليستىك جولجازبالار بار بولاتىن. ۋاقىتىندا بۇل ماتەريالداردىڭ باسىم بولىگى «ءۇش قيان» تاۋەلسىز رەسپۋبليكالىق اپتالىعىندا جارىق كورسە، جەكەلەگەن ماقالالار «ايقىن»، «قازاق ادەبيەتى» باسىلىمدارىندا باسىلدى. «قار جاۋىپ، ءىز باسىلدى» بولعان سول ماتەريالداردى وسى تۇعىر ارقىلى وقىرمانعا قايتا ۇسىنۋ باستاماسى وسى تاراپتاعى باسقا دا «اي-قاپتارىمىزدىڭ» الدىن الار دەگەن ۇمىتتەن تۋىپ وتىر.

قازاقتا «بۇركەگەن جەرگە بۇرگە ءۇيىر» دەگەن ءسوز بار. سوڭعى كەزدە ەلىمىزدە بەلەڭ الىپ بارا جاتقان ءدىني سيپاتتاعى سودىرلىق ارەكەتتەر ەكسترەميستىك يدەولوگياعا استىرتىن ءجۇرىپ تويتارىس بەرۋ مۇمكىن ەمەستىگىنە مەملەكەتتىڭ دە، قوعامنىڭ دا كوزىن جەتكىزە باستادى. ەلىمىزدى ەركىن جايلاعان قاتەرلى ءدىني دۇنيەتانىم ءوز «ناتيجەسىن» بەرە باستاعاندا، «بۇل قايدان شىققان پالە» دەگەندەي ابىرجۋ بايقالادى. شىندىعىندا، ول «پالەنىڭ» قايدان، قالاي شىققانى كوز الدىمىزدا. سوڭعى جىلداردىڭ ءباسپاسوزىن پاراقتاعاندا سول «پالەنىڭ» الدىن الۋ تۋرالى دابىلدىڭ ءوز ۋاقتىندا قولداۋ تاپپاعانىن كورىپ، ناليسىڭ.

ايتپەسە، بىرقاتار باسىلىمدار ءدال وسى بۇگىن وتقا ورانىپ وتىرعان وڭىردەگى ءدىني احۋالدىڭ قاتەرلى باعىتقا بەتتەگەنىن دەر كەزىندە-اق جالاۋلاتقان. سول ايتىلعان ماسەلەلەردىڭ ىشىندە اقتوبە وبلىسى تەمىر اۋدانىنداعى «ۋاحابيلەر» ارەكەتى، شۇبارقۇدىقتاعى لاڭ تۋرالى دا ساراپتامالار، جۋرناليستىك جولجازبالار بار بولاتىن. ۋاقىتىندا بۇل ماتەريالداردىڭ باسىم بولىگى «ءۇش قيان» تاۋەلسىز رەسپۋبليكالىق اپتالىعىندا جارىق كورسە، جەكەلەگەن ماقالالار «ايقىن»، «قازاق ادەبيەتى» باسىلىمدارىندا باسىلدى. «قار جاۋىپ، ءىز باسىلدى» بولعان سول ماتەريالداردى وسى تۇعىر ارقىلى وقىرمانعا قايتا ۇسىنۋ باستاماسى وسى تاراپتاعى باسقا دا «اي-قاپتارىمىزدىڭ» الدىن الار دەگەن ۇمىتتەن تۋىپ وتىر.

«ءۇش قيان»

اقتوبەدەگى «قىز اۋليە» اعاشىن نەگە ورتەدى؟

قازىر جۇرت «ۋاحابيزم» دەگەن اتاۋمەن جاقسى تانىس. قاراپايىم حالىق ونىڭ تاريحىن زەرتتەپ جاتپاسا دا ۋاحاپتىڭ كىم، قانداي قاۋپى بار ەكەنىن بىلەدى. ولاردى اسىرەسە، ءداستۇرلى ءدىني تۇسىنىككە، اۋليە، كەسەنە، كيەلى ورىن دەگەنگە قاراداي ءوش ەكەنىنەن دە حاباردار. جۇرت ەندى ولاردان حاباردار بولىپ قانا قويماي، تىكەلەي ومىرىنە تونگەن قاۋىپتى دە سەزىندى. ۋاحاپتار وزدەرى ايتاتىنداي، جيھادتى كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋدەن، «كاپىرلەردى»، «كوپقۇدايشىلداردى»، «بەينامازداردى» ولتىرۋدەن ەمەس، قازاقتىڭ قاراپايىم كيەلى ورىندارىن تالقانداۋدان باستادى.

