قازىرگى قازاق ادەبيەتىندە، ونىڭ ىشىندە پوەزيادا ءوزىنىڭ جاڭاشىلدىعىمەن ءھام وزگەشەلىگىمەن تانىلىپ جۇرگەن ءبىر شوعىر بار. سول شوعىردىڭ اراسىنان دا ءبىتىمى بولەك تالانتتاردى ەكشەپ الۋعا بولادى. ولەڭگە اسقان ماحابباتپەن، ىزدەنىمپازدىقپەن، تابيعي بولمىسىمەن كەلگەن سيرەك جاستىڭ ءبىرى – تۇرسىنبەك باشار.

ونىڭ مودەرندىك ولەڭدەرىندە الاسۇرعان ويلار مەن ءۇنسىز ءۇمىت، وتكەندى اڭساۋ مەن بولاشاققا الاڭداۋ، كىرشىكسىز ماحابباتقا دەگەن سەنىم مەن ۇرەيلى تۇستەردىڭ كارتيناسى – ءبىر سوزبەن ايتقاندا كەز-كەلگەن ادام كەشەتىن سەزىمدەر استاسىپ جاتىر.

چيريمە

ۇستىڭنەن شاليمار اڭقىپ،
كىرپىگىڭە كۇن شاعىلىسىپ،
اياعىڭنىڭ استىندا اي تەربەلىپ،
قوڭىر تۇنگە جۇتىلدىڭ،
دەرەكسىز...

سەنىڭ سەزىمىڭدى،
ءھام مەنىڭ سەزىمىمدى
ءساۋىر بۇرشىگىنە بايلاپ قويعان كىم؟
الىستان تالىپ جەتتى قۇلاعىما،
اۋەن دە ەمەس ءان دە ەمەس...
ايعاي قۇم...

جەسىر ءتۇندى ويناس قىلعان،
جەتىم كۇندى الداعان،
مەنىڭ اڭعالاق ناپسىمدەي –
ۋاقىت ءوتىپ بارادى،
ۋاقىت –
مەنىڭ اياۋلى شاعىم،
سەنىڭ اياۋلى شاعىڭ...
الىستا اجال ءبيىن بيلەيدى،
بي دەگەنىم ول ەمەس...
ساعىم...

حات جازاسىڭ دارمەنسىز،
حات جازامىن دەرەكسىز،
جازاسىن وتەگەن قۇلداي،
مىڭ جىل بويى –
ءومىر ءسۇردىڭ سەن مەنسىز،
ءومىر ءسۇردىم مەن سەنسىز،
ءبىر الەمدە،
ءبىر ايالدامادا،
پاراللەل جولدان جۇرگەنبىز.

ۇستىڭنەن شاليمار اڭقىپ،
كىرپىگىڭە كۇن شاعىلىسىپ،
اياعىڭنىڭ استىندا اي تەربەلىپ،
قوڭىر كۇزدە سەن جىلادىڭ سەبەپسىز.
ال، مەن...
قاراشادا قايىرسىز،
قوڭىر تۇنگە جۇتىلدىم،
دەرەكسىز...

تۋعان كۇن

اكە، مىنە، الپىسقا كەلدىڭ،
مەن شيرەگىنە...
قۇتتىقتاۋ حات جازسام با ەكەن،
سۋرەت سالىپ جيەگىنە.

اكە!
ءبىزدىڭ ءۇي ەسىڭدە مە؟!
وتى وشپەيتىن ەدى.
الماتىنىڭ ارسىزدىعىن بىلگەندە،
اۋىلدان كوشپەيتىن ەدىك!

اكە، مىنە، الپىسقا كەلدىڭ،
مەن جارتىسىنا...
سەن بارىنە كوندىڭ،
مەن كونبەدىم!
مىنا ءومىر تالقىسىنا.

اكە، سەن الپىسقا كەلدىڭ،
قايدا ءبىزدىڭ شاڭىراق؟!
مىنە، تاعى ولەڭ جازدىم،
قۋىس كەۋدەم قاڭىراپ.

اكە...مەن...
وتىزعا دا كەلمەي-اق،
بارىنەن جالىعىپپىن!
مەن ايتاتىن، سەن ەستيتىن ءسوز ەمەس،
انشەيىن...
ساعىنىپپىن...

پەسسيميستىك ويلار

ءبىر وزەننەن قۇلاپ اققان ويلارىم،
ءتورت تارماققا ءبولىندى.
جيرەنىمدى ماماعاشقا بايلادىم،
جەڭىلدىم...

يىرە-يىرە،
تۇتەلەندى ءۇمىتىم،
جوعالىپتى تۇمارىم.
Əر كەز سايىن قايتالانىپ ءولى ءتۇن،
ازاپتايدى قۇمارىم!

