قازاقتاردىڭ وڭ جامباسىنا كەلەتىن سپورت تۇرلەرى از ەمەس. سولاردىڭ اراسىنداعى نەگىزگىسى - بوكس پەن كۇرەس. وسى ونەردى سەرىك ەتكەن قانداستارىمىز ءار جىلدارى وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتتارىندا اتوي سالدى. تالاي بوكسشىلار مەن بالۋاندارىمىز بايراقتى باسەكەلەردە جەڭىس تۇعىرىنان قول بۇلعادى. سونداي تولاعاي تابىستاردىڭ ارقاسىندا الەم جۇرتشىلىعى التاي مەن اتىراۋ ارالىعىن الىپ جاتقان كەڭ-بايتاق جەردە قازاق دەگەن حالىقتىڭ مەكەندەيتىنىن ءبىلدى. سول سەبەپتى ءبىز بۇگىنگى ماقالامىزدا وسى سپورت تۇرلەرىنە ەرەكشە توقتالعاندى ءجون كوردىك.
بيىلعى جىلدىڭ باستى ءبا­سە­ك­ە­سى - تورتكۇل دۇنيەنىڭ ءار قيى­رىن­دا وتەتىن الەم چەمپيو­نات­تارى. بوكسشىلار 29 تامىز بەن 17 قىركۇيەك ارالىعىندا اپپەنين تۇبەگىندە شەبەرلىك بايقاسادى. گرەك-ريم، ەركىن جانە ايەلدەر كۇ­رە­س­ىنىڭ وكىلدەرى 21-27 قىركۇيەك ارالىعىندا دانيادا باس قوسادى. 25-30 تامىزدا دزيۋدوشىلار گول­لانديا تاتاميىندە كۇش سىنا­سا­دى. وسى باسەكەلەردە ءبىزدى نە كۇتىپ تۇر؟ قازاقستان سپورتشىلارى ءوز جانكۇيەرلەرىنە قۋانىش سىيلاي الا ما؟ الدە «اتتەگەن-اي» دەگەن­نەن باسقا ايتار ءۋاجىمىز بولماي، جا­نارىمىزبەن جەر شۇقىپ قا­لامىز با؟ وسى جانە وزگە دە ساۋال­دارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن سپورت­شى­لارى­مىزدىڭ سوڭعى كەزدەرى كور­سەتكەن ناتيجەلەرىنە ۇڭىلگەن ءجون.

قازاقتاردىڭ وڭ جامباسىنا كەلەتىن سپورت تۇرلەرى از ەمەس. سولاردىڭ اراسىنداعى نەگىزگىسى - بوكس پەن كۇرەس. وسى ونەردى سەرىك ەتكەن قانداستارىمىز ءار جىلدارى وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتتارىندا اتوي سالدى. تالاي بوكسشىلار مەن بالۋاندارىمىز بايراقتى باسەكەلەردە جەڭىس تۇعىرىنان قول بۇلعادى. سونداي تولاعاي تابىستاردىڭ ارقاسىندا الەم جۇرتشىلىعى التاي مەن اتىراۋ ارالىعىن الىپ جاتقان كەڭ-بايتاق جەردە قازاق دەگەن حالىقتىڭ مەكەندەيتىنىن ءبىلدى. سول سەبەپتى ءبىز بۇگىنگى ماقالامىزدا وسى سپورت تۇرلەرىنە ەرەكشە توقتالعاندى ءجون كوردىك.
