بىلتىرعى كوكتەم ايىندا باستالعان «جاڭاوزەن» مۇنايشىلارى ەرەۋىلىنىڭ شەشىمىن تابۋىنا قاتىسىپ، 14 تالاپتىڭ 11 تالابىنا قول جەتكىزىلۋىنە كۋا بولعاندىقتان، بيىلعى ەرەۋىلدەرگە دە الاڭداپ وتىرعان ەدىم. مەنىڭ ۋايىمىمدى ءدوپ باسقانداي بولىپ، «ازات» پارتياسىنىڭ تەڭتوراعالارى بولات ءابىلوۆ پەن جارماحان تۇياقباي ماڭعىستاۋ ءوڭىرى مۇنايشىلارىنا قۇقىقتىق كومەك بەرىپ قايتۋىم جونىندە ۇسىنىس جاسادى. سوزگە كەلمەستەن كەلىسىمىمدى بەرىپ، 21 ماۋسىم كۇنى ماڭعىستاۋ توپىراعىنا اياق باستىم.

«وزەنمۇنايگاز» وندىرىستىك فيليالىنىڭ ەرەۋىلدە تۇرعان ادامدارىمەن دەرەۋ جولىعىپ، قۇقىقتىق، الەۋمەتتىك، تۇرمىستىق سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ، ءىستىڭ انىق-قانىعىنا جەتۋ ءۇشىن، ءتيىستى كەلىسىم-شارتتارعا، زاڭنامالارعا كوز جۇگىرتتىم. ءيا، جاسىرارى جوق، ەرەۋىلگە شىعار الدىنداعى زاڭ تالاپتارى جۇمىسشىلار تاراپىنان بۇزىلعان ەكەن. بىراق اۋىر جۇمىسقا تيىسىنشە ەڭبەكاقى مەن زاڭنامالار شەڭبەرىندە قاراستىرىلعان وتەماقىلارىن تالاپ ەتۋلەرى ابدەن دۇرىس. دۇرىس ەمەس دەيتىندەر استانادا وتىرىپ تون پىشپەي، 40-57 گرادۋس ىستىقتا، قۇم ۇشىرعان ىستىق جەل وتىندە، قىزىلاسىقتان مۇناي قالدىعى ارالاسقان توپىراقتى كەشىپ، كەروسيننىڭ ءيىسىن يىسكەپ ءجۇرىپ، ءبىر ساعات جۇمىس ىستەپ كورسىنشى...

بىلتىرعى كوكتەم ايىندا باستالعان «جاڭاوزەن» مۇنايشىلارى ەرەۋىلىنىڭ شەشىمىن تابۋىنا قاتىسىپ، 14 تالاپتىڭ 11 تالابىنا قول جەتكىزىلۋىنە كۋا بولعاندىقتان، بيىلعى ەرەۋىلدەرگە دە الاڭداپ وتىرعان ەدىم. مەنىڭ ۋايىمىمدى ءدوپ باسقانداي بولىپ، «ازات» پارتياسىنىڭ تەڭتوراعالارى بولات ءابىلوۆ پەن جارماحان تۇياقباي ماڭعىستاۋ ءوڭىرى مۇنايشىلارىنا قۇقىقتىق كومەك بەرىپ قايتۋىم جونىندە ۇسىنىس جاسادى. سوزگە كەلمەستەن كەلىسىمىمدى بەرىپ، 21 ماۋسىم كۇنى ماڭعىستاۋ توپىراعىنا اياق باستىم.

«وزەنمۇنايگاز» وندىرىستىك فيليالىنىڭ ەرەۋىلدە تۇرعان ادامدارىمەن دەرەۋ جولىعىپ، قۇقىقتىق، الەۋمەتتىك، تۇرمىستىق سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ، ءىستىڭ انىق-قانىعىنا جەتۋ ءۇشىن، ءتيىستى كەلىسىم-شارتتارعا، زاڭنامالارعا كوز جۇگىرتتىم. ءيا، جاسىرارى جوق، ەرەۋىلگە شىعار الدىنداعى زاڭ تالاپتارى جۇمىسشىلار تاراپىنان بۇزىلعان ەكەن. بىراق اۋىر جۇمىسقا تيىسىنشە ەڭبەكاقى مەن زاڭنامالار شەڭبەرىندە قاراستىرىلعان وتەماقىلارىن تالاپ ەتۋلەرى ابدەن دۇرىس. دۇرىس ەمەس دەيتىندەر استانادا وتىرىپ تون پىشپەي، 40-57 گرادۋس ىستىقتا، قۇم ۇشىرعان ىستىق جەل وتىندە، قىزىلاسىقتان مۇناي قالدىعى ارالاسقان توپىراقتى كەشىپ، كەروسيننىڭ ءيىسىن يىسكەپ ءجۇرىپ، ءبىر ساعات جۇمىس ىستەپ كورسىنشى...

