ءوزىمنىڭ ۇستازدىق ەتىپ جۇرگەنىمە وتىز جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. قانشا جەردەن تاجىريبەلى ۇستازبىن دەسەم دە وسى ماماندىقتىڭ قىرى مەن سىرىن ءالى تولىق مەڭگەرىپ  كەتكەنىم جوق. ءبىلىم مۇحيتىنىڭ ول شەتى مەن بۇل شەتىنىڭ اراسىندا ءجۇزىپ ءوتۋ دە مۇمكىن دە ەمەس-اۋ ءسىرا.  دەسە دە، كوكىرەككە تۇيگەن دۇنيەلەردى ورتاعا سالىپ وي ءبولىسۋ دە ءبىر عانيبەت قوي.

مەنىڭ پايىمداۋىمشا كەز-كەلگەن وقىتۋشىنى ۇستاز دەپ اتاۋعا بولمايدى. سەبەبى، ۇستازدىق ول اسا قاستەرلى ەسىم. ول ەسىمگە جەتۋ ءۇشىن  وقىتۋشىلاردا تەك قانا اكادەميالىق ءبىلىم مەن بىرگە ىزدەنىس، ەڭبەك كەرەك، ال ەڭ باستىسى، رۋحاني تەرەڭدىك قاجەت. مەنىڭ رۋحاني ءبىلىمدى باستى ورىنعا قويىپ وتىرۋمداعى سەبەپ: ول ۇستازدىقتىڭ باستى جانە تۇپكى ءمانى. ەگەر وقىتۋشى بولام دەسە وعان العان ءبىلىمى جەتكىلىكتى، ال ەگەر جاقسى وقىتۋشى بولام دەسە بىلىمىمەن قوسا سول ماماندىققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى مەن توقتاۋسىز ىزدەنىسى كەرەك. ال ەندى «ۇستاز» بولام دەسە، بۇلارعا قوسا بيىك رۋحاني ورەسى مەن تەرەڭ تالعامى قاجەت. ويتكەنى ۇستازدىق   دەگەنىمىز - ادامدارعا ىزگى نيەت، شىنايى  ماحاببات باعىشتاۋدان باستالىپ، ولاردىڭ بۇگىنى مەن بولاشاق جولىنا، جان-دۇنيەسىنە ساۋلەلى جارىق  تۇسىرەتىن جۇلدىزدىق  سيپاتتاعى قۇبىلىس نەمەسە قۋات.

الايدا، ادامزات قوعامىندا بارلىق ادامدعا بىردەي ماحاببات باعىشتاي ءبىلۋ دە وڭاي دۇنيە ەمەس، ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيتىنى دە سوندىقتان. ءتىپتى، ءوز جاناشىر جاقىندارىندا جاقسى كورىپ، جارىتپايتىندار بار، ولاردىڭ قاتارى جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ تە كەلەدى. بۇل دا ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ وزەككە تۇسكەن قۇرتتاي الەۋمەتتىك زاردابىنىڭ ءبىرى.

وسىنداي رۋحاني داعدارىسقا تاپ بولعان زامانىمىزدا، ءوزىن تۇگىل وزگەنى ءسۇيۋدى دارىپتەۋدىڭ ءوزى دە اسا قيىن ماسەلە. ول ءۇشىن وقىتۋشى ادام الدىمەن ءبىر جاراتۋشى حاق تاعالانىڭ بار ەكەندىگىنە جانە ءبىر ەكەندىگىنە شىنايى مويىنۇسىنۋى لازىم.  ءارى جاراتۋشىنىڭ كۇللى تىرشىلىك يەسىن، جالپى جاراتىلىستى جانە ادامزاتتى تەككە، ماقساتسىز جاساماعانىنا، ءارى ولاردى اسا جاقسى كورىپ جاراتقانىنا شىنايى جۇرەگىمەن يلانۋى شارت. ابايشا ايتقاندا:

«... ماحابباتپەن جاراتقان ادامزاتتى،

سەن دە ءسۇي ول اللانى جاننان ءتاتتى،

ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ،

حاقتىڭ جولى وسى دەپ - ادىلەتتى ...»

