22-شىلدە كۇنى الماتىدا قازاقستاندىق ادام قۇقىعى بيۋروسىنداعى ءباسپاسوز جيىنىنا بارعان باق وكىلدەرىنە بىرنەشە ادام شابۋىل جاسادى. بەلگىسىز ادامدار “ازاتتىق” راديوسى مەن "قازتاگ" اگەنتتىگىنىڭ جانە “الماتى” تەلەارناسى جۋرناليستەرىنىڭ كاسىبي قىزمەتىنە كەدەرگى كەلتىرگەن.

ازاتتىق راديوسىنىڭ مالىمەتىنشە، ىڭعاي ايەلدەردەن قۇرالعان بەلگىسىز توپ عيمارات دالىزىندە “ازاتتىق” وپەراتورى توقمولدا قۇسايىنوۆتىڭ قولىنداعى ۆيدەوكامەرانى سىندىرىپ، بولعان وقيعانى سمارتفونعا ءتۇسىرىپ الماق بولعان ءتىلشى نۇرگۇل تاپاەۆاعا قول كوتەرگەن.

كەيىن، جۋرناليستەردىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرگەن ءبىر-ەكى ايەل ۆيدەو ۇندەۋ جاساپ، "ازاتتىق" جۋرناليستەرىنەن كەشىرىم سۇراعان بولىپتى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، ولاردى "بىرەۋلەر" ادەيى ارانداتقان-مىس.

سونىمەن قاتار، تىلشىلەرگە تارپا باس سالعان تاعى ءبىر ايەلدىڭ دەرەك-جايى انىقتالدى. الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى ونى - اقجول احمەتوۆا دەيدى.

اقجول احمەتوۆا 15 شىلدەدە الماتى قالاسى الاتاۋ اۋداندىق اكىمدىگىندەگى انالار نارازىلىعىندا دا جۇرگەنى بەينەتاسپاعا جازىلعان ەكەن. ول كەزدە انالار ەكى ايدان بەرى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الا الماي جۇرگەندەرىن ايتقان. سول كەزدە بۇل ايەل اۋدان اكىمى شاحمەردەن رىسپاەۆتىڭ ءار ءسوزىن قولداپ، باس يزەپ تۇرعان.

جالپى، بۇل “ازاتتىق” جۋرناليستەرىنە جاسالعان العاشقى شابۋىل ەمەس. وسىعان دەيىن دە اتالعان ارنانىڭ تىلشىلەرىنە بەلگىسىز توپ حابار تاراتۋ كەزىندە جاس اعىزاتىن گاز شاشىپ، قولشاتىر، گازەت ارقىلى كامەرا الدىن كولەگەيلەپ، كەدەرگى جاساعان بولاتىن.

"ازاتتىق" تىلشىلەرىنە جاسالعان كەدەرگى ەرتەڭ وزگە دە جۋرناليستەرگە جاسالماسىنا كىم كەپىل؟ سوندا قازاق جۋرناليستەرىنىڭ مۇددەسىن، قۇقىعىن كىم قورعايدى؟

بۇل تۋرالى بەلگىلى جۋرناليست ارمان سقابىلۇلى الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەكە پاراقشاسىندا ويىن بىلدىرگەن بولاتىن.

-قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ (ونىڭ توراعاسىنىڭ) باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلگەن شاقتا وعان بالاما رەتىندە قۇرىلعان "كازاحستانسكي مەديا اليانس" دەگەن ۇيىم "جۋرناليستەردىڭ مۇددەسىن ەندى ءبىز قورعايمىز" دەپ جالاۋلاتىپ ەدى. مۇشەلەرىنىڭ توقسان پايىزى ورىس تىلدىلەر بولعاندىقتان سول كەزدە-اق ودان ءىش تارتىپ قالعانبىز. بايتاسوۆ باستاعان، بەكحوجيندەر قوشتاعان سول ۇيىمنىڭ ءۇنى بۇگىندە مۇلدەم ەستىلمەيدى. جۋرناليستەر قۋدالانىپ جاتىر، جۋرناليستەردى ساباپ جاتىر، ال، "اليانس" ءۇنسىز. مۇنداي مىلقاۋ بولسا ونى قۇرىپ قاجەتى نە ەدى؟ بۇگىن "ازاتتىقتىڭ" تىلشىسىنە كوتەرىلگەن قول ەرتەڭ باسقامىزعا دا كوتەرىلمەسىنە كىم كەپىل! ءبىزدىڭ، اسىرەسە قازاق جۋرناليستەرىنىڭ مۇددەسىن كىم قورعايدى؟ الدە، ءوز "اليانسىمىزدى" قۇرامىز با؟ - دەپ جازدى ول.