ءبىر قورقىنىش كوڭىلىمە ورنايدى،
يەسىندەي پاتەردىڭ!
بوزالا تاڭ ازان داۋسى سارنايدى،
سەن اقىرىن جوتەلدىڭ.

مەنى وزىنە باۋرايدى دا تۇرادى،
يەسى جوق تابىتتار!
كەشە بىرەۋ سەبەپسىزدەن جىلادى،
قورقىنىش جوق، قاۋىپ بار.

مەن ىلعي دا مۋنك سالعان باس كورەم،
ايقايى تىم جاڭعىرىق!
وۋ، اعايىن بəرىڭىزگە اس بەرەم،
ءبىر كىتاپقا كوشكەن كۇنى ماڭگىلىك.

ساسپەنس

كوز الدىمدا ساۋلەنەنىپ كوشەلەر،
كىرپىگىمنەن كەمپىرقوساق شاشىراپ،
بۇلتسىز اسپان استىندا،
ءنوپىر حالىق اراسىندا،
اداسىپ بارام،
وڭتۇستىككە بارارىم بەلگىسىز،
سولتۇستۇككە بارارىم بەلگىسىز،
باتىس نە شىعىسقا بارارىم بەلگىسىز،
قاراڭعى تۇمان اراسىندا قالقىپ بارام،
ءبىر كەزدە ادام سەنگىسىز،
جاڭعىرعان داۋىسقا جالت قارايمىن،
كەسىلگەن باستى كورەم انتەك جىميعان...
بۇل الگى... اينىمايدى سايتاننان،
بۇل الگى.. اينىمايدى سۇلۋدان...

جاسىل تۇمان اراسىندا سابىلىپ،
كوز بوستاندىعى ءجۇر،
ءسوز بوستاندىعى ءجۇر،
وي بوستاندىعى ءجۇر،
اقىماق باستان تابىلىپ...
ۇيرىلگەن بۇلت كەلەدى قاسىما،
بىراق ءبىر تامسىشىسى دا جاۋمايدى،
بۇل الگى مەنى بوساتىپ العان،
اياعىمدى كوز جاسىمەن جۋىپ،
شاشىمەن كەپتىرگەن،
كۇناھار ايەلدەن اۋمايدى.

ولار راحاتىن كورىپ ءجۇر،
بۇلار تىستەلگەن الما تەرىپ ءجۇر...
اشىلماعان التىنشى ەسىكتى،
ويلارىم ءجۇر سىعالاپ،
ءنوپىر حالىق اراسىندا اداسىپ قالام،
كەيدە ەسكى ۇيلەردى كەتەمىن ارالاپ.

جاپىراق كولەڭكەسىنە اسىلىپ،
مۋنكتىڭ «ايقايى» قارايدى،
راسىندا ول سۇلۋ ايەل ەكەن،
تىم بولماسا ءوزىن وسىلاي سانايدى،
بۇل الگى... اينىمايدى سايتاننان،
بۇل الگى.. اينىمايدى سۇلۋدان...
كەتىك تاراقپەن –
وسپەگەن شاشىن تارايدى.

كوز الدىمدا ساۋلەنەنىپ كوشەلەر،
جاۋماعان جاڭبىر استىندا،
جانارىمنان كەمپىرقوساق شاشىراپ،
اياعىمنىڭ استىنا سوقپاق جول بوپ توسەلەر،
بەيكۇنا كوزقاراس، كىناسىز كوز جاسى –
سەن مەنى كەشە گور،
سەن مەنى كەشە گور!

رەترو

بۇل قالا...
باياعىداي...
وزگەرمەگەن...
مەن عانا...
ساياق جۇرگەن...
سوزگە ەرمەگەن.
"التىن" دەيدى كەتپەن ساپ كەڭىردەكتەر،
ومىرىندە ءبىر رەتتە جەز كورمەگەن!

ادىلدىكتىڭ اۋىلى كوشكەن تورەم،
كىل پىسىق باسقا شاۋىپ، توسكە ورلەگەن.
مەسقارىندار مۇندا دا ءىشىپ جاتىر،
ومىرىندە ءبىر رەتتە اس كورمەگەن!

ءۇشبۋ حاتتى جولدادىم...
تورەم دەدىم!
كونە عاسىر قايتا اينالىپ كەلەر مە ەدى!
قىپشاق قىلىش اسىنىپ تولەڭگىتىڭ،
ازبان ءمىنىپ جانىڭدا جۇرەر مە ەدى.

ء"بىر وزگەرىس بولادى قارا دا تۇر ",
ءوزىمدى الداپ...
كۇز اۋىپ بارا جاتىر.
استانانىڭ جەلىندەي بۇزىپ-جارىپ،
ءبىر جارىلىس بولادى سانادا اقىر.

