«زامان اقىر جاستارى»
ادام دەگەن وتە كۇردەلى تىرشىلىك يەسى، ءبىر ءسات تاربيەدەن ارىلسا، ءوزىن-ءوزى قاتتى تىزگىندەپ، ىشكى «مەنىمەن» ۇزدىكسىز سۇحباتتا بولماسا تەز «رەلىستەن» شىعىپ كەتەتىن وتە ءالسىز جاراتىلىس. ۇلى جاراتۋشى ادام ءتانىن جاراتىپ وعان (الميساقتا توزاڭ رەتىندە جارتاقان يمان سىڭگەن) جانىن سالدى، ونىڭ ازىعى رەتىندە ءبىلىم نۇرىن قۇيدى، بارلىق زاتتىڭ اتىن ۇيرەتتى، پەرىشتەدەن دارەجەسىن ۇستەم ەتتى....سونىمەن بىرگە ەكى قاسىنىڭ ورتاسىنا ءناپسىنى ورنالاستىردى. ول ادامدى توقتاۋسىز ازعىرىپ، جاماندىققا شاقىرادى، ادام ءتانىن جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ كۇرەس مايدانى ەتتى.... دەمەك، ادام ءار كەز ەمتيحاندا...سىناقتا...ەكى دۇنە باقىتى دا سورى دا وسى ەمتيحنعا بايلانعان.
پايدا، ماقتان، اۋەسقوي - شايتان ءىسى،
كانى ءبىزدىڭ ءناپسىنى تىيعانىمىز؟
ءمۇ'مين بولساڭ، اۋەلى يماندى بول،
پەندەگە يمان ءوزى اشادى جول. -اباي
ءبىر ۇلتتى تاربيەلەگىڭ كەلسە، ونىڭ جاستارىن تاربيەلە دەگەن ءپيرنتسيپتى مىقتى ۇستانعان اباي جاستارعا ءبۇي دەپ ولەڭ ارنايدى....
جىگىتتەر، ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات،
ەكى ءتۇرلى نارسە عوي سىر مەن سىمبات.
ءسوز زەرگەرى نەگە ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات دەپ وتىر. قازاق تەگىندە ارزان كۇلمەيتىن، تابيعاتىندا تەكتىلىك بار، لوگيكالىق ويلاۋ ورەسى اسا جوعارى ۇلت. الىستى ويلاپ تەرەڭ كۇلەتىن حالىق، سونىڭ دالەلى بۇگىنگى كەڭ-بايتاق دالا. الايدا بۇگىگى كۆن، تولىپ جاتقان اتى باردا زاتى جوق، ءمان-ماعىناسىز جەڭىل كۇلكىگە قۇرىلعان ساتيرا تەاترلارى قازاقتى ويلانباي سويلەيتىن، وتىرىك، جەڭىل كۇلەتىن ەسىرىككە اينالدىردى. تەلەجاشىكتى تەكتەيتىن، اسىلى مەن جاسىعىن تەكسەرىستەن وتكىزەتىن بىزدە ەش مەكەمە جوق، بەتىمەن كەتكەن، قۇددى جۇگەنسىز اتقا مىنگەن ادام سياقتى جاستار دويدالاعا كەتىپ بارادى.
ەلدىڭ كوبى قاپ ارقالاپ بازارعا نان ءۇشىن شاپقىلاعان، وتباسى ينستيتۋتى جۇمىسىن توقتاتقان. ەگەمەندىككە ەندى قول جەتكەن سول جىلداردا قاراۋسىز قالعان بالالار، بۇگىندە جىگىت بولىپ ات جالىن تارتىپ ءمىندى، بۇل جاستاردىڭ ءسوزى تىپتەن تۇيەدەن تۇسكەندەي.... سولاردىڭ پىسىقتارى مامىق ورىندىققا جامباسى تيە باستادى....قول استىنداعى اعا بۋىننىڭ قاباعىن كىربەڭ باستى، ءبىر تاۋدا تۇرىپ ءبىر تاۋدىڭ ءشوبىن اڭساعان كيىك ىسپەتتى ولار زەينەت جاسىن اڭساي باستادى...... ءالسىز بۋىندى پايدالانعىسى كەلەتىن، كەڭ بايتاق دالاعا كوز سالتىن جامان ينەتتىلەردەن اللا ساقتاسىن ەلىمىزدى.
ارزان، جالعان كۇلمەيتىن، شىن كۇلەرلىك،
ەر تابىلسا جارايدى، قىلسا سۇحبات.
