ادەتتەگىدەي جاز مەزگىلىندە  ورتا مەكتەپ بىتىرگەن تۇلەكتەر ءۇشىن كۇردەلى تاڭداۋ تۋادى.  كوبى شەتەلدە ءبىلىم الۋعا قۇشتار. الايدا، وتاندىق جوعارى وتقۋ  وردالارى دا لايىقتى  ءبىلىم بەرە الاتىندىعىمەن ساناسۋعا ءتيىسپىز.  وسى ورايدا، قازاقستانداعى  قارجى سالاسى  بويىنشا  جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ  جاڭا مۇمكىندىكتەرىنىڭ جاي-جاپسارى تۋرالى اڭگىمە وربىتكەن ەدىك. ءبىزدىڭ سۇحباتتاسىمىز - ەلورداداعى «قارجى اكادەمياسى» اق رەكتورى مىندەتىن اتقارۋشى، پروفەسسور مۇقانبەت شايجانوۆ.

- مۇقانبەت قاليۇلى، قارجى اكادەمياسى تۋرالى انىعىراق مالىمەت بەرە وتىرساڭىز. سەبەبى، ەل استاناسىندا جوعارى ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارى ساناۋلى بولعانىمەن، جۇرت ونىڭ ءاربىرىن سونشالىقتى تولىق بىلە بەرمەيدى. قازاقستاننىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋ  ۇدەرىسىندە ءسىز قىزمەت ەتەتىن وقۋ ورداسى قاشاننان بەرى قىزمەت  ەتىپ كەلەدى؟

- قارجى اكادەمياسىنىڭ جاوپى تاريحى جارتى عاسىرلىق مەرزىمدى قۇرايدى. اكادەميانىڭ نەگىزىن 1965 جىلى قۇرىلعان قازاق كسر-نىڭ تسەلينوگراد قارجى-ەكونوميكالىق تەحنيكۋمى قالاعان. ەلۋ جىل ىشىندە اكادەميا ءوز اتىن بىرنەشە رەت وزگەرتكەن، بىراق ونىڭ تۇلەكتەرى ارقاشاندا ەڭبەك نارىعىندا سۇرانىسقا يە بولعان. 2009 جىلى الەم اۋقىمدى قارجى-ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ سالدارىن باستان كەشىپ جاتقاندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى شەشىمىمەن جاڭا ءتيپتى مامانداندىرىلعان جوعارى وقۋ ورنى قۇرىلدى. ءبۇل - قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى مينيسترلىگىنىڭ جانىنداعى قارجى اكادەمياسى.

جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باستى مىندەتىنىڭ ءوزى حالىقارالىق ستاندارتتار دەڭگەيدە قارجى، بۋحگالتەرلىك ەسەپ جانە اۋديت، ەكونوميكا، مەنەدجمەنت جانە اقپاراتتارىق جۇيەلەر سالاسىندا بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋ.

اكادەميا تۇلەكتەرى قوعام ءومىرىنىڭ شۇعىل وزگەرىستەرى مەن جاڭاشىلدىقتارىنا جەدەل يكەمدەلۋگە،  قارجىلىق  ەسەپتەۋدىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارىنا (قەحس) جانە ءاۋديتتىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارىنا (احس) ساي بولۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى.

ولاردىڭ كاسىبي قۇزىرەتتىلىگى تەك بۋحگالتەرلىك بالانستى قۇرۋداڭ عانا ەمەس، تاۋەكەلدەردى بولجاۋ ۇتقىرلىق قابىلەتتىلىكتى دە تالاپ ەتتى. بۇل جاعدايدا ءبىز تاۋەكەلدىلىك  ءسوزىن كەڭ ماعىناسىندا ايتىپ وتىرمىز. ياعني، تەك جەرگىلىكتى نەمەسە جەكەلەگەن كومپانيادا عانا ەمەس، جالپى الەمدىك ەكونوميكا الدىنداعى پروبلەمالار تۇرعىسىنان كەلىپ وتىرمىز.