ال مۇنايشىلار ايىنا كەمىندە 164 ساعات جۇمىس ىستەيدى. ەرەۋىل بەلسەندىلەرى مەن كوشباسشىلارىن قولدانىستاعى ەڭبەك كودەكسىنىڭ 54-بابى، 1-تارماعى 6-تارماقشاسى بويىنشا (قىزمەتكەر ءبىر جۇمىس كۇنى (جۇمىس اۋىسىمى) ىشىندە دالەلدى سەبەپسىز ءۇش جانە ودان دا كوپ ساعات بويى جۇمىستا بولماعان) جۇمىستان شىعارىپ جاتىر.

بۇگىنگى كۇنى 9000 ادام ەڭبەك ەتىپ، جىلىنا 6 300 000 توننا مۇناي وندىرەتىن «جاڭاوزەن» ءوف-نان 200-دەن اسا ادام، 4640 ادام جۇمىس ىستەيتىن، جىلىنا 1 980 000 توننا مۇناي وندىرەتىن «قاراجانباسمۇناي» كومپانياسىنان - 156 ادام، ال «ERSAI» جشس-نەن (مۇناي وندىرمەيتىن قۇرىلىس مەكەمەسى) 100-دەن اسا ادام جۇمىستان شىعارىلدى.

ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ ەرەۋىلدەگى ءار جۇمىسشىنىڭ ارتىندا اۋزىن اشىپ، كۇنىنە كەمىندە ءۇش مەزگىل تاماق سۇراپ وتىرعان بالالارى، جارلارى مەن قاريالارى بار. ودان قالسا، بانكتەردە كرەديتتەرى مەن جۇمىس بەرۋشىدەن العان نەسيەلەرى بار ەكەنى دە بەلگىلى بولىپ وتىر.

قالاي بولعاندا دا، بۇل داۋدىڭ دۇرىس شەشىمىن تاۋىپ، ەرەن ەڭبەك ەتىپ جاتقان جۇمىسشىلاردى قۋدالاماي، قايتا جۇمىستارىنا الدىرتۋ ماقساتىندا اتالمىش جۇمىس بەرۋشى مەكەمەلەردىڭ باسشىلارىمەن جولىقتىم. (وبلىس اكىمشىلىگى قىزمەتكەرلەرى ءتۇرلى سەبەپتەرمەن مەنىمەن جولىعۋدان قاشقاقتاپ ءجۇر). سول كەزدەسۋلەر بارىسىندا بولعان جايتتاردى بايانداپ وتپەكپىن.

«قاراجانباسمۇناي»، «جاڭاوزەن» جانە «ERSAI» كومپانيالارى جۇمىسشىلارىنىڭ بەلسەندىلەرىمەن كەزدەسىپ، ءىستىڭ انىق-قانىعىنا جەتكەن سوڭ، «وزەنمۇنايگاز» ءوف زاڭگەرى سۇيەباي ادىلمەن («قازمۇنايگاز» جانە «وزەنمۇنايگاز» باسشىلارى مەنىمەن كەزدەسۋدەن باس تارتتى), «قاراجانباسمۇنايدىڭ» ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەزيدەنتى ەلەۋسىنوۆ قايىربەك، ۆيتسە-پرەزيدەنتى ساحيموۆ ءالي جانە ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى اۋباكىروۆ اسقار، «ERSAI» جشس-ءنىڭ قوعامدىق جانە ۇكىمەتتىك بايلانىستارىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى ادام ادىلەت سىندى ازاماتتارمەن جولىعىپ، تىلدەستىم.

ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويعانداي، ءبارى ءبىراۋىزدان: «ەرەۋىل زاڭسىز، ەرەۋىلشىلەر ەرەۋىلدى توقتاتىپ، جۇمىستارىنا شىقسىن، تالاپتارى نەگىزسىز»، - دەيدى. اڭگىمە بارىسىندا جۇمىس بەرۋشىلەر وزدەرىنىڭ ىستەرىنىڭ زاڭدى ەكەنىن، ەڭبەكاقى كولەمى تولىق، زاڭ شەڭبەرلەرىندە تولەنىپ وتىرعاندىعىن دالەلدەپ باقتى. ءتىپتى سۇراعان قۇجاتتارىمدى دا تولىعىمەن كورسەتىپ بەردى.

