2013 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ قازاقستاننىڭ بارلىق ىسقاعازدارى مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرىلەدى. ءدال سول ساتتە انا ءتىلىمىزدىڭ بوساعاداعى باسىن تورگە سۇيرەپ، مارتەبەسى مەن مەرەيىن اسقاقتاتۋدى ارمانداپ جۇرگەندەردىڭ جۇلدىزى جانادى. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى جاننا قۇرمانعاليەۆا «قر-نىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قر زاڭىنىڭ» جوباسى اينالاسىنداعى اڭگىمەنىڭ اق قاراسىن اجىراتۋعا باعىتتالعان جيىندا اتالمىش زاڭ جوباسىنىڭ شىن مانىندە مەملەكەتشىل بولاتىندىعىن تىلگە تيەك ەتىپ: «سوڭعى ۋاقىتتا ءتىل تۋرالى زاڭ جوباسىنا قاتىستى كوپتەگەن ماسەلەلەر تۋىنداپ وتىر. توقتالا كەتەتىن جايت، ينتەرنەت-رەسۋرستاردىڭ بىرىندە ينتەرنەتتە سىلتەمە جاسالىپ جۇرگەن زاڭ جوباسى ۇكىمەت پەن پارلامەنتكە ۇسىنىلاتىن سوڭعى نۇسقا ەمەس. بۇل بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندارعا، قوعامدىق بىرلەستىكتەرگە جولدانعان زاڭ جوباسىنىڭ قاراپايىم جۇمىس ءماتىنى عانا. بۇل ءماتىن ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ ۆەدومستۆوارالىق كوميسسياسىنان دا وتكەن جوق»، - دەدى.

2013 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ قازاقستاننىڭ بارلىق ىسقاعازدارى مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرىلەدى. ءدال سول ساتتە انا ءتىلىمىزدىڭ بوساعاداعى باسىن تورگە سۇيرەپ، مارتەبەسى مەن مەرەيىن اسقاقتاتۋدى ارمانداپ جۇرگەندەردىڭ جۇلدىزى جانادى. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى جاننا قۇرمانعاليەۆا «قر-نىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قر زاڭىنىڭ» جوباسى اينالاسىنداعى اڭگىمەنىڭ اق قاراسىن اجىراتۋعا باعىتتالعان جيىندا اتالمىش زاڭ جوباسىنىڭ شىن مانىندە مەملەكەتشىل بولاتىندىعىن تىلگە تيەك ەتىپ: «سوڭعى ۋاقىتتا ءتىل تۋرالى زاڭ جوباسىنا قاتىستى كوپتەگەن ماسەلەلەر تۋىنداپ وتىر. توقتالا كەتەتىن جايت، ينتەرنەت-رەسۋرستاردىڭ بىرىندە ينتەرنەتتە سىلتەمە جاسالىپ جۇرگەن زاڭ جوباسى ۇكىمەت پەن پارلامەنتكە ۇسىنىلاتىن سوڭعى نۇسقا ەمەس. بۇل بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندارعا، قوعامدىق بىرلەستىكتەرگە جولدانعان زاڭ جوباسىنىڭ قاراپايىم جۇمىس ءماتىنى عانا. بۇل ءماتىن ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ ۆەدومستۆوارالىق كوميسسياسىنان دا وتكەن جوق»، - دەدى.
جاۋاپتى حاتشىنىڭ سوزىنشە، زاڭ جوباسىن ازىرلەۋدىڭ جۇمىس توبى قوعامدىق بىرلەستىك، دەپۋتاتتىق كورپۋس وكىلدەرىنەن جانە ساراپشىلار قاۋىمداستىعىنان قۇرالعان 40-شاقتى ادامنان تۇرادى. مادەنيەت مينيسترلىگى زاڭ جوباسىن ازىرلەۋشى ورگان رەتىندە جۇمىس توبىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قولداعان پىكىرمەن كەلىسپەي تۇرا المايدى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، قوعامدا كەڭىنەن پىكىرتالاس تۋدىرعان ماسەلەلەر دە زاڭ جوباسىنان كورىنىس تابادى.