اقتوبەدەگى جاعدايدى ەستىگەن كەز كەلگەن ادام جاعاسىن ۇستايدى. تەمىر اۋدانى كەڭقياق اۋىلىندا جولدىڭ بويىندا «قىز اۋليە» دەپ اتالاتىن كيەلى جەردەگى قىز اۋليەگە قويىلعان قۇلپىتاس پەن ونىڭ باسىندا وسكەن نىساندى جالعىز داراقتى 2007 جىلى جازدا ءبىر توپ «ساقالدى» قاۋىم بارىپ تالقانداپ كەتكەن. قۇلپىتاستى قيراتىپ، اعاشتى ورتەپ جىبەرگەن. ۋاحاپتاردىڭ بۇل جاۋىزدىقتارىنا دەيىنگى دە ارەكەتتەرىنە «تويعان» جەرگىلىكتى تۇرعىندار ەندى ولارمەن بەتپە-بەت قايشىلىققا بارىپ وتىر.
وسىلاي ەل ىشىنە جىك ءتۇسىپ، اعا مەن ءىنى، اكە مەن بالا ساۋ كۇننىڭ امانىندا ءبىر-بىرىنە قارسى. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ايتۋى بويىنشا، ولار ەشتەڭەدەن تايىنبايدى. سەبەبى، وسى تەمىرگە قاراستى 7 اۋىلدان شىققان 200-300-گە تارتا «تازا يسلامشىلار» اراسىندا بۇرىنعى بۇزاقى، تۇرمەدەن كەلگەندەر مەن سپورتشىلار باسىم. بۇرىنعى وزبىرلىقتارى ەندى تاكاپپارلىققا اۋىسقان «ءدىندارلار» حالىقتىڭ ۇرەيىن الىپ بىتكەن. اۋدان ورتالىعىندا قاراپايىم حالىقتان جاقىنداپ ءجون بىلەيىن دەسەڭ، الىستان قاشادى. «وۋ، اعاسى، نە بولدى؟» دەپ سۇراساڭ، - ويباي، مەن، انا كاليما ايتقىزعىشتار ەكەن دەپ قالدىم، - دەپ «تازا مۇسىلمان» ەمەس، قاراپايىم قازاق ەكەنىڭە قۋانىپ كەتەدى.
«جاي كۇندە، اناۋ دەيمىز، مىناۋ دەيمىز، قينالىپ جان قىسىلسا - قۇداي دەيمىز» دەپ كەنەن ازىرباەۆ ايتقانداي، قينالعاندا قۇداي ەسىنە تۇسەتىن حالىق قۇدايدان، كاليمادان بەزبەيدى ارينە، ولاردى بەزدىرگەن ۋاحاپتار ەكەنى انىق.
تەمىرلىكتەر كاليما ەمەس، قۇربان ايتتان دا بەزىپ كەتە جازداعان. ويتكەنى، وتكەن قۇربان ايت مەرەكەسى قارساڭىندا تەمىر اۋدانىندا «ساقالدىلار» مال ورنىنا بالا شالادى ەكەن دەگەن سىبىس تاراپ، جۇرت ايت كۇنى بالاسىن كوشەگە شىعارۋدان قورقىپ، ۇيدە قاماپ وتىرعان. «قىز اۋليەنىڭ باسىنداعى اعاشتى شاۋىپ»، ورتەپ جىبەرگەن جاۋىزدىق جانعا باتقانمەن قويماي، ەندى بالا قۇربان بولىپ كەتە مە دەگەن قاۋىپ، قۇربان ايتتى ءجوندى تويلاۋعا دا مۇرشا بەرمەپتى. قۇربان ايت وتكەسىن جاڭا جىلدى تويلاۋ دا تەمىرلىكتەردىڭ پروبلەماسىنا اينالعان. اۋداندا اكىمدىك ۇيىمداستىرعان جاڭا جىل مەرەكەسىن توقتاتپاق بولعان ونشاقتى ۋاحاپ كۇزەتشىلەردەن ىشكە كىرە الماي قالىپتى. ايتپەسە، ولار «كوپقۇدايشىلداردىڭ» مەرەكەسىن تويلاتپايمىز دەپ اۋرە سالعىسى كەلگەن.
تاعى ءبىر دالەل - قاراپايىم حالىق پەن «ساقالدىلار» اراسىنداعى داستۇرگە قاتىستى تارتىس. بۇل - ماسەلەنىڭ اسقىنعانىن ايقىن كورسەتەدى. توي ءوز الدىنا، ال ءولىم، قازا بولعان جەردە قايعى ۇستىنە قايعى جامالسا، ودان وتكەن ازاپ بار ما؟ جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى ۋاقىتتا اۋداندا، اۋدانعا قاراستى اۋىلداردا ادامدى «ۋاحاپتارشا جەرلەۋ» كوبەيىپ كەتكەن. انىعىندا، ەشكىم قازا بولعان ادامىن «تازا يسلام» جولىمەن جەرلەگىسى كەلمەيدى. بۇعان سول اۋلەتتە، نە وتباسىندا «دىنگە كىرىپ» كەتكەن ءبىر ۋاحاپ سەبەپشى بولادى ەكەن. ول «تازا يسلام» بويىنشا ءداستۇردى تاس-تالقان ەتىپ، «جاڭاشا جەرلەيدى». «ۋاحاپشا جەرلەۋدىڭ» «ەرەكشەلىگى» - ادامنىڭ جانى شىعىپ كەتكەننەن كەيىن 3 ساعاتتان سوڭ جەرلەپ تاستايدى. سوڭعى كورىسۋ، ءۇشى، جەتىسى، قىرقى دەگەن بولمايدى. باسىنا قۇلپىتاس، زيرات ورناتىلمايدى. سەبەبى، ولگەن ادام ءولدى، قۇران تىرىلەر ءۇشىن تۇسىرىلگەن، ارۋاققا قۇرمەت كورسەتۋ - قۇدايعا ورتاق قوسۋمەن تەڭ-ءمىس. ال، ءبىز سول ءۇشىن «شيرك» جاساپ، كەشىرىلمەيتىن اۋىر كۇناعا باتىپ ءجۇر ەكەنبىز.
بۇل سۇمدىقتى جەرگىلىكتى «اقتوبە» گازەتى دە جازدى. بىلتىر اتالعان گازەتتىڭ 3-مامىر كۇنى، №54-55 سانىندا شىققان «ناعىز مۇسىلماندار وسىلار ما؟» اتتى ماقالا - بۇگىنگى اقتوبەنىڭ جانايقايى. ماقالادا اۆتور (ب.قارتەمەنوۆ) قايتىس بولعان جەڭگەسىن ىنىلەرى (قايتىس بولعان كىسىنىڭ بالالارى)«تازا يسلام» شارتى بويىنشا قازا بولىسىمەن ءۇش ساعاتتان سوڭ جەرلەپ تاستاعانىن جازادى. «نەگە بىلاي ىستەدىڭدەر؟» دەسە، - ارابيامەن تەلەفون ارقىلى اقىلداستىق»، - دەپتى «تازا مۇسىلماندار».
اقتوبەدەگى «ساقالدىلاردىڭ» ءبىر «ارتىقشىلىقتارى» دا سول. ولار ارابيامەن ارالاسىپ تۇرادى. اۋدانداعى يمامداردىڭ ايتۋىنشا، اراب «شەيحتارى» ولارعا ينتەرنەت ارقىلى ءدىني سارىنداعى ۇنپاراق، كىتاپتار جىبەرىپ، يدەولوگيالىق جاعىنان قۋاتتاندىرىپ وتىرادى. نە ءۇشىن؟ كىمگە قارسىلىق؟ كىممەن سوعىسۋ ءۇشىن؟ ارينە، قازاققا قارسى. ونىڭ قاسيەتتى داستۇرىنە، كەسەنە مازارلارىنا. بۇل - ءححى عاسىرداعى قازاق ءۇشىن ۇلكەن مادەني سوققى بولعالى تۇر دەسەك، اقتوبەدەگى «قىز اۋليە» وقيعاسى وسىعان دالەل. ەرتەڭ ولار ارىستانباپ، ياساۋي، بەكەت اتا، رايىمبەك ت.ب. قاسيەتتى كەسەنەلەردى قيراتۋعا شىقپاسىنا كىم كەپىل؟ مىسالى، اقتوبە گازەتىنىڭ 2007 جىلى 21-ماۋسىمدا جارىق كورگەن سانىندا «مۇسىلمان بولۋ ءۇشىن اراب بولۋ كەرەك پە؟» دەگەن ماقالادا وسى ماسەلەگە قاتىستى قورقىنىشتى فاكت كەلتىرەدى. ماقالادان ءۇزىندى: «ەستەرىڭىزدە بولسا، 1975-80 ج.ج. ەل ىشىندە كەلەشەكتە ءتۇبى ۇلت اتاۋلى جويىلىپ، پاسپورتقا سوۆەت حالقى دەپ جازىلادى دەيتىن. قازىر دە سونىڭ كەرى كەلىپ تۇرعانداي. مىسالى، ۋاحابتىق اعىمدا ءجۇرمىز دەگەن ورىس ءتىلدى ىنىلەرىمىز قازاق تاريحىن، ادەت-عۇرپىن قايدان ءبىلسىن. «ءتۇپتىڭ تۇبىندە ءبىز جەڭەمىز. سەندەر دارىپتەپ جۇرگەن اۋليەلەرىڭنىڭ مولالارىن جەرمەن-جەكسەن ەتەمىز. اللاھ ءبىز جاقتا، ءبىزدىڭ قوزعالىسىمىزعا ساۋد ارابياسى كومەكتەسەدى» دەيدى.
تاريحي، مادەني مۇرالارىمىزعا كەزىندە كەڭەس ۇكىمەتى قارسى شىعىپ قيراتپاق بولىپ ەدى، ەندى تاعى ءبىر يدەولوگيانىڭ قۇربانى بولعان، تاعى دا سول قازاقتىڭ ءوزى ءوز مادەنيەتىنە ەكىنشى مارتە شابۋىلعا شىقتى. وتكەن كۇندەردەن بىلەتىنىمىز - «قۇدىرەتتى» كەڭەس ۇكىمەتى ءبىزدىڭ قاسيەتتى كەسەنەلەردىڭ «مۇرتىن» دا قيسايتا الماعان، قيراتامىن دەگەندەردىڭ وزدەرى قيراپ، قۇرىپ كەتكەن. بىراق، بۇگىنگى كۇنى قىز اۋليەنىكىندەي كەسەنە ماڭىنداعى اعاشتاردى ساقالى ءبىر قولتىق «بىرەۋلەر» ورتەپ جاتسا نە بولادى؟ يسلام فۋندامەنتاليزمىنىڭ كوكەسى وسى بولسا كەرەك.
اقتوبە گازەتىنىڭ №54-55 سانىندا جارىق كورگەن «ناعىز مۇسىلماندار وسىلار ما؟» دەگەن ماقالادا اۆتور ب.قارتەمەنوۆ بىلاي دەپ ەسكەرتەدى: «...ءىنىمىز قانداي دىنگە كىرگەن دەپ جاعامدى ۇستادىم. بۇلار «ءبىز تەك تازا ءدىندى ناسيحاتتايمىز» دەپ، دىنگە ەندى عانا بوي ۇرىپ جۇرگەندەرگە ازداپ حاديا (سىي-سياپات) جاساپ، وزدەرىنە تارتۋ ءۇشىن الدايدى ەكەن. سوندىقتان ەڭ الدىمەن دىنگە دەن قويعان ءار ازامات ءدىن اتىن جامىلعان ءتۇرلى اعىمدارعا ەلىكپەي، دۇرىس تاڭداۋ جاساۋى ءتيىس».