ال جۇمىستان جۇمىسشىلاردى قالاي ىرىكتەپ-تاڭداۋ ارقىلى شىعارىپ جاتقاندارى تۋرالى سۇراعىما: «ورگاننىڭ ادامدارى ءبىزدىڭ ءوتىنىشىمىز بويىنشا زاڭ شەڭبەرىندە بەينە، اۋديو تۇسىرىلىمدەر جاساپ بەردى. سونىڭ نەگىزىندە بەلسەندىلەر مەن كوشباسشىلارىن جۇمىستان شىعارىپ جاتىرمىز»، - دەدى.

«جۇمىسشىلارعا ەڭبەكاقىلارىنىڭ قايدان، قالاي قۇرالاتىنىن تۇسىندىرە الماي، ءىستى ۋشىقتىرىپ جىبەرگەندەرىڭىز ءۇشىن كىنالىسىزدەر عوي. جۇمىستان شىعارعانداردى قايتا جۇمىسقا الىڭىزدار. ءىستىڭ ارتى ناسىرعا شابۋى مۇمكىن. مىنا جۇمىستان شىعارىپ جاتقان ادامدارىڭىز - سوڭدارىنان ادام ەرتىپ، سوزدەرىن وتكىزە الاتىن ادامدار. جارانىڭ اۋزىن تاڭىپ قويعاندارىڭىزعا الدانباڭىزدار، كەيىن سىزداپ جارىلۋى مۇمكىن»، - دەپ، مەكەمە باسشىلارىن ءبىراز ۇگىتتەگەنمەن، ولار جۇمىستان شىعارىلعان ادامداردى كەرى قابىلدامايتىندىقتارىن ايتىپ، وزدەرىنىڭ بىرجاقتى ۇستانىمدارىن اڭعارتتى.

دەگەنمەن جۇمىسشىلاردىڭ بەلسەندىلەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە ارقاشاندا دايىن ەكەندىكتەرىن، ءتىپتى ءوز بەدەلى مەن تانىستىعىن سالىپ، باسقا مەكەمەلەرگە جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا دا ىقپال تيگىزەتىندەرىن ايتىپ، بىزدەردى شىعارىپ سالدى.

العاشىندا قۇقىقتىق كومەك سۇراپ كەلىپ جاتقان ادامداردىڭ ءتىزىمىن جازا باستاپ ەدىك، قازىر ءتىپتى ءويتىپ جازىپ وتىرۋعا ۋاقىت تاپپاي قالعان جايىمىز بار. قۇقىقتىق كومەككە ءزارۋ جاندار تىپتەن تولاستايتىن ەمەس. ماسەلە كۇننەن-كۇنگە ۋشىعىپ بارادى.

ماڭعىستاۋ حالقى جەر ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ءوڭىرىنىڭ حالقى سياقتى استىق ەگىپ، تابىس تابا المايدى. وڭتۇستىك وڭىرىمىزدەگىدەي، جەمىس-جيدەك، كوكونىس تە وسىرە المايدى. شىعىس ءوڭىرىمىز سەكىلدى 30-دان اسا ءتۇرلى زاۋىت، فابريكالارى جوق. ورتالىعىمىزداعىداي ساۋدا-ساتتىقپەن تابىس تابا المايدى. بەكىرەسى مەن ۋىلدىرىعىن دا اۋىزدارىنان جىرىپ الىپ، شەتەل اسىرىپ جاتىر. سوندا كيەلى ماڭعىستاۋ توپىراعىنىڭ حالقى قالاي، نەمەن كۇن كورمەك؟!

ارينە، تەك مۇناي، گاز وندىرۋمەن جانە مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ارقىلى عانا كۇنىن كورمەك. مال ءوسىرۋ دە وڭاي شارۋا ەمەس، اپتاپ ىستىقتا. جەم، ءشوبى بار دەگەندەي. وسىرگەنمەن ەتىن، تەرىسىن ساتۋ دا وڭاي بولا قويماس. سوندىقتان ويلاپ قاراساق، جاراتۋشى اللا ماڭعىستاۋدىڭ قويناۋىن «قارا التىنعا» تولتىرىپ بەرگەن. بۇل، بىلە-بىلگەنگە، ماڭعىستاۋ حالقىنا اللانىڭ ءبولىپ بەرگەن ەنشىسى، نەسىبەسى.