ءبىز وسى جايتتارعا قاتىستى ازاتتىق راديوسىنىڭ پروديۋسەرى قاسىم امانجولدىڭ پىكىرىن بىلگەن ەدىك.

قاسىم امانجول، جۋرناليست:

-جۋرناليستەرىمىزگە جاسالعان 6 شىلدە كۇنگى شابۋىلدار بويىنشا، وعان دەيىنگى جاعدايلار بويىنشا ارىز جازىلعان. كەشەگى وقيعا بويىنشا تاعى دا پوليتسياعا ارىز تۇسىردىك. ول ءبىرىنشى تەرگەلۋ كەرەك، ودان كەيىن سوتقا بارۋ كەرەك. وعان تاعى ءبىراز ۋاقىت قاجەت بولادى.

جالپى، “ازاتتىق” جۋرناليستەرى قاشان دا بارلىق تاراپقا تەڭ دارەجەدە ءسوز بەرىپ، پىكىرلەرىن تولىق جەتكىزىپ، بەيتاراپ تۇردە اقپارات تاراتاتىن قازاقستانداعى ساناۋلى تاۋەلسىز باق. ءبىز قاشاندا الەۋمەتتىك، قوعامدىق-ساياسي وقيعالاردىڭ ورتاسىندا جۇرەمىز. جانە ول وقيعالاردان جەدەل، ناقتى، اقپارات تاراتامىز. ءبىزدىڭ وسىنداي ەركىن، بەيتاراپ ارەكەت ەتۋىمىز كەيبىر دوكەيلەرگە ۇنامايتىن شىعار دەپ ويلايمىن...

ازىرگە “جۋرناليستەر وداعىنان” دا، “جۋرناليستەر اليانسىنان” دا ەشقانداي قۇقىعىمىزدى قورعاۋ ماسەلەسى بويىنشا ۇسىنىستار تۇسكەن جوق. ءبىز ءوز قۇقىمىزدى وسى قازاقستانداعى زاڭنىڭ اياسىندا، قۇقىقتىق ورگاندار ارقىلى قورعاپ جاتىرمىز. ال، قوعامدىق نەگىزدە ونداي باستامالار ءالى كورگەن جوقپىز. بىراق، جىلى پىكىر ءبىلدىرىپ، زاڭدىق كەڭەستەرىن بەرىپ جاتقان حالىقارالىق ۇيىمدار بار.

نەگىزى، كامەرانىڭ سىنىپ، جۋرناليستەردىڭ شابۋىلعا ۇشىراۋىنىڭ ءوزى از ەمەس. دەنساۋلىقتارىنا اۋىر زاقىم كەلگەن جوق. بىراق، مورالدىق پسيحولوگيالىق شوك الدى دەپ ايتۋعا بولادى. ءجۋرناليستىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىردى. مۇنىڭ ءوزى ء“جۋرناليستىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرۋ” دەگەن ارنايى باپپەن قىلمىستىق كودەكستە قاراستىرىلعان.

ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىنگى ميتينگتەر كەزىندە جاسالعان شابۋىلدار بويىنشا دا ارىز جازعان بولاتىنبىز. بىراق ول شاعىمدار بويىنشا ناتيجە بولعان جوق. الايدا، ءبىز قانداي قوعامدا، قانداي جاعدايدا جۇمىس ىستەپ جاتقانىمىزدى بىلەمىز.

بىراق،ءبىز ءوزىمىزدىڭ كاسىبي جۇمىسىمىزعا مەيلىنشە ادال بولۋعا تىرىسامىز...

ء"ادىل ءسوز" ۇيىمىنىڭ ساراپشىسى، جۋرناليست عاليا اجەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇل وقيعا قىلمىسقا جاتادى. جانە بۇل جاعداي بىرنەشە رەت قايتالانىپ وتىرعاندىقتان، بۇل جولى كىنالىلەر قاتاڭ جازالانۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

عاليا اجەنوۆا، ء"ادىل ءسوز" ۇيىمىنىڭ ساراپشىسى:

-جۋرناليستەردىڭ قىزمەتىنە كەدەرگى جاساۋ – قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 158 بابىمەن قاراستىرىلادى. ول جەردە ايىپپۇلدان باستاپ، باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا دەيىنگى جازا قاراستىرىلعان.