جالعان، ارزان كۇلكى ادامداردىڭ ويسىزدىققا الىپ بارا جاتقانىنا وكىنەدى. ناعىز ەرلىكتىڭ ويداعى ەرلىك ەكەنىن تىلگە تيەك ەتەدى. ويى جوق ادامدى كىم دەيمىز؟ شىرىكىن، ويلى، ءسوز تۇسىنەتىن جانمەن اڭگىمەلەسىپ ەل كەلەشەگىن اقىلداسسا دەپ تامسانادى اباي. بۇگىندە بىزدەر جالعان كۇلەتىن، جالعان ماقتايتىن، جالعان جازاتىن، جالعان ۋادە بەرەتىن، جالعان زات ساتاتىن بولىپ الدىق.
كەيبىرەۋ تىڭدار ۇيدەن شىققانىنشا،
كەيبىرەۋ قويار كوڭىل ۇققانىنشا.
ءسوز ءمانىسىن بىلەرلىك كەيبىرەۋ بار،
ابايلار ءاربىر ءسوزدى ءوز حالىنشا.
قازاق اقىلمانى اباي «بىرەۋ بار ۇيدە ماقۇل، سىرتتا باتىل» دەپ باستاپ ولەڭىندە قۇيما قۇلاقپەن اقپا قۇلاقتى سالىستىرادى. ءار كىم ءوز شامسى كەلگەنشە ءار ءسوزدى ءار ءتۇرلى تۇسىنەدى دەيدى. بۇگى جاستارعا ويشىل يشارا جاساعانداي....ءسوزدىڭ ىشكى ءمانىن تۇسىنەتىن جاستار وتە از، ويلاۋ وزگەردى، ۇلت وزگەردى.... زاماننىڭ اۋىر جۇگىمەن اقشا، اقشا دەپ جاسىنا جەتپەي سترەستە جۇرەتىن، ويى ون بولەك، ساناسى سان بولەك، ءسوز تۇسىنبەس باس دەسە، قۇلاق دەيتىن جاندار كوبەيدى....
شىن كوڭىلمەن سۇيسە ەكەن، كىمدى سۇيسە،
ءبىر سوزىمەن تۇرسا ەكەن، جانسا-كۇيسە.
قىرمىزى، قىزىل جىبەك بوزبالالار،
وڭعاق پۇلداي بىلعايدى، ءبىر دىم تيسە.
ويشىل بۇل جولداردا ءسۇيۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى تۋرالى ءسوز قوزعاپ، لاپىلداعىن سەزىمدىك تانىمىدى، اقىلدىق تانىمعا اۋىستىرۋدى، تۇراقتى بەرىك، شىن ماحابباتتى دارىپتەيدى، ادام تاعدىرمەن ويناماۋدى ەسكەرتەدى. جاستىق وتەدى، ارتى وكىنىش، رەنىش بولماسىن دەپ جاستارعا اقىل ايتادى. ادام ءوزىن سۇيگەن سوڭ وزگەنى سۇيۋگە باستايدى. ول ءۇشىن ادام وزىندەگى بار جامان قىلىقتان، تاكاپارلىقتان، كۇنشىلدىكتەن، قىزعانشاقتىقتان، ىشتارلىقتان ارىلسا عانا وزگەنى سۇيە الادى. بىرەۋگە ىستەگەن جاقسىلىعىڭدى ۇمىت، بىرەۋدىڭ ساعان ىستەگەن جاماندىعىن ۇمىت سوندا ءوزىڭدى دە وزگەنىدە شىن سۇيەسىڭ. ونسىز سۇيۋلەر جالعان...
كەرەك ءىس بوزبالاعا - تالاپتىلىق،
ءار ءتۇرلى ونەر، مىنەز، جاقسى قىلىق.
كەيبىر جىگىت جۇرەدى ماقتان كۇيلەپ،
سىرتقا پىسىق كەلەدى، سوزگە سىنىق.
جاستاردى جاقسى مىنەز، جاقسى قىلىققا ءۇيىر بولۋعا شاقىرادى. جالعان ماقتانعا اۋەس بولما دەپ تولعايدى. بۇگىندە تاپقانى تاماعىنا جەتپەيتىن ماقتانشاق جاستار ەڭ سوعى مودەلدەگى قىمبات قولفوندى كرەديتكە الىپ، قىمبات كولىكتى اكە-شەشەسىن قارىزعا بايلاپ الىپ، وتىرىك پىسىق كەيىپكە ەنىپ الشاڭداي باساتىن اۋرۋعا تاپ بولدى.
كەمدى كۇن قىزىق داۋرەن تاتۋ وتكىز،
جەتپەسە، بىرىڭدىكىن ءبىرىڭ جەتكىز!
كۇنشىلدىكسىز تاتۋ بول شىن كوڭىلمەن،
قياناتشىل بولماقتى ەستەن كەتكىز!