2016 جىلى ۇلتتىق بيزنەس-رەيتينگ ناتيجەلەرى بويىنشا اكادەميامىز  اتالمىش سالانىڭ ۇلتتىق كوشباسشىسى بولىپ مويىندالدى، «كاسىبي جەتىستىكتەرى ءۇشىن» جانە «Leader of the branch» مەدالدەرىمەن ماراپاتتالدى، «ەكونوميكا ماقتانىشى» وردەنى جانە «Employee of the year» ۇلتتىق سەرتيفيكاتىنا قول جەتكىزدى.

بۇگىنگى تاڭدا ءبىز ەلىمىزدىڭ ەڭ ۇزدىك قارجى جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىنداعى توپ-10 رەيتينگىنە كىرىپ وتىرعان جايىمىز بار.

- جاستارعا ساپالى جوعارى ءبىلىم بەرۋ تۇرعىسىنان كەلگەندە، قارجى اكادەمياسى قانداي تىڭ جاڭالىقتار مەن ۇتقىر قادامدار جاساپ وتىر؟

- قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى مينيسترلىگىنىڭ قارجى اكادەمياسى اتالمىش سالا بويىنشا بەيىمدەلگەن ەلىمىزدەگى بىردەن ءبىر مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورنى. بۇگىنگى تاڭدا اكادەميا بارلىق ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيدە ساتىلاپ، تولىق وقىتۋ تسيكلىن جۇرگىزۋدە. اتاپ ايتقاندا، كوللەدج، باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا، دوكتورانتۋرا.

اكادەميا مامانداردى ەسەپ جانە اۋديت، مەنەدجمەنت، كەدەندىك جانە سالىقتىق ءىسى، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ، بيزنەس جۋرناليستيكا جانە باسقا باعىتتار بويىنشا مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك قارجى-ەكونوميكالىق سەكتور ءۇشىن دايىندايدى.

اكادەميا قۇرامىندا  قر قارجى مينيسترلىگىنەن وقۋ باعدارلامالارى بويىنشا اككرەديتاتسيا العان بىلىكتىلىكتى جەتىلدىرۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى.

بانكتەر، ۇلتتىق كومپانيالار، - ال كەيبىرەۋلەرى شەتەلدىك كاپيتالمەن، - مينيسترلىكتەر – بارلىق جەرلەردە قارجى اكادەمياسىنىڭ تۇلەكتەرى زور سۇرانىسقا يە. الايدا مۇنىڭ بارلىعىنىڭ مۇمكىندىككە يە بولعانى، ءبىز جوعارى قارجى ءبىلىمى ديپلومىنان باسقا سان قىرلى ساپالى ءبىلىم مەن سانالى تاربيە  بەرەتىندىگىمىزدى ەرەكشە اتاپ ايتۋ ءلازىم.

- ناقتىلاپ ايتقاندا قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

- بۇگىن قارجىگەر، ەكونوميست، بۋحگالتەرلىك  ديپلومنىڭ بولعانى ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشپەيدى. ياعني، جۇمىسقا قابىلداعاندا ەشقانداي ارتىقشىلىق بەرىلمەيدى. اسىرەسە، قارجى جۇيەسىندە. بۇل سالاداعى ەڭبەك نارىعىندا  باسەكە جوعارى دەڭگەيدە. تۇتىنۋشىلار، جەكە العاندا، جەكەمەنشىكتەر، شەتەل، كۆازيمەملەكەتتىك (ۇلتتىق) كومپانيالار جانە مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ كەيبىر مەكەمەلەرى جۇمىس ىزدەۋشىلەرگە قويعان تالاپتار قاتارىنا حالىقارالىق CIMA نەمەسە ACCA ۇلگىدەگى سەرتيفيكاتتاردىڭ  بولعانىن قالايدى.  ءتىپتى تاجىريبەلىك دارەجەسى بولعان كۇندە دە جوعارى وقۋ ورنى تۇلەگى دە ۋاقىت پەن قاراجاتتى قايتا دايارلاۋعا جانە سەرتيفيكات الۋعا جۇمساۋىنا تۋرا كەلەدى.  ال، قارجى اكادەمياسىندا CIMA وقۋ پاندەرى بويىنشا سەرتيفيكاتتالعان ەمتيحانداردى ءساتتى تاپسىرعان جاعدايدا باكالاۆر ديپلومىمەن قاتار CIMA سەرتيفيكاتىن الۋعا مۇمكىندىك بار.