- تىلدەر تۋرالى قولدانىستاعى زاڭنامانىڭ 23-بابىندا مىندەتتى تۇردە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى تالاپ ەتىلەتىن قىزمەتتەر، ساناتتار مەن ماماندىقتار تىزبەسىنە قاتىستى ايتىستار وربىگەنى بار. مۇندا نەگىزىنەن ازاماتتارعا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن بەكىتىلگەن ماماندىقتار بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىلدى ەڭ تومەنگى، قاجەتتى دەڭگەيدە يگەرۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلىپ وتىر. ازىرشە، ونداي تالاپ ءۇش ساناتقا قاتىستى قاراستىرىلادى. بۇلار: مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، ۇلتتىق كومپانيا قىزمەتكەرلەرى جانە قۇقىق قورعاۋ، اسكەري قىزمەت، سوت پريستاۆتارى سەكىلدى ساناتقا جاتاتىندار. ياعني بۇلار نەگىزىنەن ءوز جۇمىستارى بارىسىندا كۇندەلىكتى ازاماتتارمەن بايلانىسىپ تۇراتىن ساناتتاعى توپتار بولىپ تابىلادى»، - دەيدى مينيسترلىك وكىلى.
ايتا كەتەيىك، 1997 جىلى قابىلدانعان ءتىل زاڭىنا سايكەس مەملەكەتتىك ءتىلدى مىندەتتى تۇردە ءبىلۋى تالاپ ەتىلەتىن قىزمەتكەرلەر تىزبەسىن بەكىتۋ جۇمىسى 2001 - 2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامادا قامتىلعان بولاتىن. الايدا ول ناقتى ناتيجە بەرە الماعان. بۇل تۋرالى ج.قۇرمانعاليەۆا تومەندەگىدەي وي ءبىلدىردى: «2002 جىلى مۇنداي تىزبە انىق جازىلۋى ءتيىس ەدى. الايدا سول كەزدەگى تىلدىك احۋالدى، وبەكتيۆتى جاعدايدى ەسكەرە كەلە، بۇل نورمانى ەنگىزۋ كەيىنگە شەگەرىلدى».
باسقوسۋ بارىسىندا مادەنيەت مينيسترلىگى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالاردى ۇزدىكسىز جالعاستىرا بەرەتىنىن جەتكىزگەن جاۋاپتى حاتشى: «سوڭعى ۋاقىتتاردا ەلىمىزدەگى ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى اسا ماڭىزدى قۇجاتتار قابىلداندى. اتاپ ايتساق، ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىندا ەلباسى تىلدەردى دامىتۋدىڭ 2011 - 2020 جىلدارعا دەيىنگى مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا قول قويدى. سونىمەن قاتار شىلدە ايىنىڭ سوڭىنا تامان ۇكىمەت باسشىسى باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋعا نەگىزدەلگەن ءىس-شارالار جوسپارىن بەكىتتى. اتالمىش ەكى ماڭىزدى قۇجات اياسىندا مادەنيەت مينيسترلىگى بىرقاتار جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. بىرىنشىدەن، ءبىز مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا قاتىستى زاڭنامانى جەتىلدىرۋدى قولعا الىپ وتىرمىز. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋ ستاندارتتار تەحنولوگياسىن ازىرلەۋ جۇزەگە اسىپ، ادىستەمە بازاسى نىعايتىلادى. ۇشىنشىدەن، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىنە قاتىستى قوعامدىق سانانى ارتتىراتىن جوبالار جۇزەگە اسادى»، - دەدى.
بىزگە بەلگىلى بولعانداي، باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە تىلدەردى دامىتۋعا قاتىستى زاڭنامانى قابىلداۋمەن قاتار، ونوماستيكا، تەرمينولوگيا سالاسىنداعى جۇمىستار بىرىڭعايلانادى.