اۋىل اقساقالدارىنىڭ ايتۋىنشا، تەمىردەگى ۋاحاپتار ا.ابدۋجابباروۆتىڭ شاكىرتتەرى. ونىڭ ءدىني ەسىمى - حاليل، ول - وزبەكستاندا فەرعانا جازىعىنداعى ۋاحابتىق قوزعالىستى ۇيىمداستىرعان ءابدىۋالي ميرزاەۆتىڭ شاكىرتى. ال، ميرزاەۆتىڭ ابدۋججابباروۆتان باسقا دا «مىقتى» شاكىرتتەرى بار. ولار «وزبەكستانداعى يسلام قوزعالىسى» تەررورلىق ۇيىمىنىڭ جەتەكشىلەرى - تاحير يۋلداشەۆ، جۇما نامانعاني، وبيدحون نازاروۆ جانە تاعى باسقالارى.
تەمىردەگى ۋاحاپتار اۋدان ورتالىعى شۇبارقۇدىقتى الساق، جەڭىسكە جەتەمىز دەپ ايتاتىن كورىنەدى. قانداي جەڭىس؟ كىمدى جەڭەدى؟
ال، قاراپايىم حالىقتىڭ اۋىزىندا جۇرگەن «ۋاحابي ستراتەگيا» مىنانداي. «ولاردىڭ سانى قازىر 200-300 شاماسىندا. تاعى دا قاتارىن حاديامەن تولتىرعاسىن، شۇبارقۇدىقتى الادى. كاپىرلەردەن تازارتادى. سوسىن ءىرى ورتالىقتارعا جوسپار قۇرىپ، يسلام شارتتارىمەن ءجۇرىپ تۇراتىن ايماق جاسايدى».
ب. قارتەمەنوۆتىڭ ماقالاسى تولعاعى جەتكەن ماسەلەنىڭ بەتىن اشقان بولۋى كەرەك، «اقتوبە» گازەتىنىڭ كەلەسى سانىندا وراز بورانباەۆ، ەسەنباي ءدۇسىپوۆ، امانجول جايپەشوۆ، بەكتاي جۇماباەۆ، تايۇستار شانگەرەەۆ، ايداربەك شونايبەكوۆتەر سىندى شۇبارقۇدىقتىق اقساقالداردىڭ حاتى دا جارىق كوردى. حاتتا «ناعىز مۇسىلماندار وسىلار ما؟» اتتى ماقالاعا ارقاۋ بولعان ادامداردىڭ كىم ەكەنى تارقاتىلىپ جازىلىپتى. اقساقالداردىڭ ايتۋىنشا، سول ماقالادا ايتىلعان شۇبارقۇدىقتا ءبىرى ينجەنەر، ءبىرى مۇعالىم بولىپ زەينەتكە شىعىپ، اقتوبەگە قونىس اۋدارعان ەكى زامانداستارىنىڭ بالالارى مۇنداي «تازا مۇسىلماندىقتى» وبلىس ورتالىعىندا ءجۇرىپ ۇيرەنگەن. شۇبارقۇدىققا دا «ساقال-شاشىن جىبەرگەن، ۇزىندى-قىسقالى كيىنگەن»، ءبىر ماشيناعا تيەلگەن مۇنداي «ناعىز مۇسىلماندار» دا ءجيى كەلىپ تۇراتىن كورىنەدى. اۋىل اقساقالدارى ۇلاعاتىنان، وعاش قيمىلى كوپ «ءدىندارلاردىڭ» قىلىعىن كەنت مولداسى نۇرلان بورانباەۆقا ايتسا، ول: «ولار - اللا اتىنان ەلگە يمان تاراتۋشىلار، دۇرىس جولعا سالۋشىلار. ولارعا ءتىل تيگىزبەڭدەر، ولگەندە يمانسىز قالاسىڭدار» دەپ قورقىتىپتى. ءتىپتى ءسوزىنىڭ راستىعىن دالەلدەۋگە بەل شەشىپ كىرىسكەن يمام اقساقالدارعا ورىس تىلىندەگى بەينەفيلمدەر كورسەتىپ، كوڭىلى جايلانىپ، زارەلەرىڭدى الدىم-اۋ دەگەندەي كەڭ تىنىستاپتى. شاراسىز اقساقالدار وبلىستىق گازەتكە «قازىر شۇبارقۇدىقتا سول باعىتتى ۇستانۋشىلار جەتەرلىك، توپتالىپ ءجۇرىپ تالىمدەرىن اينا-قاتەسىز ورىندايدى، جوعارىداعى ماقالاداعى ايتىلعانداردى ورىنداۋشىلار دا كوبەيىپ بارادى»، - دەپ شاعىنادى. اقساقالدار حاتىنىڭ سوڭىن: «تاپتىشتەپ جازىپ وتىرعانىمىز، ۇگىتتەۋشى كىم، قولداۋشى كىم، ولاردىڭ ارتىندا كىم تۇر، ماقساتتارى نە، بۇلاي بولا بەرسە، ءبىز قازاق ناعىز مازاق بولارمىز. وسىنى وقىعان، تۇسىنگەن، سەزىنگەن، شىنايى داستۇرگە، سالتقا، قالىپتاسقان مادەنيەتكە بەرىكپىن دەگەن ازاماتتار بەرەكەسىزدىككە جول بەرمەي، بىرىگىپ ءدىنىن، ءدىلىن قورعاسىن دەگەن ويمەن حازىپ وتىرمىز»، - دەپ اياقتاپتى.
تۋرا كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتى سەكىلدى. كەڭەس ۇكىمەتى العاش تورعايدا ورنادى دەگەندەي اقتوبە ءوڭىرى ءبىرىنشى «تازا يسلام» ايماعى بولىپ جۇرمەسىن...
ايتا كەتۋ كەرەك، «ۋاحابي ستراتەگيانىڭ» ءبىر قىرى - مۇنايدا. ويتكەنى، قازىرگى ۋاحاپتاردىڭ دەنى مۇناي ساتۋمەن جاعداي جاساپ العاندار. ولاردىڭ كوبى قالتالى ازاماتتار.
ەگەر اياقاستى جول ءتۇسىپ، تەمىرگە بارا قالساڭىز بۇدان وزگە دە اڭگىمەلەردى ەستيسىز. كوزبەن كورىپ كۋا بولاسىز. ساقالى بار مۇرتى جوقتار شۇبارقۇدىقتا اۋداندىق مەشىتتىڭ الدىنا قويىلعان ساداقا جينايتىن جاشىككە دەيىن سىندىرىپ كەتكەن.
ءبىر ءدىن، ءبىر حالىقتى قىرىققا ءبولىپ قىرقىستىرىپ قويعاننان ارتىق قيانات جوق شىعار. بۇرىن مۇنداي اڭگىمەلەر الىستا، قازاققا قاتىسى جوق سياقتى ايتىلاتىن ەدى. ەندى مۇرنىمىزدىڭ استىندا، ءوز اۋىلىمىزدىڭ ىشىندە ويرانداپ جاتىر. بۇكىل الەمدى جيىركەندىرگەن «يسلام ەكسترەميستەرى» ءبىزدىڭ ەلدى دە قىرسىققا ۇرىندىرماسىن. ءوستىپ، قۇرىپ كەتپەسىمىزگە كىم كەپىل؟ ويتكەنى، ولار «جيھادتارىن» ءبىزدىڭ مادەنيەتتەن باستاپ وتىرعان جوق پا؟
جالپى، ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىندا اڭىز-اڭگىمەلەرگە ارقاۋ بولعان، حالىق جادىندا شىن مانىندە كيەلى سانالاتىن ەسكەرتكىشتەر كوپ-اق. مىسال ءۇشىن، وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ تولە بي اۋدانىنداعى «كوز اۋليە»، «عايىپ ەرەن قىرىق شىلتەن»، الماتى وبلىسى پانفيلوۆ اۋدانىنىڭ كوكتال اۋىلى ماڭىنداعى «اۋليە اعاش» تاعى باسقالار. جاراتۋشىنىڭ ءوزى كيە دارىتىپ، قاسيەتىن حالىق جادىندا ساقتاعان بۇل جاراتىلىستاردىڭ ەشكىمنىڭ «يمانىنا» زيانى جوق. ەشبىر قازاق بالاسى وعان بارىپ، ونى قۇداي ساناپ تابىنىپ جاتقان جوق. «قازاق اۋليەگە، كيەگە، قابىرگە تابىنادى» دەگەن ءميفتى قولدان ۇرلەپ، تاراتىپ جۇرگەندەر كىمدەردىڭ قولشوقپارى ەكەنىن اجىراتاتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى. قۇزىرلى ورىندار، اتاپ ايتقاندا، اقپارات جانە مادەنيەت مينيسترلىگى مۇنداي اڭىز بەن تاريحي دەرەكتەرگە ارقاۋ بولىپ، ەل اراسىندا قۇرمەتكە يە ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبىرتۇتاس مەملەكەتتىك رەەسترىن جاساپ، ونى «ۋاحاب ۋىمەن» ۋلانعان سۇق كوزدەردەن ساقتاۋعا قام جاساماسا، كۇنى ەرتەڭ تەمىر اۋدانىنداعى جاعداي جالپىلىق سيپات الىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. بۇعان قوسا حالىق قالاۋلىلارىمىزدىڭ قازىرگى زاڭدارىمىزدا جالاڭ عانا «تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتەر» دەپ ءۇستىرت اتالاتىن قاسيەتتى مەكەندەر مەن ەسكەرتكىشتەرگە «عۇرىپتىق» نەمەسە «زياراتتىق ورىندار» مارتەبەسىن بەرۋگە قامدانعانى ءجون سياقتى. تەك اقشا اكەلەتىن مۇناي بۇلاقتارى مەن كەن كوزدەرىن عانا قىزعىشتاي قورىماي، ەرتە قىمتانىپ، سول جەردى بىزگە ساقتاعان ءور رۋحتى دانا حالقىمىزدىڭ حاق نانىمىنا ارقاۋ بولعان جادىگەرلەرىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ قازىر كوپ ايتىلاتىن «وركەنيەتتىك سانانىڭ» ناعىز بەلگىسى بولماق.