مىنە، وسى ۇشەۋىن «يماني گۇل» دەپ تۇيىندەگەن ۇلى ويشىل. تۇسىنگەن جانعا بارشا يماندىلىقتىڭ كوركى وسى ءۇش سۇيۋدە جاتىر. الدىمەن اللانى ءسۇيۋ، ودان سوڭ ونىڭ ەڭ ارداقتىسى- ادامزاتتى ءسۇيۋ كەرەك. ادامزاتتى ءسۇيۋىڭ اللانى ءسۇيۋدىڭ كورىنىسى، ياكي اللاعا دەگەن ريزاشىلىقتىڭ بەلگىسى. ال ادامزاتتى ءسۇيۋ ءۇشىن ولار اراسىندا ادىلدىكتى جاقتاۋ قاجەتتىگى باستى ۇستانىم. ادىلدىكتى جاقتامايتىن ادام، ادام بالاسىن سۇيە المايدى. ادام بالاسىن سۇيمەگەن جان قۇدايدى تانىمايدى.

ەگەر ادامدار اللانى شىنايى، شىن جۇرەگىمەن ءتۇسىنىپ سۇيەتىن بولسا،  وندا بۇل دۇنيە مۇلدە باسقاشا سيپاتقا يە بولار ەدى. وكىنىشكە وراي، ادامدار اللانى بىلەمىز، ونى تىڭدايمىز، وعان قايشى كەلمەيمىز جانە قورقامىز دەگەنىمەن دە، ەشقاشان شىنايى تۇردە ونى تىڭداعان، ودان قورىققان ەمەس. ونداعى باستى سەبەپ، ادامدار اللانىڭ قۇدىرەتىن شىن جۇرەكتەن تۇسىنگەن ەمەس. ولاردىڭ ويىنشا، اللا عالامدى جاراتۋشى جانە ونى باقىلاۋشى، ساۋاپتى ءىسى ءۇشىن جارىلقاۋشى ءارى كۇناسى ءۇشىن جازالاۋشى دەپ تۇسىنەدى. بۇدان ارعىعا بارعان ەمەس، بارمايدى دا. وسى تۇسىنىككە بارعانداردىڭ ءوزى دە كوپ ەمەس. ال كوپشىلىك ادامدار اللا جانە ونىڭ قۇدىرەتى تۋرالى ويلانبايدى. ال اللانى شىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن جوعارىدا ايتىلعانداي ونىڭ جاراتۋشى، جارىلقاۋشى، جازالاۋشى سيپاتتارىنان باسقا دا قۇدىرەتتەرىنىڭ بار ەكەندىگىن ءتۇسىنۋىمىز ءتيىس. ەڭ باستىسى، وسى عالامدىق دۇنيەنىڭ اللانىڭ قۇرامداس بولىگى ەكەنىن، ءار جاندى جانسىز زاتتاردىڭ بارلىعى دا جانە ولاردىڭ اتومدىق زاردەي بولشەگىندە دە اللانىڭ ۇلى قۇدىرەتتەرىنىڭ جاسىرىنىپ جاتقانىن ءتۇسىنۋ كەرەك. سەبەبى، اللا ءار زاتتى اسا ۇلى شەبەرلىكپەن جانە عىلىممەن جاساپ، ماحابباتىن سىڭىرگەن. اللا تاعالانىڭ ءبىر تال ورمەكشىنى نەمەسە ءبىر بال اراسىن جاساعانداعى قۇدىرەتى مەن ماحابباتى، مىناۋ جۇلدىزدى عارشىنى كوتەرگەن قۇدىرەتىمەن، ماحابباتىنان ەش كەم ەمەس، ءبارى بىردەي. دەمەك، ءار زاتتا جاراتۋشىنىڭ سيپاتى جاسىرىنعان. جاراتۋشى ءوزىنىڭ سيپاتتارىن بەرىپ، جاساعان دۇنيەلەرىنەن ادامزاتتىڭ قورشاعان ورتاسى پايدا بولعان. ال بارشا قورشاعان ورتا، ونداعى جاندى، جانسىز جاراتىلىستىڭ بارلىعى دا تەك قانا ادام بالاسى ءۇشىن جارىتىلعان. ولار ادامعا «قىزمەت كورسەتۋدە».