«بۇل رەتتە مەملەكەتتىك تىلدە وقىتۋدىڭ بىرەگەي ستاندارت-تەحنولوگيالارىن ازىرلەپ، ەنگىزۋدىڭ ماڭىزى زور بولماق. بۇگىنگى كۇنى باستى پروبلەما وسى بولىپ وتىر. ەلىمىزدە 101 ءتىل ۇيرەتۋ ورتالىقتارى قىزمەت ەتسە، ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋگە قاتىستى وزىندىك ادىستەمەلەرى بار. قازىرگى تاڭدا تىلدەردى دامىتۋ كوميتەتى «قازتەستپەن» مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ بىرەگەي ستاندارت-تەحنولوگياسىن ازىرلەۋ بويىنشا كەلىسىمشارت جاسادى. ول حالىقارالىق تالاپتارعا سايكەس، 6 دەڭگەيدەن تۇرادى. بۇعان قوسا، قوعامدىق سانادا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وڭ ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا 2 ۇلكەن تەلەجوبا تۇسىرىلۋدە. مۇنىڭ ءبىرى رەاليتي-شوۋ بولسا، ەكىنشىسى، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرتۋدىڭ تەلەباعدارلاماسى بولادى»، - دەدى جيىندا لاۋازىم يەسى.
تاعى ءبىر جاعىمدى جاڭالىق، مينيسترلىكتىڭ باستاماسىمەن ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى كرەاتيۆتى شەشىمدەر ورتالىعى قۇرىلاتىن بولدى. وندا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋمەن قوسا، باسقا تىلدەردى وقىتۋ جۇمىستارى جۇزەگە اسادى. «ءبىز ورتالىقتى شارتتى تۇردە وسىلاي اتاپ وتىرمىز. مۇندا مەملەكەتتىك جانە باسقا دا تىلدەردى دامىتۋعا قاتىستى كەز كەلگەن يدەيالار جۇزەگە اسادى. ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ جوبالارى، تەلەۆيزيالىق جوبالار، فيلمدەردىڭ ستسەناريلەرى، ادىستەمەلەر، قولجازبالار مەن باسپا ونىمدەرى، سونداي-اق يننوۆاتسيالىق جانە اقپاراتتىق-تەحنولوگيالىق دۇنيەلەر وسىندا قولداۋ تابادى. سايكەسىنشە تىلدەردى دامىتۋ كوميتەتىنىڭ جانىنداعى ساراپتامالىق كەڭەس يدەيالاردىڭ بارلىعىن سارالاپ وتىرادى. ونىڭ ىشىندە ساراپتامالىق كەڭەسپەن قۇپتالىپ، قانداي دا ءبىر ونىمدەردى كەڭىنەن تاراتۋعا ۇسىنىس جاسالسا، ولارعا قارجى بولىنەدى»، - دەدى ۆەدومستۆو وكىلى.
سونداي-اق وسى وتىرىستا مادەنيەت مينيسترلىگى تاراپىنان 2011 - 2020 جىلدارعا ارنالعان تىلدەردى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى قوعامدىق كەڭەس قۇرۋ باستاماسى كوتەرىلدى.
بۇل تۋرالى ج.قۇرمانعاليەۆا بىلاي دەدى: «اتالعان كەڭەس ەڭ الدىمەن ءتىل ماسەلەسىنىڭ ديالوگ الاڭىنا اينالادى. مۇنداي ديالوگتىق الاڭدى قۇرۋدىڭ قاجەتتىلىگى نەدە؟
ساراپتامالىق زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، قازاقتىلدى جانە ءورىستىلدى ءباسپاسوزدىڭ كەز كەلگەن ماسەلەدەگى كۇنتارتىبى ءارتۇرلى. ءتىپتى جاڭادان جاسالىپ جاتقان زاڭ جوبالارى بويىنشا ارقيلى پىكىرلەر ايتادى. سوندىقتان دا ءبىز بارلىق مۇددەلى تاراپتاردى، جاقتاستار مەن قارسىلاردى دا قاتىستىراتىن الاڭ قۇرعىمىز كەلەدى. ويتكەنى ءبىز ءبىر ەلدە تۇرامىز ءارى قوعام تۇراقتىلىعىنا ءبارىمىز جاۋاپتىمىز. بۇل رەتتە مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى ۇلتتىق بىرلىكتىڭ فاكتورى بولۋى شارت».
قوعامدىق كەڭەسكە كەز كەلگەن ادام مۇشە بولا الادى. ول ءۇشىن ءtى l@ok.kz مەكەنجايىنا قوعامدىق كەڭەس جۇمىسىنا قاتىسۋعا نيەت ءبىلدىرۋ كەرەك. «قوعامدىق كەڭەس ءتىل زاڭناماسىن جەتىلدىرۋگە جانە ءتىل توڭىرەگىندەگى بارلىق باعىتتارعا بايلانىستى ۇسىنىمدار ازىرلەيتىن بولادى.