قىسقا بەس كۇندىك ومىردە تاتۋ بول، دۇنيەڭمەن ءبولىس، ءبىرىڭدى-ءبىرىڭ تۋ سىرتىڭدى بەرە جامانداما، كۇندەمە، جۇندەمە، ءوزارا قيانات جاساما دەيدى اقىن.
ءبىر جەردە بىرگە جۇرسەڭ باسىڭ قوسىپ،
ءبىرىڭنىڭ ءبىرىڭ سويلە ءسوزىڭ توسىپ.
ءبىرىڭدى ءبىرىڭ عيززات، قۇرمەت ەتىس،
تۇرعانداي بەينە قورقىپ، جانىڭ شوشىپ.
جولداستىق، سۇحباتتاستىق - ءبىر ۇلكەن ءىس،
ونىڭ قادىرىن جەتەسىز ادام بىلمەس. دەپ اقىن جىگىتتەرگە سويلەۋ ادەبىن ەسكە سالىپ، قانشا دوس بولساڭدا ءوزارا ءسوز توسىپ سويلە، سىيلا، قۇرمەتتە، ىنتىماقتى بولۋدا دارىپتەيدى. ءوزىڭدى ءوزىڭ جاتتاي سىيلا، جات جانىنان ءتۇڭىلسىن دەمەي مە قازاق. اللانىڭ ۇلىلىعى مەن ءوزىڭنىڭ ولەتىنىڭدى ۇمىتپاي بىرگە جۇرگەن كۇندەردىڭ قادىرىنە جەتىڭدەر، جەتەسىز نادان بولماڭدار دەيدى.
اقىن مىنا ولەڭ جولارىن بۇگىنگى ءبىزدىڭ جاستارعا قاراتقانداي:
زامان اقىر جاستارى،
قوسىلماس ەشبىر باستارى.
بىرىنە ءبىرى قاستىققا
قوينىنا تىققان تاستارى.
ءبىر جەردە جۇمىس ىستەيتىن بۇگىنى جاستار ءبىر ستولدىڭ باسىندا وتىرىك وتىرادى، شىن ىشتەسىپ، شۇيركەلەسىپ يت تىرلىكتەن ءبىر ساتكە سەرگي المايدى.... وتىرىستارى ودان سايىن ولاردى مۇڭداندىرادى، جىنداندىرادى....ءتىپتى، تويلاردىڭ وزىندە قاباعى ءتۇيۋلى تۋىستار باس قوسادى....
ساۋداسى – ار مەن يمانى،
قايرات جوق بويىن تىيعالى.
ەڭبەكپەن ەتتى اۋىرتپاي،
قۇر تىلمەنەن جيعانى.
ولار پايدا ءۇشىن، اقشا ءۇشىن ار مەن يمانىن ساتادى، وزدەرىن ءبىر كۇندىك زات سياقتى ويلايدى، بار بولاشاعىن بۇلدىرەدى. ويدا قايرات، بويدا كۇش جوق، تەز بايىعىسى كەلەدى، تەز باستىق بولعىسى كەلەدى، اۋىردىڭ استىمەن، جەڭىلدىڭ ۇستىمەن جۇرەتىن اياڭكوس جاستاردى سىنايدى.
ءونىمسىز ىسكە شەپ-شەبەر،
مايدانعا تۇسپەي نەسى ونەر؟
سيىرشا تويسا ماس بولىپ،
ورەگە كەلىپ سۇيكەنەر.
ورەگە كەلىپ سۇيكەنگەن سيىر بايقۇس انانىڭ جاز بويى، بۇزاۋ ەمىپ قويماسىن دەپ تۇندە سيىر ساۋىپ، ازانىمەن ايران ۇيتىپ، قۇرت قايناتىپ، سىقپالاپ جاساعان، ورە ۇستىنە جايعان بار اسىلىن توڭكەرىپ اياققا تاپتايدى. جامان جىگىت ءونىمسىز ىسپەن اينالىسىپ، وزىندە وزگەنى ءبىر ساتتە اياققا تاپتايدى دەپ سىنايدى اقىن.
كۇلمەڭدەپ كەلەر كوزدەرى،
قالجىڭباس كەلەر وزدەرى.
كەكەكتەپ سەكەك ەتەم دەپ،
شوشقا تۋار سوزدەرى.
ءوزى مىجىڭ، ءسوزى جىلجىڭ، قىلجاقپاس بۇگىنگى شىبىق تيمەس شىڭق ەتەر ەز جىگىتتەردى اباي اۋىزعا الىپ ونداي بولما دەپ ەسكەرەتەدى. ۇلت دارىگەرى اباي اقىرزامان جىگىتتەرىنىڭ اۋىرۋىن ءداپ باسىپ كورسەتەدى.
نۇرحالىق ابدىراقىن
Abai.kz
