تەمىرتاۋ قالاسىنداعى 31 ورتا مەكتەپتىڭ تەك ۇشەۋى عانا - قازاق مەكتەبى. ولاردىڭ سانىن ارتتىرعىسى كەلگەن قالالىق ءبىلىم باسقارماسى شەشىمىنە نارازى №9 ورىس مەكتەپ-ليتسەيى وقۋشىلارىنىڭ اتا-انالارى مەن ۇستازدار سوتقا شاعىمدانىپ، داۋلى ءىس جالعاسۋدا. «ايقىن» گازەتى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن انىقتاۋ ءۇشىن تەمىرتاۋ قالاسى اكىمىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جونىندەگى ورىنباسارى يۋري جۋلينگە حابارلاسقان ەدى.

تەمىرتاۋ قالاسىنداعى 31 ورتا مەكتەپتىڭ تەك ۇشەۋى عانا - قازاق مەكتەبى. ولاردىڭ سانىن ارتتىرعىسى كەلگەن قالالىق ءبىلىم باسقارماسى شەشىمىنە نارازى №9 ورىس مەكتەپ-ليتسەيى وقۋشىلارىنىڭ اتا-انالارى مەن ۇستازدار سوتقا شاعىمدانىپ، داۋلى ءىس جالعاسۋدا. «ايقىن» گازەتى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن انىقتاۋ ءۇشىن تەمىرتاۋ قالاسى اكىمىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جونىندەگى ورىنباسارى يۋري جۋلينگە حابارلاسقان ەدى.

- مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم بەرەتىن جاڭا مەكتەپتىڭ اشىلۋىن قولدايتىندار كوپ پە، قارسىلاردىڭ قاتارى ارتىق پا؟
- بىزدە تولىقتاي مەملەكەتتىك تىلدە وقىتاتىن بار-جوعى 3 مەكتەپ قانا بولسا، وندا وقىعىسى كەلەتىندەر سانى ۇنەمى كوبەيۋ ۇستىندە. ماسەلەن، سوڭعى بەس جىلدا ولاردىڭ سانى شامامەن مىڭعا ارتتى. ال قازاق مەكتەپتەرى قالانىڭ شالعاي، سىرت اۋداندارىندا ورنالاسقان. ولارعا بالالارىن اپارىپ، اكەلۋ دە اتا-انالارعا وڭاي سوقپايدى. وعان قوسا، قازاق مەكتەپتەرىنىڭ بارلىعى ارتىعىمەن تولىپ كەتكەن. ءتىپتى ساباق وقيتىن بولمەلەر جەتىسپەگەن كەزدە، وقۋشىلاردى مەكتەپتىڭ دالىزىندە وقىتۋعا تۋرا كەلگەن. وسىعان وراي اتا-انالاردىڭ بىرنەشە جىل بويعى ارىز-شاعىمدارىن ەسكەرىپ، قالا اكىمى بىلتىر وسى ماسەلەنى شەشۋدى تاپسىرعان. سودان كەيىن جان-جاقتى تالداۋ جۇرگىزدىك. سوندا قازاق مەكتەپتەرى مەن بىرنەشە ورىس مەكتەبىنىڭ عانا تولىقتاي، ال قالعان مەكتەپتەردىڭ وقۋشىلارمەن 50-80 پايىزعا عانا قامتىلاتىنىن انىقتادىق. وعان قوسا، قازاق مەكتەپتەرى 400-800 ورىندىق بولسا، ورىس مەكتەپتەرى 1200 ورىننان كەلەدى. قازاق سىنىپتارى 30-35 بالادان تۇرسا، ورىس سىنىبىندا 25 وقۋشى عانا وتىرادى. سوندىقتان ماسەلەنى جان-جاقتى ساراپتاي كەلە، ەكى مەكتەپتى قايتا ۇيىمداستىرىپ، قۇرۋ جونىندە شەشىم قابىلدادىق. سول ارقىلى ءبىر توپتاعى عانا ەمەس، قالاداعى بارلىق بالالارعا بىردەي قولايلى جاعداي جاساۋدى دىتتەدىك.
- بىراق بۇل شەشىمنىڭ قوعامدا ۇلكەن داۋ تۋدىرىپ، كوپشىلىكتىڭ دۇرلىگۋىنە نە سەبەپ؟
- ارينە، ءبىز نارازىلىق شىعاتىنىن بولجادىق. سوندىقتان قازاق مەكتەپتەرىنە اينالاتىن ورىس مەكتەپتەرىندەگى مۇعالىمدەردى جۇمىسپەن قامتۋعا كەپىلدىك بەرىپ، ۇستازداردىڭ كورشى ورىس مەكتەبىنە اۋىسۋ جاعىن الدىن الا ويلاستىردىق. №16 مەكتەپ شەشىمىمىزدى قابىلداسا، №9 مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ اتا-انالارى مەن پەداگوگتاردىڭ ءبىر بولىگى كەلىسپەي وتىر. شىنى كەرەك، ولاردىڭ قارسىلىق تانىتۋىنىڭ سەبەبىن تۇسىنبەدىك. ءبىزدىڭ ۋاجدەرىمىزدى تىڭداعىلارى دا كەلمەيدى. قازىر سوت ءىسى جالعاسۋدا.
- سوتقا شاعىمدانۋشىلاردىڭ قورعاۋشىسى بالالاردىڭ تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي قۇقىقتارى بۇزىلدى دەپ وتىر عوي؟
- شىندىعىندا ءوز انا تىلىندە ءبىلىم العىسى كەلەتىن بالالاردىڭ قۇقىعى بۇزىلعان جوق پا؟! سەبەبى مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم العىسى كەلەتىن بالالاردىڭ اتا-انالارى 1 قىركۇيەكتە قازاق مەكتەپتەرىنە قۇجاتتارىن بەرگىسى كەلسە، ولارعا ورىن جوق ەكەنىن ايتىپ، ارالاس مەكتەپتەرگە قاراي سىلتەيدى.
ال اتا-انالار بىزگە كەلگەن كەزدە، بالالارىن ارالاس مەكتەپتە ەمەس، ساباقتا دا، ۇزىلىستە دە ءوز انا تىلىندە سويلەيتىن قازاق مەكتەبىندە وقىتقىسى كەلەتىندەرىن جەتكىزگەن. سول كەزدە ولاردىڭ انا تىلىندە ءبىلىم العىسى كەلەتىن بالالارىنىڭ قۇقىعى بۇزىلعانىن العا تارتىپ، بيلىككە سىن ايتقانى ادىلەتتى ەدى. وسىنى نەگە №9 مەكتەپتىڭ اتا-انالارى مەن ۇستازدارى نازارعا المايدى؟ قازىرگى قالاداعى ارالاس 12 مەكتەپتىڭ جارتىسىنا جۋىعى 80-90 پايىز ورىس سىنىپتارىنان قۇرالادى. ياعني ءىس جۇزىندە ولار - ورىس مەكتەپتەرى. سوندىقتان كەلەشەكتە وسىنداي 4-5 مەكتەپ تازا ورىس تىلىندەگى مەكتەپكە اينالىپ، ونداعى قازاق سىنىپتارىندا وقيتىن وقۋشىلاردى قازاق مەكتەپتەرىنە اۋىستىرۋ جوسپارلانۋدا. ياعني ءبىز ەشكىمنىڭ دە ۇلتىنا، تىلىنە قاراپ الالمايمىز. بىراق بۇل جاعىن دا نارازى توپ ەسكەرگىسى كەلمەيدى.
- ءسىز قازاق تىلىندە ءبىلىم العىسى كەلەتىندەر سانى ارتا تۇسكەنىن ايتتىڭىز. الدا تاعى قازاق مەكتەپتەرى اشىلۋى مۇمكىن بە؟
- ازىرگە الداعى بەس جىلدا قالادا بەس قازاق مەكتەبى جۇمىس ىستەيدى دەپ ويلايمىز. ەگەر تاعى قاجەتتىلىك تۋىنداپ جاتسا، ارينە، بۇل ماسەلەنى قاراستىرىپ، شەشەتىن بولامىز.

ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى:
- سوڭعى 20 جىلدا قازاقتار سانى وسكەنى دە، تەمىرتاۋ سياقتى قالادا 16 تازا ورىس مەكتەبى بولسا، تەك 3 قانا قازاق مەكتەبىنىڭ جۇمىس ىستەپ، وندا بالالاردىڭ 2-3 كەزەكپەن وقيتىنى دا انىق. سوندىقتان جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قازىرگى شەشىمى قۇپتارلىق. بىراق مەنى ءبىر قىنجىلتقانى: وسىنداي جاعدايدا قازاق قوعامىنىڭ اۋىزبىرشىلىك تانىتپاي، ءۇنسىز قالۋى. ءتىپتى ورىس مەكتەبىنىڭ جابىلىپ، ونىڭ ورنىنا قازاق مەكتەبىنىڭ اشىلۋىنا قۋانۋدىڭ ورنىنا نارازىلىق ءبىلدىرىپ، سوتقا شاعىمدانعان 200 ادامنىڭ 80-گە جۋىعى ءوز قانداستارىمىز ەكەن. بۇل - ۇيات نارسە. ال ورىس مەكتەبىنە باراتىن بالالاردىڭ قۇقىعى بۇزىلدى دەگەننىڭ ءبارى - بوس ءسوز. ويتكەنى سول جاققا جاقىندا بارىپ كەلگەن ازاماتتار ورىس مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارىنا سول مەكتەپتىڭ ءدال قاسىنان باسقا مەكتەپتىڭ ۇسىنىلعانىن كورىپتى. جالپى، سولتۇستىك ايماقتاردا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ماسەلەسى ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتى كۇيىندە قالىپ وتىر. 70-80 پايىز قازاقتار تۇرسا دا، قازاقتىلدى مەكتەپتەر مەن بالاباقشالارعا ءزارۋ اۋداندار بار. وسى باعىتتا قازاق ۇيىمدارى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، ماسەلەن، ءبىلىم بەرۋ، قۇرىلىس سالۋ باعدارلامالارىن قولعا العان ءجون.

ايجان كوشكەنوۆا

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=9321&Itemid=2