مىنە، ۇلى جاراتۋشى ادام بالاسىن ءوزىنىڭ شەكسىز قۇدىرەتىمەن قورەكتەندىرىپ وتىر. ءبىز وتىن ەتىپ جاققان اعاش تا، جەگەن جەمىسىمىز دە، راحاتتانىپ جۋىنعان سۋدا، سەرۋەندەپ شىعاتىن تاۋلار مەن ايالاي سوققان سامالدار دا جاراتۋشىنىڭ قۇدىرەتى جاتىر. بىلايشا ايتقاندا، جاراتۋشى وزىندە باردى ءبىزدىڭ جولىمىزعا توسەپ، بىزگە بارىنشا جاقسىلىقتى ءۇيىپ-توگىپ وتىر. ادام بالاسى ءۇشىن اللا تاعالا «قولدا بارىن» اياپ قالىپ وتىرعان جوق. سوندىقتاندا قاسيەتتى قۇراندا «ءبىز ادام بالاسىن ارداقتادىق» دەگەن. بۇدان ارتىق  قانداي ارداقتاۋ بولسىن. ال ەندى ويلا، ساعان وسىنداي جاعداي جاساعان كىم بار؟ ارينە ەشكىم جوق. اللانىڭ قامقورلىعىنىڭ قاسىندا اتا-انانىڭ بالاسى ءۇشىن شىر-پىر بولىپ جاساعان جاقسىلىعى مۇحيتقا تامعان تامشىداي عانا دەۋگە بولادى. ولاي بولسا، وسىنشا يگىلىكتەر مەن ساناپ تاۋىسا المايتىن جاقسىلىقتاردى جاساعان جاراتۋشىنى نەگە سۇيمەسكە؟!

اللا تاعالا جارتىتىلسىستارىنىڭ ىشىندە ەڭ باعالى ەتىپ ادامزاتتى جاساعان.  كۇللى تىرشىلىك ادام ءۇشىن جاسالعان.   دەمەك، ءار ادامنىڭ جۇرەگىندە اللانىڭ ۇلى سيپاتى بار. ادامنىڭ اقىلى مەن ساناسىندا اللانىڭ شەكسىز قۇدىرەتى مەن سيپاتتارى شوعىرلانعان. ەگەر الەمدى اسا بىلىمدىلىكپەن، كورەگەندىكپەن جازىلعان  ءبىر ۇلكەن كىتاپ دەپ قارايتىن بولساق، ادام بالاسى وسى كىتاپتىڭ نەگىزگى ءمانى. ويتكەنى، اللانىڭ بارلىق قاسيەتتەرى سول الەمدە كورىنىس تابادى. «مەن جاسىرىن، تىلسىم قازىنا ەدىم، مەنى تانىسىن دەپ جاراتىلىس اتاۋلىنى بار ەتتىم» - دەيدى حاديس. دەمەك، ادام بويىندا قۇدايلىق سيپاتتار بار. ولاي بولسا، ادام بالاسىن نەگە جاقسى كورمەسكە؟ نەگە سۇيمەسكە؟ سەبەبى، ونى ءسۇيۋ اللانى سۇيمەك. كىم دە كىم ادامدى جاقسى كورسە اللانى جاقسى كورگەندىك  بولماق. ونىڭ ۇستىنە ادامنىڭ بويىندا اللانىڭ بارلىق سيپاتتارىنىڭ كوشىرمەسى بار. ادامدا كورۋ، ەستۋ، ەمدەۋ، سابىر، مەيىرىم، راحىم ت.ب. قاسيەتەر دە بار. سوندىقتان دا ادامدى اللانىڭ بارىنشا قاراپايىمداسقان، كىشىرەيتىلگەن، قۇدىرەتى شەكتەلگەن نۇسقاسى دەۋگە بولادى. بىراق ادام مەن اللانىڭ سيپاتى ۇقساس بولعانىمەن ساپاسى مەن دەڭگەيى جەر مەن كوكتەي الشاق، تەڭەستىرۋگە كەلمەيتىن شامالار. سوندىقتان دا جارىتىلىستاردىڭ ىشىندە ەڭ ارداقتى ادام سانالادى. سول ۇشىندە اللادان كەيىنگى سۇيۋگە لايىقتى جاراتىلىس بولسا ول - ادام. ال ادامدى ءسۇيۋ ءۇشىن الدىمەن ادىلدىكتى ، تەڭدىكتى، شىندىقتى ءسۇيۋ كەرەك. ەگەر شىندىقتى ايتپاي، ادىلدىكتى جاقتاماي تۇرىپ ادامدى سۇيەمىن  دەۋ، ول بوس اۋرەشىلىك ءارى ەكىجۇزدىلىك بولماق. ەندى مۇنى كەرىسىنشە دالەلدەسەك، ادام بالاسى الدىمەن ادىلدىكتى  جاقتاۋ، ءسۇيۋ شارت، ادىلدىكتى سۇيگەن جان عانا ادامدى سۇيە الادى، ادامدى سۇيگەن جان عانا اللانى شىنايى سۇيە الادى.