سونىمەن قاتار تىلدەردى وقىتۋ ادىستەمەلەرى، يننوۆاتسيالىق جوبالارىنا قاتىستى حالىقتىق ساراپتاما دا جۇرگىزىلەدى. قانداي ادىستەمە دۇرىس، قايسى جۇمىس جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەدى، وسىنىڭ ءبارى قوعامدىق كەڭەستە تالقىلانادى»، - دەدى جۋرناليستەرگە ج. قۇرمانعاليەۆا.
ايتپاقشى، وسى وتىرىستا جاۋاپتى حاتشى قاتىسۋشىلاردى مەملەكەتتىك ءتىلدى 10 نەگىزگى باعىت بويىنشا ۇيرەتەتىن ءتىلاشار ۇلگىسى 1 ميلليون تارالىممەن تاراتىلاتىنى تۋرالى ءسۇيىنشى حاباردان قۇلاعدار قىلدى. «ءتىلاشار تاراتىلىمى دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت، قىزمەتتەر، شاڭىراق، ءبىلىم، ساياحات، جۇمىس سەكىلدى ءبىز كۇندەلىكتى پايدالاناتىن اسا قاجەتتى 10 باعىتتى قامتىپ وتىر. شامامەن كەلەسى اپتاعا قاراي بۇل ءتىلاشار قۇرالداردىڭ بارلىعى ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىنە تۇگەل تاراتىلادى. بارلىق مەكەمە، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ەمەس مەكەمەلەر دە وسى تىلاشارمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. بۇل تارالىمدار بويىنشا ارنايى تۇساۋكەسەر دە جوسپارلانىپ وتىر»، - دەدى ول.
جيىن اياقتالار تۇستا ج. قۇرمانعاليەۆا مەملەكەتتىك ءتىل مەن رەسمي ءتىلدىڭ قولدانىلۋ دەڭگەيىن سالىستىرىپ بىلاي دەدى: «كونستيتۋتسيا نورمالارىنا سايكەس، مەملەكەتتىك ورگانداردا، جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىندا مەملەكەتتىك تىلمەن تەڭ دارەجەدە ورىس ءتىلى قولدانىلادى. ياعني تەڭ دەڭگەيدە، تەڭدەي اۋقىمدا دەگەن ءسوز. بۇل رەتتە «تەڭ دارەجەدە» دەگەن ماسەلە تەك قانا مەملەكەتتىك ورگاندارعا قاتىستى ەكەندىگىن ەسكە سالعىم كەلەدى. ءبىز مەملەكەتتىك قىزمەتكەر رەتىندە ازاماتتار تاراپىنان سۇراۋ سالىنعان تىلدە جاۋاپ بەرۋگە ءتيىسپىز. ال جەكە ۇيىمدار بۇل ماسەلەنى وزدەرى شەشەدى»، - دەدى.
دەسە دە جاۋاپتى حاتشى مەملەكەتتىك ورگانداردا ورىس ءتىلىنىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇرعانىن جاسىرمادى. «قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىنداعى ورىس ءتىلىنىڭ تاعدىرىنا كەلەتىن بولساق، ەگەر ورىس ءتىلى ءدال قازاق تىلىندەگى دەڭگەيدە قولدانىلاتىن بولسا، ونىڭ ءحالى وتە مۇشكىل بولاتىن ەدى.
بۇگىنگى كۇنى مەملەكەتتىك ورگانداردا ورىس ءتىلىن قولدانۋ دەڭگەيى قازاق ءتىلىن قولدانۋعا قاراعاندا الدەقايدا جوعارى. مونيتورينگكە سۇيەنسەك، مەملەكەتتىك ورگانداردا ورىس ءتىلىنىڭ قولدانىلۋى 80-90 پايىز بولسا، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسى 10-20 پايىزدى عانا قۇرايدى. ەگەر كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەندەي، ورىس ءتىلى تەڭ دارەجەدە قولدانىلسا، ونىڭ جاعدايى شىنىمەن قيىن بولار ەدى»، - دەدى ج. قۇرمانعاليەۆا.

قانات ماحامبەت
استانا

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=9345&Itemid=2