بيىلعى جىلدىڭ باستى ءبا­سە­ك­ە­سى - تورتكۇل دۇنيەنىڭ ءار قيى­رىن­دا وتەتىن الەم چەمپيو­نات­تارى. بوكسشىلار 29 تامىز بەن 17 قىركۇيەك ارالىعىندا اپپەنين تۇبەگىندە شەبەرلىك بايقاسادى. گرەك-ريم، ەركىن جانە ايەلدەر كۇ­رە­س­ىنىڭ وكىلدەرى 21-27 قىركۇيەك ارالىعىندا دانيادا باس قوسادى. 25-30 تامىزدا دزيۋدوشىلار گول­لانديا تاتاميىندە كۇش سىنا­سا­دى. وسى باسەكەلەردە ءبىزدى نە كۇتىپ تۇر؟ قازاقستان سپورتشىلارى ءوز جانكۇيەرلەرىنە قۋانىش سىيلاي الا ما؟ الدە «اتتەگەن-اي» دەگەن­نەن باسقا ايتار ءۋاجىمىز بولماي، جا­نارىمىزبەن جەر شۇقىپ قا­لامىز با؟ وسى جانە وزگە دە ساۋال­دارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن سپورت­شى­لارى­مىزدىڭ سوڭعى كەزدەرى كور­سەتكەن ناتيجەلەرىنە ۇڭىلگەن ءجون.
جوعارىدا اتالعان سپورت ءتۇر­لەرى بويىنشا ازيا چەمپيوناتى ءوز مارەسىنە جەتتى. بىراق «ءبارى كە­رەمەت» دەپ ايتا المايمىز. جەڭىس پەن جەڭىلىس قاتار ءجۇردى. بىردە قۋانىشتان بورىكىمىزدى اسپانعا اتساق، ەندى بىردە وكىنىشتەن وزەگى­مىز ورتەندى. ەندى سولارعا جەكە-جە­كە توقتالايىق.
گرەك-ريم كۇرەسى شەبەرلەرى تاي ەلىنەن التى بىردەي مەدالمەن ورال­دى. باق سىناعان جەتى سپورت­شىنىڭ اراسىنان تەك گەننا­دي لياششەنكو ەلگە قۇرالاقان قايتتى. قالعاندارى ءوز جانكۇيەرلەرىنە مە­دالدىڭ سىڭعىرىن ەسىتتى. ءبىر قا­راعاندا، ءتاپ-ءتاۋىر كورسەتكىش. ءبى­راق ءبىزدى ابىرجىتاتىنى - ال­تىن­نىڭ ازدىعى. قۇرلىقتىڭ باس­تى دوداسىندا دارحان باياحمەتوۆ­تىڭ ءانۇرانىمىزدى شىرقاتۋعا كۇش-جىگەرى جەتتى. جالپى، سول ازا­ماتتى اللا تاعاللا ءتىل-كوزدەن ساق­­­تاسا، ول قازاقتىڭ ابىرويىن ءالى تالاي مارتە اسقاقتاتادى. بەي­جىڭ وليمپياداسىندا دار­حان­نىڭ جۇلدە الاتىنداي ءجونى بار ەدى. الايدا ايلاعا جۇگىنگەن قار­سىلاسى قانداسىمىزدىڭ ايا­عى­نان ۇستاپ قالىپ، گرەك-ريم كۇ­رە­سى ەرەجەسىندە جوق ءادىستى قول­دان­دى. ارامزا تورەشى بايقاما­عان­سىپ، جۇم­عان اۋزىن اشپادى. ءايت­پە­گەن­دە دارحان دا دارالانا­تىن ەدى.
تالاي قۇقايدى كورگەن مار­عۇ­لان اسەمبەكوۆتىڭ اقتىق اي­قاس­تا ءسۇرىنۋى كوپشىلىك ءۇشىن تو­سىن جايت بولدى. وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن عانا ازيانى «ويناپ-كۇلىپ» ۇتاتىن مارعۇلان كۇمىستى قاناعات تۇتتى. تاجىريبەلى رومان مەلەشين بار قابىلەتى قولا مە­دال الۋعا عانا جەتتى. ال المات كە­بىسباەۆ، اندرەي ساموحين جانە اس­حات قۇدايبەرگەنوۆتەر ءۇشىن ءدال قا­زىر الەمدىك دەڭگەيدەگى جارىس­تاردىڭ باس ءجۇل­دە­سىن بولجاۋ - ار­مان. ازيا چەم­پيو­ناتىندا مەدال ال­عان­دارى ءۇشىن ولارعا العىس ايت­ساق ارتىق ەت­پەس.