ولاي بولسا، بيلىكتەگى باسشىلار، بىلىكتى ىسكەر مىرزالار، ماڭعىستاۋ مۇنايىنىڭ پايداسىن ءبىرىنشى كەزەكتە جەرگىلىكتى حالىق كورۋى ءتيىس شىعار!؟ ولاردىڭ قاجەتىن وتەپ بولعاننان قالعانىن ەلىمىزدىڭ باسقا كەرەگىنە جاراتقانىمىز اللا الدىندا دا، ار الدىندا دا دۇرىس بولماي ما؟! ولاي بولماعاندا مۇنايشىلار داۋى ۇزاق جىلدار بىتپەي، ەرەۋىلدەر توقتاماي ما دەپ ۋايىمدايمىن.

جيىنبەك رابىلۇلى،

قۇقىق قورعاۋشى، زاڭگەر،

الماتى-ماڭعىستاۋ-الماتى

ماڭعىستاۋ بيلىگى

نەدەن قورقادى؟

ماڭعىستاۋداعى ەرەۋىل باستالعانىنا ەكى ايدان استى، بيلىكتەن جۇمىسشىلار مەن ولاردىڭ وتباسىلارىن ويلايتىن ءبىر ازاماتتىڭ شىقپاعانى وكىنىشتى. اقتاۋ قالاسى ءۇشىنشى شىلدەدەن باستاپ توي تويلادى. ال وزدەرىن «حالىق قالاۋلىلارىمىز» دەپ ءتوس سوعاتىن جەرلەستەرىمىز - پارلامەنت دەپۋتاتى زەينوللا الشىنباەۆ پەن سەنات دەپۋتاتتىعىنا ۇمىتكەر باقتىباي شەلپەكوۆ وزەن مۇنايشىلارىنىڭ ۇستىنەن ءوتىپ، «كەندىرلى» دەمالىس ورنىندا دەمالىپ جاتسا كەرەك.

سوندا قالاي بولعانى، وزدەرىن سايلاعان حالىقتى كوزگە ىلمەيتىن ادامداردان نە ءۇمىت، نە قايىر!؟ مەن ءوز جەرلەستەرىنە جانى اشىماعان زەينوللا اعامىزدى تۇسىنبەدىم. كەزىندە بۇل كىسىگە ماڭعىستاۋ حالقىنا پايدا كەلتىرەدى دەپ ءبارىمىز قىزمەت ەتكەنبىز. ءبىزدىڭ ءۇمىتىمىزدى اقتاماعانى وكىنىشتى. باقتىباي اعامىز سەناتقا بارسا، كىمگە قىزمەت ەتەتىنى ايتپاي-اق تۇسىنىكتى.

ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆ مىرزا نازارباەۆتىڭ ايتۋىمەن جۇمىستان بوساتىلعان مۇنايشىلاردى الەۋمەتتىك جاعدايلارىنا بايلانىستى جۇمىسقا ورنالاستىرامىز دەپ كوميسسيا قۇردى. بىراق بۇل كوميسسيا قۇرامىندا بيلىككە تاۋەلسىز ەشكىم جوق. سوندا قالاي ءادىل شەشىم بولادى؟ جۇمىسىنان قۋىلعان مۇنايشىلار نەگە الەۋمەتتىك جۇمىسقا بارۋلارى كەرەك؟

مەن قكپ ماڭعىستاۋ وبلىستىق بولىمشەسىنىڭ اتىنان حالىق سۇراۋى بويىنشا، جاڭاوزەن قالاسىنان 3 رەت، اقتاۋ قالاسىنان 2 رەت بەيبىت شەرۋ وتكىزۋگە رۇقسات سۇرادىم. الايدا ءارتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ، رۇقسات بەرمەدى، ەگەر حالىق ءوزى شىقسا، زاڭسىز شەرۋ جاسادى دەپ جاۋاپقا تارتۋعا دايىن. حالىق ەندى رۇقساتسىز شىعۋى مۇمكىن. ال بۇعان كىنالى وبلىس اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆ بولادى. ويتكەنى قىرىمبەك مىرزاعا حالىق كەرەك ەمەس.

جالپى، بۇل ماسەلەدە پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى جازىقتى ەمەس. سەبەبى، جوعارىدان تۇسكەن تاپسىرما سولاي. بيلىك ەش جازىقسىز اقجانات ءامينوۆتى ەكى ايعا قاماققا الىپ، قىسىم كورسەتىپ جاتىر. شەكتەن شىققاندارى سونداي، دارىگەرلىك كومەك تە كورسەتىلمەيدى ەكەن. الايدا حالىقتى قاماۋمەن قورقىتا المايدى، كوپتىڭ اتى - كوپ. بىراق مۇنى ءبىزدىڭ بيلىك ازىرگە تۇسىنبەي وتىر.