- قالايشا؟ مەنىڭ بىلگەنىمشە، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تيپتىك باعدارلامالارى بۇل ۇيىمداردىڭ شارتتارىن قوسپايدى عوي...

- بۇعان ءبىز وقۋ جوسپارلارىن لوندونداعى Chartered Institute of Management Accountants (CIMA) باس وفيسىمەن بىرىگىپ جۇرگىزگەن سايكەستەندىرۋ بويىنشا اتقارىلعان ءىرى جۇمىستارىمىز سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. ءبىز ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنا وسى حالىقارالىق ۇيىمنان العان وقۋ مودۋلدەردى ەڭگىزدىك، اكادەميانىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىڭ (CIMA) حالىقارالىق تالاپتارىنا بەيىمدەدىك. ەندى ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر قاجەتتى كرەديتتەر كولەمىنە قول جەتكىزىپ، باكالاۆرياتتىڭ ەكىنشى كۋرسىنان باستاپ CIMA وقۋ مودۋلدەرىن وتۋگە قۇقىق الادى، ال سوڭىنان ەمتيحان تاپسىرۋعا جىبەرىلەدى.

سەرتيفيكاتتالعان ەمتيحاننان ءوتىپ جانە ءساتتى اتتەستاتتالعان ءبىزدىڭ تۇلەك ادەتتەگى ديپلوممەن قاتار حالىقارالىق ديپلومعا دا  يە بولادى، سول ارقىلى  بىزدىڭ تۇلەكتىڭ قازاقستاننىڭ ەڭبەك نارىعىندا عانا ەمەس، شەتەلدە دە باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ەلەۋلى جوعارىلاتادى.

اكادەميانى ءبىتىرىپ جانە CIMA وقۋ پاندەرى بويىنشا ەمتيحان تاپسىرىپ، ءبىزدىڭ تۇلەك اۆتوماتتى تۇردە حالىقارالىق دەرەكتەر قورىنا تۇسەدى، جانە ەڭبەك نارىعىندا قارجى ديرەكتورى جانە كاسىبي بۋحگالتەر قاتارىندا باسەكەگە ابىرويمەن قاتىسا الادى.

ءبىزدىڭ اكادەميا ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسىن تاجىريبەگە باعىتتاۋداعى امالدارىن بارىنشا جەتىلدىرەدى. ءبىز تۇلەكتەرىمىز جۇمىسقا ورنالاسقاندا بەيىمدەلۋ مەرزىمىن قىسقارتىپ كومپانيا نەمەسە مەكەمەنىڭ قىزمەتىنە تىكەلەي كىرىسىپ كەتۋىنە جاعداي جاسايمىز.

-ءبىلىم بەرۋ ينتەگراتسياسى دەگەندى ءجيى ەستيتىن بولدىق. ءسىزدىڭ  اكادەميادا وسى ءۇردىستىڭ ىسكە اسىرۋ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟

-وداقتىق ەڭبەك نارىعىندا ماماندار مەن باسقارۋشىلارعا مۇقتاجدىق بار. ولاي بولسا،  بۇگىنگى تاڭداعى باىمدىقتىڭ ءبىرى – ادامدىق كاپيتالدى جەتىلدىرۋ جۇيەسىن قۇرۋ. مۇندا كاسىبي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋمەن قاتار جوعارى وقۋ ورىندارى تۇلەكتەرىن وداق ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق جۇيەسىنە جانە ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداق ەلدەرىنىڭ ەڭبەك نارىعىنا ينتەگراتسيالاۋعا اۋدارۋ قاجەت بولىپ وتىر.