گرەك-ريم كۇرەسى بويىنشا قا­­زاقستاندا جاقسى ءداستۇر قا­لىپتاسقان. الدىنداعى اعالارى­نىڭ جەڭىستى جولىن بىلتىر بەي­جىڭدە نۇرباقىت تەڭىزباەۆ پەن اسەت مامبەتوۆ ماق­تا­نار­لىق­تاي جالعاستىردى. ولاردىڭ ءىزىن باسىپ دارحان باياح­مەتوۆ، نۇرمۇحان تىناليەۆ، ەلدار قاي­را­توۆ سىندى سايىپقىراندار ءوسىپ كە­لەدى. ال­دا­عى الەم چەم­پيو­نا­تىن­دا قازاق­ستان بالۋاندارى­نىڭ قوس مەدال الۋ­عا قاۋقارى جە­تەدى دەپ ويلاي­مىز. سونىڭ ءبىرى ال­تىن بول­سا، نۇر ءۇستى­نە نۇر بولار ەدى.
گرەك-ريم كۇرەسى وكىلدەرىنە قا­را­عاندا ەركىن كۇرەس شەبەر­لەرى­نىڭ تابىسى ءبىرشاما تومەن. دەسەك تە، تاۋەلسىزدىك العالى بەرى وليم­پيا­دا ويىندارىندا قازاقستان­دىق­تاردىڭ جۇلدەسىز قايتقان كەزى جوق. اتلانتا، سيدنەي، افينىدا ءبىر-ءبىر مەدالعا يەلىك ەتسە، بەي­جىڭدە ەكى مارتە تۋىمىز كوكتە جەل­بىرەدى. بۇل، ارينە، قۋانىشتى جايت. بىراق ءبىزدى ءبىر قىنجىل­تا­تى­نى - مەدال العانداردىڭ دەنى لەگيونەرلەر. 2004 جىلى كۇمىسكە قول سوزعان گەننادي لاليەۆ، 2008 جىلى جۇلدەگەر اتانعان تايمۇراز تيگيەۆ پەن ماريد مۋتاليموۆ رە­سەي كۇرەس مەكتەبىنىڭ تۇلەكتەرى. قا­زاقستاندا تۋىپ-وسكەندەر ارا­سىنان ماۋلەن مامىروۆ پەن يس­لام بايرامۋكوۆتىڭ باعى جاندى. الايدا بۇل ءبىزدىڭ ەلدە عانا ورىن الىپ وتىرعان جاعداي ەمەس. قاپ تاۋىنىڭ قىراندارى كۇللى الەمدى مويىنداتقان. الىسقا بارماي-اق، اسپاناستى ەلىندەگى ويىندار­دى مىسالعا الايىق. بەيجىڭدە جەتى سالماق بويىنشا جەڭىمپاز­دار انىقتالسا، سونىڭ بىرەۋىندە اقش ازاماتى وزدى. ول - 55 كەلى سالماقتا بەلدەسكەن حەنري كە­جۋدو. ال 60 جانە 96 كەلىدە سال­ماق دارەجەلەرىندە كۇرەسىپ، رە­سەي­گە التىن سىيلاعان ماۆلەت با­تىروۆ پەن شيرۆاني مۇرادوۆتىڭ تەگى - داعىستاندىق. 66 جانە 74 كە­لى سالماقتا شەشەننىڭ قوس ورە­نى باس جۇلدەنى ولجالادى. ولار - تۇركيا تۋى استىندا ونەر كور­سەت­كەن رامازان شاحين مەن رەسەيدىڭ اتى­نان سىنعا تۇسكەن بۋۆايسار ساي­تيەۆ. 84 كەلى سالماقتا گرۋ­زيا­لىق رەۆازي ميندوراشۆيلي قارسىلاس شىداتپادى. 120 كەلى سال­ماقتا چەمپيون اتانعان وزبەك­ستاندىق ارتۋر تايمازوۆتىڭ ۇلتى - وسەتين. ءسويتىپ، جەتى سال­ماق­تىڭ الاتاۋىندا قاپ تاۋىنىڭ بالۋاندارى ۇستەمدىك قۇردى. ال ءجۇل­دەگەر اتانعانى قانشاما؟...
سوڭعى ازيا چەمپيوناتىندا ەر­كىن كۇرەس شەبەرلەرى ءبىر كۇمىس ءجا­نە ەكى قولا مەدال ەنشىلەدى. 74 كەلى سالماقتا بەلدەسكەن ابدۋل­حا­كىم شاپيەۆ ەكىنشى ورىن السا، 96 كەلى سالماقتا كۇش سىناسقان ءداۋ­لەت شابانباي مەن اسا اۋىر سال­ماقتاعى ماريد مۋتاليموۆ ءۇشىن­شى تۇعىرعا تابان تىرەدى. بۇل ءجى­گىتتىڭ ۇشەۋىنىڭ دە الەم چەم­پيو­ناتىندا جۇلدە الۋعا الەۋەتى جە­تەدى. اسىرەسە، ءبىز داۋلەت شابا­ن­باي­دىڭ جولىنا زور ۇمىتپەن قاراپ وتىر­مىز. شىنتۋايتىنا كەلسەك، توق­سانىنشى جىلداردىڭ بەل ور­تا­سىندا اتوي سالعان ماۋلەن ما­مىروۆتان كەيىن الەمدىك دەڭ­گەيدەگى جارىستاردا وزا شاپقان قا­زاقتىڭ ۇلىن كەزىكتىرگەن جوق­پىز. وسى جاعى ءبىزدى قىنجىل­تا­دى. ەندى سول ولقىلىقتىڭ ورنىن تول­تىراتىن كەز جەتتى. داۋلەت شا­بانباي شابىسىنان جاڭىلماسا، اقجۇرەك تاڭاتاروۆ پەن جاسۇلان مۇحتاربەكۇلى نامىسىن قام­شى­لاسا، قازاقتىڭ ەركىن كۇرەسى ەڭسە تىك­تەيتىن ەدى.
ايەلدەر كۇرەسى بويىنشا تا­بى­­سىمىز قوماقتى. سوڭعى جىل­دارى الەم چەمپيوناتى مەن وليم­پيادا ويىندارىنان قانجىعامىز مايلانىپ قايتتى. بيىل ازيا چەم­پيوناتىندا تاتيانا با­كاتيۋك پەن ەلەنا شالى­گي­نا باس جۇلدەنى ولجا­لا­سا، جۇلدىز يشي­موۆا كۇ­مىس­كە قول سوزدى. ايىم ءابدىل­دي­نا ءۇشىنشى ساتىعا تا­بان تىرەدى. بۇيىرتسا، الەم چەم­پيو­ناتىندا دا اسىعىمىز ال­شى­سى­نان تۇسۋگە ءتيىس.
ۇزاق جىلدار بويى رەسمي اسا ءىرى دودالاردان قۇر قول قايتىپ ءجۇر­گەن دزيۋدوشىلاردىڭ جاڭا عا­س­ىر تابالدىرىقتان اتتاعاننان سوڭ جاعدايى جاقساردى. 2001 جى­لى قوس اسحات - جيتكەەۆ پەن شا­حاروۆ الەم چەمپيوناتىنىڭ قولا ءجۇل­دەگەرى اتاندى. ارادا جەتى جىل ءوت­كەندە وليمپيادا ويىن­دارىندا مە­دالدىڭ سىڭعىرىن ەستىدىك. اقتىق باسەكەدە عانا قارسىلا­سى­نا جول بەرگەن اسحات جيتكەەۆ كۇ­مىس مەدالدى ەنشىلەدى. تاياۋدا تاي­پەيدە وتكەن ازيا چەمپيونا­تىندا تاتامي شەبەرلەرى ەكى التىن جانە ءتورت قولاعا قول جەتكىزدى. جەرلەستەرىمىز اراسىنان ماكسيم راكوۆ پەن گۇلجان يسانوۆا توپ جار­دى. قولا مەدال ۇلان رىس­قۇل، تيمۋر بولات، زارينا ءال­دى­كوۆا جانە لەناريا مينگازوۆاعا بۇيىر­دى. ەندى الەم چەمپيو­ناتىن­دا كەمىندە ءبىر مەدالعا قول جەت­كىزۋدى ماقسات تۇتىپ وتىرمىز.
قازاقستاننىڭ داڭقىن شا­رىق­تاتقان سپورت ءتۇرى بوكس ەكەنى داۋ­سىز. ءار وليمپيادا، ءار الەم چەم­پيوناتىنان مول ولجامەن ورا­لىپ ءجۇرمىز. تەك سوڭعى جىل­دارداعى كورسەتكىشتەرىمىز كەۋ­دەمىزدە كۇمان تۋدىردى. بەي­جىڭدە ەكى-اق مەدال الدىق. كۇنى كەشە قىتايدا اياقتالعان ازيا چەمپيو­نا­تىندا ەكى التىن جانە ءۇش قو­لانى يەمدەندىك. ءبىر قاراعاندا، جا­مان ناتيجە ەمەس. الايدا كە­زىندە ازيانىڭ الدى بولعان ۇجىم­نىڭ قازىر كوماندالىق ەسەپ­تە ءۇشىنشى ورىندى مىسە تۇتۋى، ارينە، ماقتانىش ەمەس. ال­دى­مىزدى قىتاي مەن وزبەكستان وراپ كەتتى. اتالمىش مەملەكەتتىڭ ورەن­دەرى ءبىزدىڭ جىگىتتەردەن الىمدى كورىندى. بىلعارى قولعاپتىڭ باۋىن بايلاۋدى كەشە عانا ءۇي­رەنگەن ۇندىلەرمەن بولعان جەكپە-جەكتىڭ كوبىندە جەرلەستەرىمىزدىڭ جانارلارىمەن جەر شۇقىپ قال­عانىن قايتەرسىز. وسى جايتتار كوڭىل­گە كىربىڭ ءتۇسىردى. ەندى بوكس­شىلارىمىز بارىن سالۋعا ءتيىس. سەرىك ساپيەۆ باستاعان ساربازدار سارا جول سالسا، ادىلبەك نيا­زىم­بەتوۆ، ءبىرجان جاقىپوۆ، ولجاس ساتتىباەۆ، دانيار ۇستەمباەۆ، عاني جايلاۋوۆ سىندى جاستار جاسىنداي جارقىرايدى. ال ولار­دىڭ ءىزىن باسىپ ءوسىپ كەلە جات­قان جاس بۋىن قانشاما... ءبىر ءسوز­بەن ايت­ساق، الداعى الەم چەم­پيو­نا­تىندا الاشتىڭ ابىرويى اس­قاق­تاۋى ءتيىس.
قازاق نامىسقوي حالىق. ەلدىڭ ەلدىگى سىنعا تۇسەتىن ساتتە ارامىزدان «جانىم - ارىمنىڭ ساداعاسى» دەيتىن جىگىتتەر تابىلادى. شەشۋشى تۇستا شيراتىلعان ارقانداي شيىرشىق اتاتىن ازاماتتارىمىز دا از ەمەس. مىنە، سونداي قاسيەتتەرگە يە قازاق جىگىتتەرى، قازاقستاننىڭ سپورتشىلارى ەندى بىرەر ايدان كەيىن جالاۋىن كوتەرەتىن الەمدىك دودادالاردا دا دارالاناتىنىنا سەنىمدىمىز.

عالىم سۇلەيمەن

"ايقىن" گازەتى 18 ماۋسىم 2009 جىل