جالپى، كەشەگى جاعدايدا - جۋرناليستەرگە شابۋىل، ولاردى ۇرىپ سوعۋ، يتەرۋ، تىرناۋ، وپەراتوردىڭ كامەراسىن تارتىپ الىپ، سىندىرۋ جانە ءتىلشىنىڭ تەلەفونىن تارتىپ الۋ سىندى جاعدايلار بولعانىن ۆيدەودان كوردىك. مۇنى جايدان جاي كوشەدە جۇرگەن ادامدار ەمەس، جاساعان. وسىنداي جاعدايدى تۋدىرعان دا، وعان بەلسەنە قاتىسىپ، باستاپ جۇرگەن دە ۇيىمداستىرىلعان توپ دەر ەدىم. ويتكەنى، سول جەردە كوزىمەن كورىپ، جابىرلەنگەن قورعاۋشى عالىم نۇرسەيىتوۆتىڭ بولعان جاعدايدى ءوز پاراقشاسىندا بايانداعان دەرەككە سۇيەنسەك، ولار بىرنەشە توپقا بولىنگەن. سوسىن وپەراتسيانى كەزەكپەن كەزەك الماسىپ جاساعان. دالىرەك، ءبىر توپ - سول شارانى ۇيىمداستىرۋشىلارعا قوقان-لوقى كورسەتكەن، الماسقان كەيىنگىلەرى جۋرناليستەرگە قوقان-لوقى جاساعان. كەيىن سول ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىندا سويلەۋگە نيەتتەنگەن كوپبالالى انا مەن ونىڭ قورعاۋشىسىنا كۇش كورسەتكەن. ياعني، بۇل جەردە ءبىر توپ ۇرىپ-سوعۋ، قورقىتۋ، تەحنيكانى تارتىپ الۋ، تاركىلەۋ، ونى سىندىرىپ باستاسا، ەكىنشى توپ قوستاپ، ءۇشىنشى توپ جاعدايدى جانداندىرىپ، ايقاي شۋ شىعارعان. ولاردىڭ ماقساتى دا سول - شۋ شىعارۋ، زاڭسىز ارەكەتتەرگە بارۋ بولعان. جانە، ولاردى ەشكىم ۇستاپ الماعانىنا قاراعاندا بۇل ۇيىمداستىرىلعان توپ وزدەرىنە ەشقانداي جازا قولدانبايتىنىن ناقتى ءتۇسىنىپ، ءبىلىپ ارەكەت ىستەگەن دەپ ويلايمىن.

ولار كىم بولۋى مۇمكىن؟

بۇل ايەلدەرگە قاراساق، تۇرلەرى سپورتپەن اينالاساتىن، بويشاڭ، وتە مىقتى، قولدارى قاتتى 30-40 اراسىنداعى جاس ايەلدەر.

بىرىنشىدەن، ولار تاۋەلدى ادامدار. ءبىر كۇشتەرگە، ناقتى بىرەۋلەرگە تاۋەلدى. ەكىنشىدەن، بۇلارعا اقشا بەرىپ جاساتۋى مۇمكىن. ياعني، بۇل ايەلدەر بىرەۋدىڭ اقشاسىنا مۇقتاج ادامدار. بىراق، تاۋەلدىلىگى باسىمىراق دەر ەدىم.

مورالدىق نورمالارعا دا، زاڭعا دا قايشى ارەكەتتەرگە بارعان ايەلدەر توبىنىڭ پسيحولوگيالىق پورترەتىن بولجاۋعا كىمنىڭ دە حاقى بار.

جاس كەلىنشەكتەردىڭ سپورتپەن اينالىساتىنىنا قاراعاندا، بۇل «وتريادتا» كىشى لەيتەنانتتىق قۇرامىنان ادامدار بولسا دا، تاڭعالمايمىز. بىزدىكى تەك بولجام عانا.

ال، ولاردى كىمدەر جۇمسادى دەگەنگە كەلەر بولساق...

