ەۋرازيا 1-ءشى ارناسىندا بولاتىن وسىناۋ توك-شوۋدا قازاق قىزدارىنىڭ بۇگىنگى كەلبەتىنە قاتىستى «قۋىرشاق قىزدار» دەگەن وزەكتى تاقىرىپ قوزعالىپ، ۇلتتىق سانا مەن بولمىسىمىزعا ۇلكەن قاتەر ءتونىپ تۇرعانىنا نازار اۋدارتاتىن ءبىر قوڭىراۋ بولدى.

دەگەنمەن، تاقىرىپ كەڭىنەن اشىلماي قالدى دەپ ويلايمىن.

ءبىز شىر-پىر بولىپ قازاق قىزىنىڭ كەلتە كيمەۋىنە، ومىراۋىن اشىپ جۇرمەۋىنە، جاساندى سۇلۋلىق ىزدەپ ءتۇرلى پلاستيكالىق وپەراتسيالارعا بوسقا قاراجات شاشپاۋىنا ۇگىتتەپ جۇرگەندە ماسەلەنىڭ ەكىنشى ۇشىن ۇمىتىپ بارا جاتقاندايمىز.

ەكونوميكا تىلىمەن ايتقاندا «سۇرانىس بار جەردە ۇسىنىس ءاردايىم بولادى» دەمەكشى وسىنداي قۋىرشاق قىزدارعا سۇرانىسى بار ەر ادامدار بولاتىنىن شەتكە ىسىرىپ قويۋدامىز.

اششى اقيقاتتى ايتايىقشى،..

وسى قۋىرشاق قىزدار بارىپ قۇرىعىن تاستايتىن تۇنگى كلۋب، ويىن-ساۋىق ورىندارىنا قاراپايىم قازاق بارمايدى. ەندەشە ولاردىڭ كوزدەگەنى قاراپايىم قازاق جىگىتى ەمەس. ولاردىڭ كوزدەگەنى - ويىن-ساۋىقتى قالتاسى كوتەرە الاتىن باي-باعلانداردىڭ ورتاسى. ال بۇگىنگى باي-باعلاندار كىمدەر دەسەك، شەنەۋنىكتەر مەن دەپۋتاتتاردىڭ بالالارى، سولاردىڭ ورتاسى دەپ ايتساق قاتەلەسپەيمىز. ءدال سول باي-باعلانداردىڭ بالالارى تۇنگى كلۋبتاردان شىقپاي، جوعارىدا اتالعان قۋىرشىق قىزدارمەن بىرگە ورتا قۇرىپ، مىنا قاراپايىم قازاقى ورتادان بولەك، ەل ماسەلەسىنەن جىراق جەكە ءبىر الەم بولىپ جۇرگەنى.

ەڭ وزەكتىسى - ءدال سول شالا قازاق، ءتىلى شۇبار، قۋىرشاق قىزدارعا سۇرانىسى بار، قالتالى ازاماتتارىمىز جانە شەندى ازاماتتارىمىز ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ، ساياساتىمىزدىڭ نەگىزگى ورىندارىندا وتىر جانە ءبىزدى باسقارىپ وتىر.

ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس جانە الەۋمەتتىك تاقىرىپتاردا ءجيى قوزعالىپ، «توقال الۋ»، «توقالدى زاڭداستىرۋ»، «توقالداردىڭ ماسەلەلەرى» دەپ كوتەرىلىپ وتىرادى. ءتىپتى توقال الۋدا شەندىلەرىمىز جارىسقا تۇسكەندەي، ولاردى زاڭداستىرۋعا دەپۋتتاتتارىمىز ەل الەۋەتىن كوتەرۋگە قاراعاندا كوبىرەك باس قاتىرعانىن دا جاسىرۋدىڭ قاجەتى جوق.

ياعني، كوپتەگەن ءىرى ۇيىمداردا، دەپارتامەنتتەردىڭ، اگەنتتىكتەردىڭ، ينستيتۋتتاردىڭ، كورپوراتسيالاردىڭ جانە ت.س.س. اتاۋلى ۇيىمداردىڭ باسشىلارىنىڭ «بايبىشەدەن» بولەك قۋىرشاق قىزداردىڭ ارمياسىنان تۇراتىن «توقالدارى» بار. سول توقالدار «يەگىن كوتەرسە» قالاعان جەرىنە قالاعان كادرلاردى ورنالاستىرا الادى. تامىر-تانىستارىن نەگىزگى باسقارۋ ورىندارىنا ورنالاستىرۋ، پارا الۋ، بيزنەستى تارتىپ الۋ، تەندەردى ۇتىپ الۋ – سولاردىڭ ىمىمەن شەشىلىپ جاتادى. ال سول كاسىپورىنداردىڭ قىزمەتكەرلەرى باسشىدان بۇرىن ءدال وسى توقالداردىڭ كوڭىلىن شىعۋعا تىرىسىپ، قىزمەت ورنىندا قالۋعا تىرىساتىنى تاعى بار. ويتكەنى ءدال وسى «توقالدار» ەسەپ-قيساپ، كادر بولىمدەرىن باسقارىپ وتىرۋى ءتىپتى دە عاجاپ ەمەس.