بۇل قالا، باياعىداي...
ەسكىرمەگەن...
ءسال عانا بوياۋ وڭعان كوكشىل كۇننەن.
ءۇشبۋ حاتتى جولدادىم جولدارمەنەن،
ومىرىمدە ءدال سەندەي دوس كورمەگەم.

***

ميلەدي؟
تاستاپ الىپ العاشقى وي قادامىن،
جىلقى جالدى-شاشىمدى ۇيپالادىم.
بۇيرالانىپ جەرگە تۇسكەن تۇمان سىندى،
جاپىراقسىز تەرەكتەي جايقالامىن.

ەڭ العاشقى ولەڭنىڭ وكىلىندەي،
ەڭ العاشقى ايەلدىڭ اتىرىندەي،
ىزگى ويلارىم بار ەدى ساعان ايتار،
ماڭدايىمدى سيپايتىن كەكىلىمدەي.

ەسىك الدى... تاستادىم بوستەك-ويدى،
كەشەتۇعۇن سەزىمدى كەشپەي قويدىم.
ءدىل ىشىندە بۇرلەيتىن ەسىمىڭ ەد،
قاس قىلعاندا ەسىمە تۇسپەي قويدى.

ءىڭىر باعىپ كەتەتىن جانارىمدى،
وي قۋالاپ كەتەتىن تابانىمدى،
باعىندىرا الماي ىرقىما قينالامىن،
كوتەرە الماي ءتۇن باسقان قاباعىمدى.

نە ايتىرىڭدى بىلەسىڭ مەنسىز كوپكە،
نە ايتارىمدى بىلەمىن سەنسىز كوپكە،
ءسوز سوڭىنا قويىلعانداي ءمىنسىز نۇكتە،
ۇعىسۋدىڭ ۇلگىسى – ۇنسىزدىكتە.

مكر. قالقامان

ولار...
ساۋىپ ءىشىپ ارمانىن،
جالعاننان ءۇمىتىن ۇزبەگەن.
ولار...
قۇلاتپاي قيسايعان قورعانىن،
عۇمىر ءسۇرىپ كەلەدى بىزبەنەن!

ولار...
جىمىڭداعان وتتاردى قىزىقتاپ،
گۇلدەندىرەدى، كوركەيتەدى وتاندى!
ولار...
كاباكتاردا قىزىپ قاپ،
سويلەمەيدى بەت الدى.

ولار...
اقىندى دا əكىمدى دە بىلمەيدى،
ساياساتىڭ ءبىر تيىن!
ولار...
ءجيى-ءجيى كۇلمەيدى،
كوشەدەگىلەر...
سۇر كيىم...

ولار...
تۇرىپ كەلەدى، ءسۇرىپ كەلەدى ءومىرىن،
ءبىر اۋلادا ءبىر اۋىلدىڭ بالاسى.
ءتىپتى بار عوي كىرلەتپەگەن كوڭىلىن،
اۋزىندا بار اللاسى مەن توباسى.

ولار...
كەشە جۇمىسقا بارماعانداي
ايالداماعا اسىعادى،
ولار...
تۇندە ەشتەڭە بولماعانداي،
كولكىلدەپ ىسكەن كوزدەرىن،
جاستىققا تامعان سوزدەرىن،
قوعامنان جاسىرادى.

جاڭبىرلى جول 

مۇندا،
جاڭبىر تامشىلارى جوعارىعا سىرعىعان،
قوزعالىستان بەس-التى ادام قالعىعان.

يزەڭدەگەن جاس جىگىت
دوكىر انگە ماس بولعان،
ءومىر وتى ساۋلايدى قارا تۇنەك اسپاننان.

ۇيىقتاپ وتىر ءبىر سۇلۋ،
ءلاززات الىپ تاماقتان،
ءبىر قارت كىسى ءاجىمىن ۋاقىتقا ساناتقان.

ارزان ءاتىر يسىنەن
قىمباتشىلىق اڭقىعان،
تۇنەرەڭكى كوكجيەك، يرەلەڭدەگەن جول تۇمان.

كوك قاناتتى پەرىشتە، جاڭبىر بولىپ توگىلەر،
ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىتتان سوڭ الماتى دا كورىنەر.

***

ءبىزدىڭ عاسىر – تسيتاتالار عاسىرى،
بۇل ءوزى اقىماقتاۋ اسىلى...
ۇرپەك باستى ويلارىمدى قايتەيىن،
قويۋ تۇندە كەلەتۇعىن جاسىرىن.

مي ىشىندە سۇراق جاتىر كوپىرىپ،
ءتىل سويلەيدى مىنبەرلەردەن لەپىرىپ.
جۇرەك وتىر سىرا ىشىنەن سىعالاپ،
ازعان جۇرتقا اقىل ايتپاق كەكىرىپ.