ارينە ناقتى قولمەن ۇستاپ، كوزبەن كورمەگەن سوڭ ونى ايتۋ قيىن. بىراق، بولجام رەتىندە - ولاردىڭ جارتى ساعات بويىنا جۇرتتى ۇرىپ سوعىپ، ايقايلاپ، شىڭعىرىپ، جۇرتتىڭ ەسىن شىعارىپ ەركىن جۇرۋىنە قاراعاندا بۇلار ءبىزدىڭ كۇشتىك قۇرىلىمداردان سەسكەنبەيدى. دالىرەك، بۇلار ۇقك، پوليتسيانىڭ،  پروكۋراتۋرانىڭ دا تەرگەۋىنەن، جاسالعان زاڭبۇزۋشىلىققا قالايشا جاۋاپ بەرەمىز دەگەن ويدان ادا. نەلىكتەن؟! مۇنداي ارەكەتتى ۇيىمداستىرىپ، ەشتەڭەدەن قورىقپاۋ ءۇشىن كۇشتىك قۇرىلىمدار تاراپىنان قامقورشىلىق بولۋى كەرەك. ال، قاراپايىم كوشەدە جۇرگەن بىرەۋ كەلىپ سولاي ىستەسە، پوليتسيا ولاردى سول بويدا اياق-قولدارىن جەرگە تيگىزبەي الىپ كەتەر ەدى...

بۇل جەردە ءبىرىنشى پوليتسيانىڭ كولىگى جارتى ساعاتتان كەيىن كەلىپتى. ودان كەيىن بەس-التى كولىك كەلىپ، ەشتەڭە بىتىرمەي، كەتىپ قالعان. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن عانا تەرگەۋشىلەر كەلە باستاپتى. ەڭ سوراقىسى، ادام مەن ازاماتتىڭ قۇقىعىن قورعايتىن بيۋرونىڭ زالىندا زارداپ شەككەندەردەن ساۋساق پەن الاقانىنىڭ تاڭبالارىن الىنعان. بۇل ەندى كۋرەز. كۇلەسىڭ بە، جىلايسىڭ با...

ءبىز ءسوز بوستاندىعىن، ادامنىڭ پىكىر ايتۋ ەركىندىگى بار ەكەنىن، ول زاڭمەن، ەڭ ءبىرىنشى، كونستيتۋتسيامەن قورعالاتىنىن  ايتامىز. ال، شىن مانىندە، كەشەگى ارەكەت جانە ونداعى پوليتسيانىڭ اسىقپاۋى، بۇكىل كۇدىكتىلەردىڭ جان-جاققا ەش كەدەرگىسىز قاشىپ كەتۋى - ءبارى  دە كۇماندى. ءبىر ايەل عانا ۇستالدى. ونىڭ ءوزى توپتاستارىنان قالىپ قويعانىندا دا ءبىر ميني-ماقسات جاتقانعا ۇقسايدى.

پوليتسيا بۇل تىعىرىقتان قالاي شىعادى نەمەسە كازىر دەرەۋ تۇردە نە ىستەۋ كەرەك:

1.قر قىلمىستىق كودەكسى 158 بابى «ءجۋرناليستىڭ زاڭدى كاسىبي قىزمەتىنە كەدەرگى كەلتىرۋ» نەگىزىندە قىلمىستىق ءىس قوزعالۋى شارت;

2.ادام قۇقىعى جونىندەگى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بيۋروسىندا بۇلىك شىعارىپ، ءباسپاسوز-ءماسليحاتىن ويران قىلعان ازاماتشالاردى انىقتاۋ;

3.وسى قىلمىستىق اكتسيانىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارىن انىقتاۋ;

4. كىنالىلەردى اشىق تۇردە سوتتاۋ جانە زاڭمەن قاراستىرىلعان كاتاڭ جازا قولدانۋ.

وسى شارتتار ورىندالسا، پوليتسياعا قوعامنىڭ كوزقاراسى دا تۇزەلە باستايدى.

حالىقارالىق "Reporters Without Borders" ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە قازاقستان ءسوز بوستاندىعى جونىنەن الەمنىڭ 180 ەلىنىڭ ىشىندە 158-ءشى ورىندا تۇر. جانە، تاۋەلسىز جۋرناليستەرگە جاسالاتىن قىسىم مەن وسىنداي اشىق شابۋىلدار كوبەيگەن.

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz