قازاقستان دەگەن ەل بار. قازاقتىڭ ەلى. مەملەكەتتىك نەگىزى قالانعانىنا ءتورت مىڭ جىلدان (اكادەميك و.يسماعۇلوۆ) استى. مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى. قاعاز جۇزىندە. حالقى تۇگەل انا تىلىندە سويلەمەيدى. سەبەبى، وتارلىق ەزگىدە بولعان، اۋەلى پاتشا وكىمەتىنىڭ، سوسىن كەڭەس وكىمەتىنىڭ. تاۋەلسىز ەل بولعانىنا وتىز جىلداي ۋاقىت بولدى. ءتىل ءالى سول سورلى كۇيىندە. سىلتاۋ باياعى: ويبووووي، وتارلىق زامان بولدى، قيىن بولدى، گوي-گوي...

سارى قازاق گەرولد بەلگەر «قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ ءۇشىن زاڭ ازدىق ەتەدى. ءاربىر ادامنىڭ جان-دۇنيەسىنىڭ قالاۋى مەن ۇلتتىق نامىسى بۇلقىنىپ شىعۋى كەرەك» دەپ ەدى. ايتپاقشى، «قازاق ءتىلى» دەگەن دارداي ۇيىم بار. ميللياردتاعان قارجى جۇمسالىپ جاتىر. ولاردى تىڭداساڭ، مەملەكەتتىك ءتىل سولاردىڭ جانكەشتى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا ساقتالىپ قالدى. ناتيجە قايدا؟ قازاق ءتىلى ءالى بوساعادان سىعالاپ تۇر. «بالاباقشالار تۇگەل قازاق تىلىندە بولۋى كەرەك» دەگەن يمەكەڭ ەلشى بولىپ سىرتقا كەتتى. كوشەگە شىقساڭ وزگە تىلدە بىلدىرلاعان ءسابي، ولارعا ساقاۋلانىپ سويلەيتىن اتا-اناسى ءسىرا ۋىزىنا جارىماعان.

كۇل بولماساڭ ءبۇل بول دەپ تەلەديدار قوسىپ قالساڭ، تاعى سول ءشۇلدىر-ءشۇلدىر، سەكەڭدەگەن بي، ىرجاڭ-ىرجاڭ كۇلكى. اقشاسىن تولەپ، شالقايىپ وتىرىپ قارايىن دەپ كينوتەاترعا بارساڭ .... قازاق تىلىندە كورسەتەتىن سەانس جوق!

اعىلشىن ويشىلى، تاريحشى توماس كارلەيل «الەم تاريحى ۇلى تۇلعالاردىڭ ءومىربايانىنان تۇرادى» دەسە، فرانتسۋز تاريحشىسى گيۋستاۆ لەبون «حالىقتىڭ كوشىن تىرىلەردەن بۇرىن ارۋاقتار باستايدى» دەپتى. اكادەميك الكەي مارعۇلان اتامىز «شىنايى تاريح اۋىزشا، جازبا جانە قازبا تاريحتىڭ تۇيىسكەن جەرىنەن شىعادى» دەپ كەسىپ ايتىپتى. اتتەڭ اي، اتتەڭ! وسىدان جيىرما بەس عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن الەمگە ايگىلى تۇلعالار دا وزگە تىلدە سويلەۋگە ءماجبۇر. وكىنىشتى اق.

قازاقستاندا قازاق ۇلتىنىڭ ۇلەس سالماعى سەكسەن پروتسەنتكە جاقىنداپ قالدى، كەيبىر وڭىرلەردە توقسان پروتسەنتتەن استى. كوپتىڭ قالاۋى، انا ءتىلىنىڭ تۇنىعى مەن رۋحاني الەمىنىڭ تازالىعى. بالالىق شاعىمىز اتا-اجەنىڭ شاپانىنا ورانىپ، شالعايىنا جارماسۋمەن ءوتتى.

ۇلكەندەر بىرەۋگە نارازى بوپ كەيىگەندە «قارا قارعا كوتىنە قاراماي اۋليە اعاشقا قونادى» دەيتىن ەدى. وزدەرى ۋىزىنا جارىماي ءجۇرىپ، تاريحقا قول سالاتىن، قول سالعاندا دا مىڭجىلدىققا مول سالاتىن بىرەۋلەرگە ارنايى ايتىلعان ماتەل ەكەن.

ومار جالەلۇلى ايتپاقشى «ءوز ەلىندە، ءوز جەرىندە ءجۇرىپ، اكە-شەشەسى مەن اينالاسى قازاق، ءوز تىلىندە سويلەمەۋ ءۇشىن قانداي جارىمەس، قانداي سورلى بولۋ كەرەك؟! ءوزىڭىز اقىل جۇگىرتىپ قاراڭىزشى. اقىل-ەسى ءبۇتىن، دەنى ساۋ ادام سولاي جاساي ما؟»...