ۇستازدىق مىنە وسى ادامدى، شىندىقتى سۇيۋمەن تىكەلەي بايلانىستى ماماندىق. ەگەر ۇستاز بولام دەسەڭ، الدىمەن ادامدى سۇيە ءبىل. ۇستازدىق - ماحابباتتان باستاۋ الاتىن ارداقتى ءىس. ادامدى ءسۇيۋ دەگەنىمىز - ءار ءبىر جان يەسىن، ول كىم بولسادا، مەيلى جاقسى، مەيلى جامان ءبارىن ءسۇيۋ دەگەندىك ەمەس، جالپى ادام بالاسى ءۇشىن  يگىلىك جاراتۋ دەگەندىك. ال بۇل يگىلىكتى عىلىم مەن ءبىلىم يەسى عانا جاساي الادى. ونداي ادامدى تاربيەلەيتىن، جەتىستىرەتىن ول - ۇزتاز. الايدا، شىندىقتى ايتۋ دا، ادىلدىكتى جاقتاۋ دا ايتۋعا وڭاي بولعانىمەن ىستەۋ قيىن دۇنيە. ەگەر ونى ىستەي الساڭىز وندا ادامدى قۇرمەتتەۋگە، باعالاۋعا، ارداقتاۋعا قادام تاستادىم دەي بەرىڭىز. كوز الدىمىزدا وتىرعان ءار ءبىر شاكىرتىمىزدىڭ دارا قاسيەتىن باعالاۋ، ولاردىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتەرىن كەشىرىپ، جاقسىلىقتارىن اسىرۋ،  ىزگىلىككە باستاي ءبىلۋ ادامدى سۇيۋدەن باستالادى. سەبەبى، ءار ادام تابيعاتىڭ قايتالانباس تۋىندىسى. ءبىز ولارعا دۇرىس قاراساق ولاردا بىزگە دۇرىس مامىلەدە بولادى. ادام جانارىنان توگىلگەن شۋاق كەلەسى ادامنىڭ كوزىنىڭ جارقىلىنان  كورىنەدى دەگەن وسىندايدا ايتىلسا يگى.

ادام تاربيەسى اسا جاۋاپتى جانە كۇردەلى جۇمىس. سەبەبى، ءبىز اللانىڭ سيپاتى تولىق دارىعان تىرشىلىك يەسىن تاربيەلەيمىز. سول ءۇشىن ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن ماڭىزى دا تىم سالماقتى. ادام جاقسى كورگەن دۇنيەسى ءۇشىن ەڭبەك ەتەرى انىق. سوندىقتان تاربيەنىڭ اناسى - ءسۇيۋ بولماق. بۇل جايىندا عۇلامالاردىڭ بارلىعى دا اللانى ءسۇيۋ نەگىزىندە ءبىلىم الۋ كەرەكتىگىن ايتۋدان جالىققان ەمەس. ۇلى اباي:  ءبىلىمسىز ىستەگەن قۇلشىلىقتىڭ عيبادات ورنىنا بارمايتىنىن ايتسا، ى.التىنسارين اتامىز: «ءبىر اللاعا سيىنىپ، كەل بالالار وقىلىق» دەگەن ەمەس پە؟ سول  قۇدايسىزدانۋ زامانىندا وسى ولەڭنىڭ ءبىرىنشى جولى الىنىپ تاستالدى دا، «كەل بالالار وقىلىق»-دەگەن ارزان ۇندەۋى قالدى. شىندىعىن دا وسى ولەڭنىڭ قۇنى دا، ماڭىزى دا وسى ء“بىر اللاعا سيىنىپ”- دەگەن جولدا جاتقان جوق پا ەدى؟