وزعان ەلدە كوش باستاعان اتالىق،
(ەندى، مىنە، قارىن سيپاپ جاتالىق)
بايتال شاۋىپ بايگە العان كەزىندە،
ءوز تۇسىمنەن ويانامىن قاقالىپ.

ارى-بەرى سابىلىسىپ...
وي اققان...
سەمىز سوزدەن سىعىپ قالساڭ ماي اققان.
ءبىر كەكىلىك قونىپ اپتى شاتىرعا،
ءوزى سونداي قورىقپايدى تاياقتان.

ءبىزدىڭ عاسىر – كوسەم سوزدەر عاسىرى،
كەرەناۋلاۋ ميتىڭدايدى اقىرىن...
مىنا الەم اقيقاتتى كۇتىپ ءجۇر،
وتىرىكتىڭ جارىپ شىعار جاتىرىن.

دەگەن ەكەن...

(وتكەن شاق. ەمحاناداعى ەستەلىكتەردەن...)

ء(بىرىنشى ولەڭ)

دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، ولەدى ەكەم،
ەمدەلمەسەم ءبىر كۇنى سونەدى ەكەم.
ومىرتقامدى وپىرىپ وبىر-اجال،
ادىم ساناپ ماعان قاراي كەلەدى ەكەن.
دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، ولەدى ەكەم...

پالشى ايتتى: «ءومىر جولىم اۋىر» ەكەن،
بار سىرقاتتىڭ ءبىر سەبەبى باۋىر ەكەن.
ەمدەلمەسەم بولمايدى ەكەن جوندەلمەسەم،
تىنىش جەردەن تاۋىپ الىپ ءتاۋىر مەكەن.
پالشى ايتتى: «ءومىر جولىم اۋىر» ەكەن...

ەمشى ايتتى: «بۇل سىرقات ءوتىپ كەتكەن،
شىنىن ايتام سەن ءوزى بەكىپ كەپ پە ەڭ؟! –
اجال سەنى تورۋىلدار...»
«شىنىمەن بە-ەي...»
«ەندى شە! وتىرىكتى كوكىت دەپ پە ەڭ!»
ەمشى ايتتى: «بۇل سىرقات ءوتىپ كەتكەن...»

دوسىم ايتتى: «مەن ءوزى اۋرۋ» ەكەم،
«دارىگەرگە، دارىگە ءزارۋ» ەكەم.
دۇرىس جولى: «جاماندىقتان تىيىلىپ اپ،–
جاقسىلىققا ءوز-ءوزىمدى باۋلۋ» ەكەن،
دوسىم ايتتى: «مەن ءوزى اۋرۋ» ەكەم...

شەشەم ايتتى: «ەشتەڭە بولمايدى» ەكەن،
«انا جاقا مەن ءالى بارمايدى» ەكەم.
«اجالعا ارا تۇرار انام باردا،
ول كەپ مەنى وڭايلىقپەن المايدى» ەكەن!
شەشەم ايتتى: «ەشتەڭە دە بولمايدى» ەكەن...

تاعدىرىما

(ەكىنشى ولەڭ)

الىنباعان قاي اكەڭنiڭ قۇنى بار،
الاسىن با، ال قازiردەن الىپ ال.
يiلمەيمiن سىنسام بiردەن مورت سىنام،
سوعىپ-سوعىپ وتىڭا دا سالىپ ال!

كەلەشەكتi ويلاسام تىم بۇلىڭعىر،
بiر-بiرiنەن اۋمايتۇعىن مۇڭىم-جىر.
كوز iلمەيمiن تۇنiمەنەن ونسىز دا،
كiنالايىن سەنi تاعدىر بۇگiن بiر.

جان سىرىمدى تۇسiنەتiن دوسىم جوق،
وكسiپ تۇرمىن، اعار تامشى جاسىم جوق.
يتتەي اشپىن!
ءنار بەرمەدiڭ بiر ءتۇيiر،
وزگەلەرگە ۇلەستiرەر اسىڭ كوپ!

بۇل سيىڭنىن تەرەڭ ەكەن ءتۇبi تىم،
اق xالاتتى دوسىم بولدى كۇنi-ءتۇن.
كەۋدەمدەگi ءالسiز عانا جارىعىم،
جەلiڭ تۇرسا، قالتىرايدى ءۇمiتiم.

اتا-اناسى ءۇمiت ارتقان ۇل ەدiم،
جول تاپپايمىن، اداستىردى تۇنەگiڭ.
كەزە-كەزە تامۇعىڭدى شارشادىم،
كەز قىلاسىن قاشان ماعان كۇن ەلIن؟!

20.10.2010ج

تۇرسىنبەك باشار

Abai.kz