ەندى ءبىزدىڭ قاراپايىم قازاق قىزدارى، ۇلتتىق سانامەن تاربيەنى بويىنا سىڭىرگەن تازا قازاق قىزدارى قايدا كەتىپ جاتىر دەرسىز. سوڭعى بەيرەسمي اقپاراتتارعا سۇيەنسەك شەت مەلەكەتتەردە، سونىڭ ىشىندە قىتايدا ۇيلەنۋگە لايىقتى قازاق قىزدارىنىڭ ستاتيستيكاسى جانە ولاردىڭ شوعىرلانعان وڭىرلەرى كورسەتىلگەن اقپاراتتىق كوزدەر بار ەكەن.

ەگەر ءبىزدىڭ ونسىز دا سانى از ەر ازاماتتارىمىزدىڭ 30 پايىزى بەدەۋلىككە شالدىققانىن جانە 60 پايىزى كەدەيلىك شەگىندە وتىرعانىن ەسكەرەتىن بولساق، وندا شىنىمەن قازاق قىزدارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولداۋ كورىپ وتىرعان قىتاي ازاماتتارىنا شىعىپ كتەپەسىنە كىم كەپىل...

سوندا ۇلتتىق مۇددەنى ويلايتىن شەڭبەردەگى ەر ازاماتتارىمىزدى «قۋىرشاق قىزدار» اينالدىرىپ وتىرسا، ۇلتتىق سانادا تاربيەلەنگەن قىزدارىمىزدى «قالتالى شەتەلدىكتەر» اينالدىرىپ السا، وندا شىنىندا قۇرىعانىمىز عوي!

سوندا قازاققا نە ىستەۋ كەرەك؟!

بىرىنشىدەن، قۇدايىمىزعا جالىنامىز، «اركىمنىڭ ساناسىنا بەرسىن» دەپ تىلەيمىز. ەكىنشىدەن ۇلتتىڭ سانىن كوبەيتۋگە، ودان سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋگە بارىنشا اتسالىسۋ كەرەك. ۇشىنشىدەن، ەڭ وزەكتىسى - ەر ازاماتتاردىڭ ساپاسىن كوتەرۋ كەرەك. ءدال سول ەر ازاماتتار قۋىرشاق قىزداردان ءناپسىسىن تىيىپ، شىنىمەن ەلدىڭ قامىن ويلاۋعا تىرىسۋ كەرەك. ول تەك قانا قازاق قىزىنا ۇيلەنۋمەن شەكتەلمەيدى. ونىڭ ارتىنان ءوز ورتاسىندا ازاماتتىق قاسيەتىن ساقتاپ، وزگە جىگىتتەردى دە يگى ىستەرگە ەرتە ءبىلۋ، وتباسىنا ادال، ۇل-قىزىنا دۇرىس باعدار بەرۋ، قيراعان جولدى جوندەۋ، ۇيلەر سالۋ، كوپىر تۇرعىزۋ، جەردى كوگەرتۋ، ەلدىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋ سياقتى ماسەلەلەر تۇر. تورتىنشىدەن، قازاقتىڭ سانىن ارتتىرۋ قاجەت. ۇرپاق سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن سوڭعى عىلىم جەتىستىكتەرىن پايدالانۋعا جول اشۋ كەرەك.

ۇلتتىق قاسيەتىن ساقتاپ قالۋ ماسەلەسى ءبىر عانا قازاقستاندا ەمەس باسقا ەلدەردە دە وتە وزەكتى. بۇل بويىنشا مەملەكەت بولىپ كىرىسكەن ەلدەر بار. ماسەلەن كورشى رەسەيدە بالا كوتەرەتىن جاستاعى ايەلدەردىڭ بارلىعىن دەرلىك «قولدان ۇرىقتاندىرۋ» تەحنولوگياسىمەن كوتەرتۋ ءۇشىن ەكو-كلينيكالارعا سۇيرەپ ءجۇر. ال بىزدە ول 1 ملن تەڭگەنىڭ ۇستىندە جاسالاتىن وتە قىمبات ءىس-شارا. كورشى وزبەكستان ەلىندە ناپسىقۇمارلىقپەن وتباسىنا وپاسىزدىق قىلعان ەردى دە، ايەلدى دە وڭدىرمايدى. كوپشىلىگى شەتەل اسىپ كەتەدى. اجىراسقان وتباسىلار مەملەكەتكە ايىپپۇل تولەيتىن دەڭگەيگە جەتكىزگەن.

ارينە، بۇل مەملەكەتتەگى ەلدىكتى ساقتاپ قالۋعا جاسالاتىن كوپتەگەن امالداردىڭ بىرەن-سارانى عانا.

ءبىز دە مەملەكەتتىگىمىزدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، ءبىر جاقتى عانا تالقىلاپ قويماق، ماسەلەنى جان-جاقتى قاراپ، قاتەر قايدان كەلىپ جاتقانىنان نازار اۋدارعانىمىز دۇرىس.

اقيقاتىنان قاراساق قانا ۇتامىز، ايتپەسە قاتە باسىپ، بارماق شايناپ قالۋ دا ءاپ ساتتە.

گۇلجان ءىزتاي،
جازۋشى، جۋرناليست.

Abai.kz