كەڭەستىك شەكپەننىڭ استىندا، قۇدايسىزدىق تاربيەنىڭ ۋاعىزىمەن وسكەن ءبىزدىڭ قوعام ەگەمەندىك السا دا، ءالى دە اتا-بابالارىمىز ايتقان،  اللاعا سيىنۋ ارقىلى ءبىلىم الۋدىڭ ماڭىزىن مويىنداماي كەلەدى. مويىنداعاندى قويىپ، ايتۋدان ۇيالادى، قورقادى.  كەزىندە، كەڭەس ۇكىمەتى داۋرەندەپ تۇرعان جىلدارى عۇلاما عالىم اقجان ءال-ماشاني عىلىمي كونفەرەنتسيادا لەكتسياسىن «بيسميللياحي راحماني راحيم» - دەپ باستايدى ەكەن. ال قازىر دىنىمىزگە ەركىندىك بەرىلىپ وتىرعاندا، اللا اتىمەن - دەپ ساباعىن باستايتىن مۇعالىم بار ما ەكەن؟ وسىدان ءبىراز جىل ىلگەرى ەلباسىنىڭ ءوزى: «ءبىز — تەگىمىز تۇرىك، ءدىنىمىز — يسلام ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن، قاسيەتتى كىتاپ — قۇران كارىمدى ناسيحاتتاۋدى ەستەن شىعارماۋىمىز قاجەت»، - دەگەن جوق پا؟ 

مەن – قازاق، قازاقپىن دەپ ماقتانامىن،
ۇرانعا الاش دەگەن اتتى الامىن.
سۇيگەنىم قازاق ءومىرى، ءوزىم قازاق،
مەن نەگە قازاقتىقتان ساقتانامىن؟

سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ «مەن قازاق» - دەگەن ولەڭىندە وسىلاي جىرلايدى. تەگىمىز - تۇرىك، ءدىنىمىز – يسلام، ءوزىمىز قازاق بولساق، نە ءۇشىن قازاقى مادەنيەتتەن قاشقاقتايمىز؟ يسلام - ءبىزدىڭ قازاقى، ءداستۇرلى  مادەنيەتتىڭ ءبىر تارماعى. سوندىقتان ساباق بەرۋدە يماندىلىق ولشەمدەرىن پايدالانۋدىڭ ارتىقتىعى جوق. يسلامعا جاقىنداۋ – كەرى كەتۋ، كەدەيشىلدىك، سوعىس، بوسقىن، ساۋاتسىزدىق، تەرروريستىك شابۋىل، اۋرۋ-سىرقاۋ، كىسىلىك قۇقىقتى تاپتاۋ ەمەس. يسلامعا بەتبۇرۋ- وركەنيەتكە، تازالىققا، كىسىلىككە، مەيىرىمدىلىككە، دەنساۋلىققا، بايلىققا، بەيبىتشىلىككە تالپىنۋ. ال كەيبىر ەلدەردە بولىپ جاتقان كەلەڭسىز جاعدايلار ىشكى-سىرتقى جاۋلاردىڭ نيەت، ارەكەتتەرىنەن تۋىنداعان، گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق شيلەنىستەر. ولاردىڭ يسلام ءدىنىنىڭ تۇپكى ماڭىزى مەن مانىنە قاتىسى جوق. ءال-فارابي بابامىز: ءومىردىڭ ءتورت تىرەگى بار. ولار، پاتشانىڭ عادىلەتتىلىگى، بايلاردىڭ ساقۋاتتىلىعى، عالىمداردىڭ يناباتتى بولۋى (بوعاۋىز، وتىرىك ءسوز ايتپاي شىندىق، اقتىق جولدا بولۋى) جانە كەدەيلەردىڭ قاناعاتتى بولۋى –دەيدى. وسى 4 تىرەكتىڭ ىشىندە عالىمداردىڭ نەمەسە ۇستازداردىڭ ەل ءۇشىن، ۇلت ءۇشىن ماڭىزى زور. سەبەبى، پاتشا دا، باي دا، كەدەي دە وقىتۋشىدان ءتالىم الادى. وقىتۋشىنىڭ يناباتتى بولۋى قالعان ءۇش تىرەكتىڭ باياندى بولۋىنا نەگىز قالايدى.

تاعى دا ءال-فارابي بابامىزعا جۇگىنەيىك: تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ۇلتقا، ەلگە اپات اكەلەدى – دەيدى. ال ءبىزدىڭ قازاقى تاربيەنىڭ كوزى - يماندىلىق يىرىمدەرىندە جاتقان جوق پا؟ ولاي بولسا، ءبىز نەگە ءوزىمىزدىڭ ءدىني مادەنيەتىمىزدەن بويىمىزدى اۋلاق سالامىز؟ سەبەبى، ۇرەيدەن ارىلا الماي ءجۇرمىز. جالپى ادام بالاسى سەنىم نەگىزىندە جاسايدى. سەنىم بولماعان جەردە ۇرەيدىڭ ورىن الارى انىق. ولاي بولسا، قازاق بالاسى كىمگە، نەگە  سەنىم ارتۋى ءتيىس؟

- قازاق بالاسى وسى ء“ۇش سۇيۋگە” سەنۋى ءتيىس. الدىمەن اللاعا، ودان سوڭ ادامعا جانە ادىلدىككە سەنۋى كەرەك. ەگەر ءبىزدىڭ قوعامدا وسى ءۇش سەنىم ۇيالاسا،  ناعىز ادامي قۇندىلىقتار ارداقتالعان قوعام بولار ەدى. ول قوعامدا ادىلدىك سالتانات قۇرىپ، مەيىرىمدىلىك ۇستەمدىك ەتىپ،   ءوزارا تۇسىنىستىك جالپىلاسادى. ولاي بولماعاندا، رۋحاني دۇنيەسى جۇتاڭ  قوعام بولىپ، ءبىز ايتقان قۇندىلىقتاردىڭ  اۋىلى الىس بولادى.

اللانىڭ قۇدىرەتىن شىنايى تۇسىنبەگەندىكتەن، قازىرگى قوعامدا   جاراتىلىس زاڭدىلىقتارىنا تەرىس، قۇلشىلىقتىڭ ىشكى ءمانى مەن مايەگىنە ەمەس، سىرتقى فورماسىنا قارايتىن، دۇمشە ءدىندارلار مەن قيتۇرقى “دىندەر” كوبەيىپ كەتتى. ءدىني ساۋاتسىزدىق سالدارىنان ادامدار ادامدىق ەتيكاعا سىيمايتىن جابايىلىقتىڭ تۇرپايى تۇرلەرىنە ويىستى. سوندىقتان اتا-بابالارىمىز اڭساپ، زورعا قول جەتكىزگەن تاۋەلسىزدىگىمىزدى ماڭگى باياندى ەتۋ، ەلىمىزدى قۋاتتى، حالقىمىزدى شۋاقتى ەتۋىمىز ءۇشىن جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا رۋحاني ءبىلىم ءنارىن ەگىۋدى مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاۋ زامان تالابى.  وسى ۇلى مىندەتتى اتقارۋ تەك قانا ۇستازداردىڭ قولىنان كەلەرى انىق.  قورىتا ايتقاندا، جالپى جەر بەتىندە كۇللى ادامزات ءۇشىن كەز-كەلگەن سالادا «قۇدايسىزدىقتان» قايتا، «قۇدايعا بەت بۇرۋ» كەزەڭىنە ءوتۋ ۋاقىتى كەلگەن سەكىلدى.

قاستەر سارقىتقانۇلى،
اباي ات.قازۇپۋ ۇستازى

Abai.kz