ءبىزدىڭ اكادەمياعا تۇسكەن ستۋدەنت ءبىرىنشى سەمەستردى اياقتاپ جانە ەمتيحان سەسسياسىن ءساتتى تاسىرىپ، اكادەميالىق ۇتقىرىلىق باعدارلاما اياسىندا ۆوزنەسەنسكي اتىنداعى سانكت-پەتەربۋرگتىك مەملەكەتتىك ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە (سپبمەۋ) بارۋعا مۇمكىندىك الادى، ياعني، اتاقتى «فينەككە».

اكادەميانىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى سپبمەۋ، رف ۇكىمەتى جانىنداعى قارجى ۋنيۆەرسيتەتى باعدارلامالارىمەن سايكەستىرىلگەن. 2017 جىلدىڭ شىلدەسىندە سانكت-پەتەربۋرگتەگى حالىقارالىق قارجى كونگرەسىندە ەۋرازيالىق جەلىلىك قارجى ينستيتۋتىن (ەجقي) قۇرۋ جانە ارەكەت جاساۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلعان. ەجقي قۇرىلتايشىلارى بولىپ ەاەق ەلدەرى–قاتىسۋشىلارىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى تابىلادى، ولاردىڭ ىشىندە رف ۇكىمەتى جانىنداعى قارجى ۋنيۆەرسيتەتى، سانكت-پەتەربۋرگتىك مەملەكەتتىك ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، قىرعىز-رەسەيلىك سلاۆياندىق ۋنيۆەرسيتەتى جانە «قارجى اكادەمياسى» اق پرەزيدەنتى ن.ا.كورجوۆا باسقاراتىن قر قارجى مينيسترلىگىنىڭ «قارجى اكادەمياسى» اق.

ەجقي ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەلدەرى جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ عىلىم جانە تاجىريبە كۆينتەسسەنتسياسى.

وسىلايشا، قارجى اكادەمياسىنىڭ تۇلەگى جوو-سەرىكتەستەردىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن اياقتاي الادى. ءبىزدىڭ تۇلەك ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەلدەرىندەگى كومپانيالارمەن سۇرانىسقا يە بولادى، بۇل ونىڭ لاۋازىمدىق  جانە جۇمىسقا ورنالاسۋىنا قوسىمشا پليۋس بولادى. سونىمەن قاتار، باكالاۆرياتتى بىتىرگەن سوڭ ءبىز سپبمەۋ ماگيستراتۋراسىندا بىرىككەن وسۋىنە، ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىمەن وقۋىنا بەرىلەتىن زور مۇمكىندىك.

ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ قاتارىندا باسقا مەملەكەتتەردىڭ ازاماتتارى بار. قازىر ءبىز العا ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن سىرتقا شىعارۋ مىندەتىن قويىپ وتىرمىز. اكادەميا بىرىككەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالار سالاسىندا تاجىك مەملەكەتتىك قارجى-ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتىمەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە وتىردى.

-ال الىس شەتەلدەگى جوعارى وقۋ ورنىندا ەكىنشى ديپلوم الۋ مۇمكىندىگى قانداي؟

- بىزدە Geneva Business School–مەن ءۇش بىرىككەن باعدارلاما بار. بۇل شۆەيتسارياداعى بيزنەس جانە ەكونوميكا سالاسىنداعى ەڭ ابىرويلى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى. قارجى اكادەميانىڭ ماگيستراتۋراسىنا ءتۇسىپ، ستۋدەنت سونىمەن قاتار Geneva Business School–عا قابىلدانىلادى. بۇل جاعدايدا ول شەتەلدىك ءبىلىم الادى.