نۇرياش ابدىرەيىموۆا،

قكپ موك ءبىرىنشى حاتشىسى

تالاپ

ءبىز ماڭعىستاۋ ازاماتتارىنىڭ بارلىق تالاپتارىنىڭ تولىق ورىندالۋىن بيلىكتەن تالاپ ەتەمىز! ناتاليا سوكولوۆا، نۇربەك قاشاقباەۆ پەن اقجانات امينوۆ قاماۋدان دەرەۋ بوساتىلۋى كەرەك! پوليتسەيلىك تەرروردى جەدەل توقتاتىپ، ەرەۋىلشىلەرگە، ولاردى قولداۋشى ازاماتتارعا قارسى اشىلعان اكىمشىلىك ىستەر تولىق توقتاتىلۋى كەرەك! جۇمىستان شىعارىلعاندار تۇگەل ورىندارىنا قايتۋى كەرەك! «وزەنمۇنايگازدىڭ» بۇرىنعى مارتەبەسى قايتارىلسىن! جەكەشەلەندىرىلگەن مەكەمەلەر مەملەكەتكە قايتارىلسىن! جەرگىلىكتى حالىق جۇمىسقا ورنالاستىرىلسىن! جاڭا جۇمىس كوزى اشىلىپ، مۇگەدەكتەر مەن جەتىم-جەسىرلەرگە جۇمىس بەرىلسىن! وقۋ مەن دارىگەرلىك كومەك اقىسىز بولسىن! مۇنايدان تۇسكەن پايدادان جاڭا تۋعان نارەستەلەردىڭ شوتىنا اقشا سالىنسىن!

ەگەر وسى تالاپتار جەدەل ورىندالمايتىن بولسا، بۇكىل حالىق بولىپ، ەرەۋىل بولىپ جاتقان اۋىل، قالا، وبلىس اكىمدەرىنىڭ، اسكەري قۇرىلىمدار باسشىلارىنىڭ ءوز ورىندارىنان كەتۋىن ءۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ ەتەمىز!

ءبىزدى قينايتىن تاعى ءبىر ماسەلە - بانكتەردىڭ نەسيە قاقپانىنا تۇسكەن وتباسىلاردىڭ جالعىز باسپاناسىن تارتىپ الۋى! وسىنداي وزبىرلىقتىڭ ناتيجەسىندە سوڭعى 5 جىلدا 15 ادام ءوز ومىرلەرىن قيدى. كەڭەس كەزىنىڭ وزىندە پاتەر تەگىن بەرىلەتىن، قازىر باسپاناسىنان ايىرىپ، بالا-شاعاسىن دالاعا شىعارىپ تاستاعان وتباسىلار قانشاما! قاقاعان ايازدا قار ۇستىندە قالعاندار دا بار. سوندا بۇل قانداي تاۋەلسىزدىك؟ بۇل ماسقارالىقتى توقتاتاتىن ۋاقىت جەتتى! بانككە بورىشتى دەگەن جەلەۋمەن حالىقتىڭ بانكوماتتارى جابىلىپ، 1933 جىل قايتالانۋدا! جيىرما جىلدا جەتكەن بيىگىمىز وسى ما؟

ءبىز، انالار، وسى تالاپتاردى ورىنداتۋ ماقساتىندا «اق جاۋلىقتى انالار كوميتەتىن» قۇرىپ، ءار جۇما سايىن ساعات 11 مەن 12 ارالىعىندا اۋىل، قالا، وبلىس اكىمدىكتەرىنىڭ الدىندا ءۇنسىز باسقوسۋ وتكىزەتىنىمىزدى جاريالايمىز!

ەگەر بيلىك وسى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابا المايتىن بولسا، سونى مويىنداپ، قولىنان ءىس كەلەتىن باسقا ازاماتتارعا ورنىن بوساتۋى كەرەك!

ءبارىمىز ءبىر ۇلت ەكەنىمىزدى كورسەتەيىك، جۇمىلايىق! سوندا عانا ءبىز وتانىمىزعا، جەرىمىزگە يە بولا الامىز!

حابارلاسۋ تەلەفوندارى:

8/7292/46-65-02, 52-02-71

ماڭعىستاۋ وبلىسى

«اق جاۋلىقتى انالار»

كوميتەتىنىڭ ۇندەۋىنەن

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 26 (109) 13شىلدە 2011 جىل