«قىز اۋليە» دەگەن كىم؟
"قىز اۋليە" اتانىپ كەتكەن كيەلى جەر تۋرالى ايتىلىپ جۇرگەن اڭىز كوپ. بىراق «قىز اۋليەنىڭ» تاريحتاعى ورىنى تۋرالى ناقتى ەشكىم بىلمەيدى. حالىق ساناسىندا قالىپ قويعان قاسيەتتى مەكەن. ونىڭ شىن اتى - سۇلۋ بولعان ەكەن.
جۇرتتىڭ ايتۋى بويىنشا، «قىز اۋليە» كەڭقياق ماڭىندا جاتقان تاعى ءبىر كيەلى قورىم يەسىنىڭ قىزى. ويتكەنى، اپاتتى جاعدايلار بولعاندا، نە بولاردا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تۇسىنە ءبىر قارت ادام مەن قىز اۋليە كىرىپ ەسكەرتۋ جاسايدى. «قىز اۋليە» جاتقان ماڭداعى جول ۇستىندە كولىك اپاتى ءجيى بولادى. كەيبىرەۋلەر جول سول اۋليەنىڭ زيراتى ۇستىنەن سالىنىپ كەتكەن دەپ تە ايتادى. بۇلاي دا بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى، بۇل ماڭدا قاسيەتتى ورىندارعا ءتان بەلگىلەر ءجيى بايقالادى. سوندىقتان ءيسى قازاق، اعايىن-تۋىس بولىپ 1996 جىلى «قىز اۋليەنىڭ» باسىنا قۇلپىتاس ورناتقان. ول جەردە قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن، سول اۋليەنىڭ قۇرمەتىنە مە ەكەن، ەرەكشە ءبىر اعاش ءوسىپ شىققان. جاپان تۇزدە جالعىز ءوزى تۇراتىن. بۇل سول قاسيەتتى دەپ ايتالاتىن جەردە. سوسىن حالىق سول اعاشتىڭ ماڭىنا قۇلپىتاستى ورنالاستىرعان. بۇل - ەندى بەلگى. جۇرت جەردىڭ كەپيەتتى ەكەنىن بىلەدى، سوسىن وسى بەلگى تۇرعان جەرگە توقتاپ، قۇران باعىشتاپ، بەت سيپاپ وتەدى. سونى بىلتىر جازدا ۋاحاپتار شاۋىپ تاستادى دەگەندى ەستىپ جاعامدى ۇستادىم. كيەلى ورىنعا تيىسكەندەردى قۇداي وڭدىرمايدى دەۋشى ەدى، اتالارىمىز، الگى اعاشتى ورتەپ شاۋىپ تاستاعاندار وڭبايدى-اۋ دەپ ويلايمىن. ەشكىم اعاشقا تابىنبايدى عوي، ونى كيە تۇتىپ، بەلگى، نىسان رەتىندە تانيدى. قۇراندى دا اعاشقا ەمەس، سول كيەنىڭ يەسى ارۋاققا باعىشتاپ وقيدى. قازاقتا كيە، قاسيەت دەگەن ۇعىم بار. سۋدىڭ دا سۇراۋى بار. كيە، قاسيەتتەن بەيحابار بۇل قانداي ءدىندارلار ەكەنىن بىلمەدىك؟!
ءلايلا امىرەەۆا
اقتوبە قالاسىنىڭ تۇرعىنى.

الماس ۇقان،
№6 (366) 07.02.2008
«ءۇش قيان» رەسپۋبليكالىق تاۋەلسىز اپتالىق گازەتى.

ءبىر اۋىلدىڭ حيكاياسى

جاقىندا جولىمىز ءتۇسىپ، كورشىلەس اقتوبە وبلىسىنىڭ تەمىر اۋدانىنا قاراستى كەڭقياق، سارىكول اۋىلدارىندا بولعان ەدىك. سول ساپارىمىزدا ءوزىمىز كورگەن، كوپشىلىكتەن ەستىگەن جاعدايلاردان كەيىن اۋىلداعى ءدىني احۋالدىڭ جاعدايى ادام ايتقىسىز ۋشىعىپ كەتكەنىن كورىپ، جاعامىزدى ۇستادىق...

باتپانداپ كىرگەن ۋ
اۋىل جاستارىنىڭ قازاقتىڭ سان عاسىرلىق ءداستۇرلى يسلامىنان وزگەشەلەۋ «دىنگە» ۇرىنا باستاۋى 2000 جىلداردىڭ باسىندا بايقالىپتى. «وزگەشەلەۋ» دەيتىنىمىز - جاستىعىنا قاراماي تاقۋالىق كورسەتىپ، نامازىن قازا قىلماي، ءتىپتى قاۋقيتىپ ساقال قويعان جاس «مولدالار» ەڭ الدىمەن كادىمگى ۇيرەنشىكتى قازاقى داستۇرلەرگە قارسى شىعا باستاپتى. مىسالى، ءدىن مەن اۋليەنى ءبىر سانايتىن اۋىل قازاعى «اۋليە دەگەن جوق، وعان سىيىنۋ - اللاعا سەرىك قوسۋ» دەگەندى ەستىگەندە اۋەلى كۇلگەن دە قويعان ەدى. «جاستار عوي، قىزبالىقپەن، بىلمەستىكپەن ايتادى، دىنگە تەرەڭ كىرىپ، ءبىلىمى ارتقان سوڭ قويار» دەگەن. ولاي بولماپتى.

ءبىر اۋىل، ەكى مەشىت
«شامامەن 2004 جىلدىڭ كۇزىندە شۇبارشي (بۇرىنعى سارىكول) اۋىلىندا بىردەن ەكى مەشىت تۇرعىزىلدى» دەيدى اۋىل ادامدارى. وسى مەشىت قۇرىلىسىنىڭ ءوزى اۋىلدا ۇستانىم-پىكىرى بولەك ەكى توپ پايدا بولعانىن كورسەتتى.
ول مەشىتتىڭ ءبىرىن - وزدەرىنشە «تازا ءدىن» ۇستاپ جۇرگەن توپ تۇرعىزعان. بۇرىن اۋىلدا مەشىت بولماعاندىقتان، بۇلاردىڭ باستاماسىن العاشقىدا اۋىل حالقى تۇگەل قولداعان ەكەن. يگى باستاماعا ايتارى مەن قوسارى بار ازاماتتار قايتا-قايتا جينالىپ، بىرنەشە كۇن اقىلداسقان. سول كەزدە وسى اۋىلدا تۋىپ-وسكەن ماكار وتەگەنوۆ دەگەن اۋقاتتى ازامات «مەشىت قۇرىلىسىنا قانداي ماتەريال كەرەك، ءبارىن كومەكتەسەيىن، تەك مەشىتكە اكەمنىڭ اتىن بەرسەڭىز» دەپ ۇسىنىس بىلدىرەدى. ونىڭ اكەسى ولەرىنىڭ الدىندا بالاسىنا «مەنىڭ اتىما ارناپ مەشىت سال» دەپ امانات ايتىپ كەتكەن ەكەن.
- مەشىتتى تەك قانا اللاعا قۇلشىلىق قىلعان، اقىرەتكە سەنگەن مۇسىلماندار عانا سالۋ كەرەك، اتاق-دارەجە ءۇشىن مەشىت سالۋعا بولمايدى، - دەپ جاۋاپ بەرەدى الگى توپتىڭ جەتەكشىسى ازامات كارىمباەۆ دەگەن ازامات.
قازاقى ۇعىممەن، ءتىپتى ءداستۇرلى شاريعات شارتتارىمەن قاراعاندا، كاسىپكەردىڭ تىلەگىندە ەش ەرسىلىك جوق ەدى. مەشىت سالۋ - ۇلكەن ساۋاپتى ءىس بولسا، وعان ادامنىڭ ەسىمىن بەرۋ - سول مەشىتتە وقىلعان ناماز، جاسالعان قۇلشىلىقتاردىڭ ساۋابى الگى ارۋاققا دا ءتيسىن دەگەن يگى نيەت بولاتىن. ءتىپتى اراب مەملەكەتتەرىنىڭ وزىندە كىسى ەسىمى بەرىلگەن مەشىتتەر تولىپ جاتىر. بىراق «تازا ءدىن» جولىنداعىلار اۋىلداستارىنىڭ الگىندەي كومەگىنەن وسىلايشا باس تارتقان.
بۇل، ارينە، شاعىن اۋىل ىشىندە قاتتى نارازىلىق تۋدىرعان. ءسويتىپ، اۋىلدىڭ ەكىنشى جاعىنان ماكاردىڭ باستاۋىمەن ەكىنشى مەشىتتىڭ قۇرىلىسى باستالىپتى...

ۆانداليزم
اۋىلداستارى «ۋاحابيستەر» دەپ ات قويعان الگى توپتىڭ اراسى كوبەيگەن سايىن ىستەرى دە ىرىلەنە بەرگەن. ىلكىدە قازاقى سالت-داستۇرگە سوزبەن قارسى كەلسە، بىرتە-بىرتە ناقتى ءىس-ارەكەتكە كوشكەن.
كەڭقياق پەن سارىكول اۋىلدارىنىڭ اراسىندا، جول جيەگىندە جەرگىلىكتى جۇرت ەجەلدەن قاسيەتتى سانايتىن «قىز اۋليە» اتتى جەر بار. بۇرىن ول جەردە ءبىر ءتۇپ جيدە اعاشى جايقالىپ تۇرعان. ولاي-بۇلاي وتكەن جولاۋشىلار سول تۇستا بەت سيپاپ، اۋليەگە دۇعا قىلسا، الدەبىر ارمان-تىلەگى بار جاندار تەرەك بۇتاقتارىنا اقتىق شۇبەرەك بايلاپ، ساداقا بەرەدى.
- ءبىز 30 جىلعا جۋىق قىز اۋليە بەيىتىنە جاقىن جەردە قىستادىق. سول قىستاۋدا 1979 جىلعا دەيىن وتىردىق. قىز اۋليە تۋرالى ماردىمدى مالىمەت بىلمەيمىن. بىلەتىنىم، ەنەم ول كىسىگە قاتتى سەنەتىن. بەيىتىنىڭ باسىنا ءجيى بارۋشى ەدى. اۋىرعاندا، «قىز اۋليە» دەپ كۇبىرلەپ، ىشىنەن بىرنارسەلەر ايتاتىن. «اۋليەنىڭ بەيىتىنىڭ باسىنان شىراق جانادى» دەيتىن، - دەپ ەسكە الادى بالقيا ەسقاليەۆا ەسىمدى زەينەتكەر.
سول «قىز اۋليە» زيراتىنىڭ باسىنداعى بەلگى ءبىر تۇندە قيراتىلدى. ءتىپتى جيدە اعاشىن دا تۇبىنەن كەسىپ، ءتۇبىرىن ورتەپ جىبەرىپتى (سۋرەتتە). ءدال وسى شامادا كورشىلەس شۇبارقۇدىق اۋىلىندا دوسجان قازىرەتتىڭ باسىنداعى تۇنەك ءۇيدىڭ شاتىرى ۇرلانىپ، تەرەزەسى سىندىرىلعان. دوسجان يشان - زامانىندا ابايدىڭ اكەسى قۇنانباي قاجىمەن بىرگە مەككەگە بارىپ، قاجىلىققا كەلگەن قازاقتارعا ارناپ ءۇي تۇرعىزعان تاريحتا بەلگىلى ادام بولاتىن. جۇرت ءبىراۋىزدان بۇل ارەكەتتەردى اۋليەگە زيارات ەتىپ كەلۋشىلەردى «ءدىننىڭ قاس جاۋى» دەپ سانايتىن «تازا ءدىن» جولىنداعىلاردان كەلدى دەستى. وسىلايشا ۇلتىمىزدىڭ عاسىرلىق سەنىمىنە قاراقشىلىق شابۋىل جاسالدى.

قاراقشىلار مۇنىمەن دە توقتاماپتى. ەندى ولار جول جيەگىندە جول اپاتىنان قايتىس بولعان جاندارعا ارناپ قويىلعان ەسكەرتكىش تاقتالاردى قيراتۋعا كىرىسكەن (سۋرەتتە). جەرگىلىكتى باسپاسوزدە قاراقشىلاردىڭ (بۇل ءۆانداليزمدى باسقاشا قالاي اتاۋعا بولادى؟!) ارەكەتىنە قارسىلىق كورسەتىلىپ، قوعامدىق پىكىر ءجيى كوتەرىلگەنىمەن، ناقتى ناتيجە بولمادى. قىلمىس ۇستىندە ۇستالعان ەشكىم جوق. شىنىن ايتقاندا حالىق ءتۇسى سۋىق، ءسوزى قاتال «تازا ءدىن» وكىلدەرىنەن بۇل كەزدە قورقاتىن دا ەدى. ەل ىشىندە «ويباي، ولار ەشتەڭەدەن قورىقپايدى، ەشتەڭەدەن تايىنبايدى، ءتىپتى وزدەرىنە قارسى كەلگەن ادامدى ولتىرە سالادى، ولاردىڭ ارقايسىسىندا وق قارۋ بار» دەگەن قاۋەسەت ءورىپ جۇرەتىن...

مەكتەپتەگى «توي»
ارينە، ۋاقىت وتكەن سايىن «تازا ءدىن» ۇستاۋشىلاردىڭ دا قاتارى كوبەيگەن. بىرتە-بىرتە «تازا وتباسىلار» پايدا بولدى. حيدجاپ كيگەن قىزدار ساقالدى جىگىتتەرگە تۇرمىسقا شىقتى. ءتىپتى مەكتەپتىڭ 11 سىنىبىندا وقىپ جۇرگەن 1985 جىلى تۋعان قىز بالا ورتا ءبىلىم تۋرالى اتتەستاتتان بۇرىن نەكە كۋالىگىن قولىنا العاندى ءجون كورگەن...
سارىكول اۋىلىنداعى شۇبارشي ورتا مەكتەبىندە وقۋشىلاردىڭ جاپپاي دىنمەن اۋەستەنۋى دە سول تۇستا باستالعان. اسىرەسە شاكىرتتەردىڭ ساباقتان جۇما نامازعا قاشىپ كەتۋى، قىزداردىڭ حيدجاپ كيۋى سەكىلدى ماسەلەلەر بۇل جەردە دە مۇعالىمدەردىڭ باس اۋرۋىنا اينالدى. بالالارىن ءوز كوزقاراسى بويىنشا تاربيەلەۋدى قالاعان «تازا ءدىن» جولىنداعىلار مەكتەپ ءتارتىبىن، وقۋشى كيىم ۇلگىسىن تالاپ ەتكەن مەكتەپ ديرەكتورىمەن سوتتاسۋعا دەيىن بارىپتى.

- قازىر ءبىزدىڭ مەكتەپتە 783 وقۋشى بار، - دەيدى مەكتەپ ديرەكتورى الما قۋانىشالينا (سۋرەتتە). - راس، وسىدان ءبىراز بۇرىن وقۋشىلاردىڭ دىنگە قىزىعۋشىلىعى كۇشتى بولدى. بىراق بۇل بالالىق اۋەستىك قوي. قازىر باسىلدى. جالپىعا ورتاق مەكتەپ فورماسىن ساقتاۋدى تالاپ ەتەمىز. راس، اتا-اناسى ءدىن جولىندا جۇرگەن كەيبىر وقۋشى قىزدار مەكتەپ فورماسىن كيگەنمەن، باسىنا ورامال تارتادى...
ءبىز جولىققان مەكتەپ ديرەكتورى الما ابىلايقىزى دا، ونىڭ تاربيە جونىندەگى ورىنباسارى انەتتا چۋكەەۆا دا مەكتەپتەگى ءدىن ماسەلەسى تاقىرىبىنا ءسوز قوزعاۋعا وتە قۇلىقسىز بولدى. ءبىز ولاردى تۇسىندىك. سەبەبى، كوپتەگەن ساۋالدىڭ جاۋابى، شەشىمى جوق. شىنى كەرەك، بۇل ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن مەكتەبىندە «جابىق» تاقىرىپقا اينالعان بىتەۋ جارا بولىپ تۇر.

بولماي قالعان تەراكت
«2009 جىلعى 23 قىركۇيەكتە اقتوبە وبلىسىنىڭ مۇعالجار اۋداندىق سوتىندا مۇنايلى ايماقتا لاڭكەستىك اكتىلەر جاساۋعا دايارلانعان-مىس دەگەن ايىپ تاعىلعان قازاقستاننىڭ التى ازاماتى سوتتالدى. سۋديا شاپاعات ءالنياز التى ەر ادامدى 12-دەن 17 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا ۇكىم شىعاردى. ولاردىڭ بارلىعى تەمىر جانە مۇعالجار اۋدانىنىڭ تۇرعىندارى.
التى ادام لاڭكەستىك; قارۋدى زاڭسىز دايارلاۋ مەن ساتىپ الۋ، قارۋدى، وق-دارىلەردى، جارىلىعىش زاتتار مەن جارىلعىش قۇرىلعىلاردى ۇرلاۋ مەن بوپسالاۋ; قاراقشىلىق; كامەلەتكە جاسى تولماعانداردى قىلمىستىق ارەكەتكە تارتۋ; قاتىگەزدىك پەن زومبىلىقتى ناسيحاتتايتىن شىعارمالاردى زاڭسىز تاراتۋ دەگەن باپتار بويىنشا سوتتالدى.
بيلىكتەگىلەر اۋىلدىڭ التى ادامى اقتوبە وبلىسىنداعى مۇناي كاسىپورىندارىن جارماق بولعان دەگەن پىكىردە. مۇعالجار اۋدانىنىڭ پروكۋرورى باعلان تەلەۋ، كتك تەلەارناسىنا بەرگەن تۇسىنىكتەمەسىندە، بۇل ادامدار «دالالىق وقۋ-جاتتىعۋلارىن وتكىزىپ، العاشقى اسكەري دايىندىق بويىنشا، قارۋدىڭ قۇرىلىسىنا بايلانىستى كىتاپتاردى وقىپ-زەرتتەگەن» دەدى. سوت شۇبارشي اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ازامات كارىمباەۆتى «تەررورلىق توپتىڭ جەتەكشىسى» دەپ تاپتى». («ازاتتىق» راديوسىنىڭ سايتىنان)
بۇل ازامات جوعارىدا ايتىلعان «تازا» مەشىت كوتەرۋشىلەردىڭ باسشىسى بولاتىن. ماقالامىزعا قاتىسى بولماسا دا ايتا كەتەيىك: تەررورشىلدىق ايىبى بويىنشا سوت ۇكىمىمەن 17 جىلعا كەسىلىپ، جازاسىن وتەپ جاتقان كارىمباەۆ ارقالىق تۇرمەسىندە 23 جەلتوقسان كۇنى قازا بولدى. مارقۇمنىڭ ايەلىنىڭ ايتۋىنشا، ازاماتتى ازاپتاپ-قيناعان، ال رەسمي دەرەك بويىنشا ول وزىنە قول جۇمساعان. قالاي بولعاندا دا كارىمباەۆتىڭ مەزگىلسىز قازاسى مازاسى كەتكەن اۋىلدى تاعى دا ءتۇرلى سىبىسقا تولتىرىپ، تىنىشتىعىن العان وقيعا بولدى...

تىنىشى كەتكەن اۋىل
ازامات كارىمباەۆتىڭ تۇرمەدەگى قازاسى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ نازارىنا دەيىن ىلىككەن وقيعا بولدى. اسىرەسە «ازاتتىق» راديوسىنىڭ سايتى وسى وقيعا توڭىرەگىندە تۇراقتى ءارى ىندەتە جازىپ، قازاق تۇرمەلەرىندە جازىقسىز سوتتالعان جانداردىڭ تاعدىرىنا اراشا سۇراپ، دۇنيەجۇزىلىك ادام قۇقىعىن قورعايتىن ۇيىمداردىڭ نازارىن اۋدارۋعا تىرىسۋدا. ەىقۇ-عا توراعالىق ەتىپ، ءوزىن «دەموكراتيالىق، اشىق قوعام» رەتىندە تانىتىپ وتىرعان قازاقستان ءۇشىن بۇل جاعداي، جۇمسارتىپ ايتقاندا، ىڭعايسىز-اق ماسەلە بولىپ تۇر.

ساراپشىلار مۇنداي جاعدايدىڭ تۋى «تەرروريستىك ارەكەتتەرگە، اسىرەسە ءدىني ەكسترەميستىك وقيعالارعا قاتىستى سوتتالعانداردىڭ ءىسى كوبىنەسە جابىق، حالىقتان جاسىرىن جۇرگىزىلگەندىكتەن» بولادى دەيدى. حالىق ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن انىق بىلمەگەندىكتەن، سوتتالعانداردىڭ تاعدىرىنا اياۋشىلىقپەن قارايدى. مۇنى ەل ىشىنە ىرىتكى سالعىسى كەلەتىن توپتار ءتيىمدى پايدالانۋدا.
2010 جىلى ناۋرىزدىڭ 1-ىنە قاراعان ءتۇنى شۇبارشي اۋىلىندا قازاقستان پرەزيدەنتى وتباسىنىڭ شەتەلدەگى جىلجىمايتىن مۇلىكتەرى جايىندا مىڭداعان ۇنپاراق تاراتىلعان.
اۋىلدىڭ ورتالىق كوشەلەرىندە قازاق جانە ورىس تىلىندەگى مىڭداعان ۇنپاراق شاشىلىپ، شارباقتارعا، ەسىكتەرگە جاپسىرىلعان. «ءبىر تاڭ قالارلىعى، - دەپ جازدى «ازاتتىق» سايتى، - ۇنپاراقتار اۋدان ورتالىعى شۇبارقۇدىقتا ەمەس، ءىرى مۇناي كاسىپشىلىگى جۇمىس ىستەيتىن كەڭقياقتا ەمەس، شاعىن عانا شۇبارشى اۋىلىندا پايدا بولدى. مۇندا بار بولعانى ءتورت مىڭداي عانا حالىق تۇرادى».
ارينە، سول كۇنى-اق اۋىلعا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى عانا ەمەس، ارناۋلى ماقساتتاعى وترياد تا كەلگەن. ۇنپاراقتى كىمنىڭ تاراتقانى بەلگىسىز. كەي تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا، جەرگىلىكتى مۇسىلمانداردان، وپپوزيتسيالىق ۇيىمدارعا بۇيرەكتەرى بۇراتىن كەيبىر ازاماتتاردان، سونىڭ ىشىندە تىركەلمەگەن «العا» وپپوزيتسيالىق پارتياسىنىڭ بەلسەندىسى ەلۆيرا جاقسىلىقوۆادان جاۋاپ الىنعان، ونىڭ 10-شى سىنىپتا وقيتىن 16 جاسار ۇلى ميرجان دا تەرگەلگەن. ءبىر قىزىعى، ميرجان جادىگەروۆتىڭ نامازعا جىعىلعانىنا ءتورتىنشى جىل بولىپتى. وقيعانىڭ ودان ءارى قالاي وربىگەنىنەن حابارسىزبىز. بىراق وپپوزيتسيالىق پاراقشالاردىڭ ساياسي ءومىرى قايناپ جاتاتىن قالالىق جەردە ەمەس، قيان تۇكپىردەگى شاعىن اۋىلدا تاراتىلۋى ويلاندىرادى...

يمام تۇراقتامايدى، اقساقالدىڭ اۋزىندا دۋا جوق
ايتپاقشى، «تازا ءدىن» جولىنداعى شۇبارشيلىكتەر تۇرعىزعان مەشىتكە ءبىز دە باس سۇققانبىز. بەسىن نامازىنىڭ ۋاقىتى بولاتىن. عيباداتقا جينالعان التى-جەتى جىگىتتىڭ ءبارى دە نامازىن «وزگەشە»، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني بىرلەستىگى (قمدب) بەكىتكەن ءداستۇرلى يمام اعزام ءابۋ حانيفا ماسحابىنا سايكەسپەيتىن ۇردىسپەن وقيدى ەكەن. يمامدىق ەتكەن جىگىت بىزگە دە «نامازدا اياعىڭدى تالتايتىپ تۇر!» دەپ بىرنەشە مارتە ەسكەرتۋ جاسادى. مەشىت بۇرىشىنداعى سورەدە ءتۇرلى كىتاپ جيناۋلى تۇر ەكەن. اراسىنان يمام ابۋ زاكاريا بين شاراف ان-ءناۆاۆيدىڭ «سادى پراۆەدنىح» اتتى كىتابى كوزىمىزگە شالىندى. بۇل كىتاپتىڭ ءىشى ەكسترەميستىك يدەيالارعا تولى، ءتىپتى ىشىندە «جيحاد كىتابى» اتتى ارنايى تاراۋى بار ەكەنىن بىلەتىنبىز...

- ول اۋىلداعى ءدىني احۋالدى ءبىز ەرەكشە باقىلاپ وتىرمىز، - دەيدى شۇبارشي كەنتتىك وكرۋگى اكىمدىگىنىڭ باس مامانى ازامات وسەرباەۆ. - بىراق، اۋىلداعى مەشىتكە يمام تۇراقتاماي تۇر. قمدب-نىڭ جولداماسىمەن داستۇرگە ساي كوزقاراسى بار يمامدى جىبەرەمىز، بىراق تۇراقتى جالاقىسى جوق، ءۇيى-كۇيى جوق يمام كوپ ۇزاماي كەتىپ قالادى. ەندىگى ويىمىز، كەلەسى تاعايىندالاتىن يمامعا از-كەم جالاقى تاعايىنداپ، ءۇي بەرىپ، تۇراقتانىپ كەتۋىنە كومەكتەسكىمىز كەلەدى...
سول جولى كەڭقياق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى ايمىرزا ەسەنعۇلوۆ اعامىزبەن دە (سۋرەتتە) جولىققانبىز. «بۇرىنعىنىڭ جولىن كورگەن اقساقالسىز، بىلمەستىكپەن اداسىپ جۇرگەن جاستارعا اقساقالدار ءجون كورسەتپەي مە؟» دەگەن ساۋالىمىزعا ارداگەر ءوزىنىڭ ءدىن جورالارىنا شورقاقتىعىن ايتىپ اقتالدى. «ءبىز، جالپى قاراپايىمحالىق، ولارمەن سويلەسپەيمىز، ولاردىڭ مەشىتىنە بارمايمىز. ال كۇدىكتى بىرنارسە بايقاساق، پوليتسياعا ايتا قويامىز» دەيدى ايمىرزا اعاي...

قازبەك دالاباەۆ
www.antisektazko.kz