كەستەگە سايكەس شۆەيتساريانىڭ پروفەسسورلارى بىزگە كەلىپ، ساباقتار جۇرگىزەدى. ەكى جوعارى وقۋ ورىندارىندا ماگيستراتۋرانى قاتار ءبىتىرىپ، ماگيستر ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى ديپلومىن جانە Master of Business Administration (MBA) ديپلومىن الادى.

- ءسىز قارجى اكادەمياسىندا دوكتورانتۋرادان ءوتۋ مۇمكىندىگى تۋرالى اتاپ كەتتىڭىز...

- ونداي مۇمكىندىك بار. ءبىزدىڭ اكادەميا جانە باسقا جوعارى وقۋ ورىندارى ماگيستراتۋرالارىنىڭ تۇلەكتەرى دوكتورانتۋراداعى «قارجى جانە قارجى تالداۋ» مەن «ەكونوميكا» ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنا تۇسە الادى. دوكتورانتۋرادا وقىپ جانە ديسسەرتاتسياسىن قورعاپ، ءبىزدىڭ دوكتورانت PhD دەگەن دارەجەسىن الادى. ايتارلىقتاي، قارجى اكادەميا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2019 جىلعى 27 مامىرداعى №464 ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىندا باقىلاۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ بۇيرىعىنا ساي جوعارىدا اتالعان ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى بويىنشا ديسسەرتاتسيالىق كەڭەس بار.

- تالاپكەرلەرگە ورالايىق. كوپ اتا-انالار جوعارى وقۋ ورنىڭ تاڭداعاندا اسكەري كافەدرانىڭ بولۋى نەمەسە بولماۋىنا ءجىتى  نازار اۋدارادى...

-بىزدە اسكەري كافەدرا بار. ەرەكشە ايتاتىنى، بۇل ءبىزدىڭ اكادەميانىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعىمىز، ونى ءبىلىم بەرۋ گرانت نەگىزىندە تامامداۋعا بولادى. قارجى اكادەميا مىنا ماماندىقتار بويىنشا وقىتادى: «قارجى قامتىلۋى» جانە «جالپىاسكەرلىك پەن تىلدىق قامتىلۋدى ۇيىمداستىرۋ». بۇل ماماندىقتاردىڭ تۇلەكتەرى اسكەري قارجىگەر لاۋازىمىندا جۇمىس اتقارۋعا قۇقىلى. بيىلعى جىلى قورعانىس مينيسترلىگى قارجى اكادەمياسىنا «قارجى قامتىلۋى» جانە «جالپىاسكەرلىك پەن تىلدىق قامتىلۋدى ۇيىمداستىرۋ» ماماندىقتارى بويىنشا 75 گرانت ءبولدى. وقۋ ءبىرىنشى كۋرستان كەيىن باستالادى. وقۋ اياقتالعان سوڭ ستۋدەنتكە (بىتىرۋشىگە) «لەيتەنانت» دەگەن اتاق بەرىلەدى.

- قارجى اكادەمياسىنىڭ كادرلىق اۋلەۋەتى قانداي؟

- ءبىز پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلار قۇرامىن لايىقتى باعالايمىز. ءبىزدىڭ وقىتۋشىلار قاتارىندا ەكونوميكا جانە قارجى، بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ، كەدەندىك ءىسى، بۋحگالتەرلىك ەسەپ سالالارىنداعى قر قارجى مينيسترلىگىنىڭ تاجىريبەدەگى ماماندار بار. ولاردىڭ كوبى ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى مينيسترلىكتەرىندە جوعارى جانە ورتا تاراپتا باسشىلىق لاۋازىمدارى بار، تاجىريبەلى ماماندار.  بۇل دا ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرگە قر قارجى مينيسترلىگىندە، كوميتەتتەر مەن باسقارمالارىندا، ۇلتتىق كومپانيالارىندا، جەرگىلىكتى بيلىك پەن باسقارۋ ورگاندارىندا وندىرىستىك تاجىريبەدەن وتۋلەرىنە مۇمكىندىك بەرەدى.

ايدانا ايتۋعانوۆا،

Abai.kz