Samúryq-Qazynagha qarasty últtyq kompaniyalardyng eng irisi «Qazaqstan temirjoly» AQ-y ózimen әriptes Resey temirjoly kompaniyasynyng izimen tarfiyterdi kóterudi kózdep otyr. EAEO ayasynda bolghanymen odaqqa mýshe elderding ortaq iygiligin emes, óz mýddesin bәrinen joghary qoyatyn Resey tarapy, әriyne, tasymal baghasyn ýnemi ósirumen keledi. Mysaly, Kemerovo oblysyndaghy Kuzbass kómirin óndirushilerding jýgin tasymaldau kezinde tómendetilgen koeffisiyent qoldanatyn RTJ Qazaqstannyng kómirine múnday jenildik jasamaydy. Osy rette QTJ da EAEO-gha Ózbekstannyng mýshelikke ótuine baylanysty ózbek tarapynan tasymaldanatyn jýkting qúnyn ósirudi súrap Ýkimetke ótinish bildirip otyr. Eger Ýkimet QTJ-nyng búl ótinishin qabyl alsa, onda elimizde temirjol qyzmetining tariyfi bir-aq kýnde ósip, sorymyzdy sorpaday qaynatuy mýmkin.

EAEO sotynyng Ýlken alqasynyng týsindiruinshe birizdendiruding mәni mynada: mýshe memleketter kelisimge kele otyryp,

temirjol tasymaly salasyndaghy qoldanatyn sharalardan erikti týrde bas tartty, birizdendirilgen tarifti әrbir el óz betinshe,  biraq belgili bir  shekteulerding shenberinde belgileydi.

Sol birizdendirilgen tarif QTJ-ning kónilinen shyqpay otyr.

Reseylik ýlgi dәlel bola almaydy

QTJ birinshiden, «birizdendirilgen tarifting shekti dengeyin bekitu boyynsha Tabighy monopoliyalardy retteu komiytetine arnalghan negizder tizbesin keneytudi» súrady.

Ekinshiden, eng bastysy — birizdendirilgen tarifti barlyq baghyttar boyynsha tranzittik dengeyge deyin arttyrudy qalaydy.

Tranzittik tarif aitarlyqtay joghary. Ony Ózbekstan EAEO-gha kirgenge deyin,  tez arada jýrgizu kerek. Óitkeni, bizding aumaqtan, sonyng ishinde temirjol arqyly ózbek tarapynan kóp jýk tasmaldanady.

Tehnikalyq túrghydan búl arttyru/tómendetu koeffisiyentterin engizu sekildi kórinui kerek. Mysaly, «Resey temirjoldary» tarifke RF port manyndaghy stansiyalar men qúrlyqtaghy shekara ótkelderi arqyly eksporttyq tasymaldardyng ýstemesin de qosqan.

Búdan basqa, RTJ jýkterdi tasymaldaugha arnalghan birizdendirilgen tarifting dengeyin óz betimen (belgilengen bagha shekteri shenberinde bolsa da) ózgertuge qúqyly. Olar ózderining jýk jóneltushilerining mýddesine qaray týrli koeffisiyentter belgilep, birizdendirilgen tarifti óz paydasyna asyrady.

Alayda, Resey kompaniyasynyng múnday әreketteri Dostastyqtyng qújattaryna qayshy keledi. Eger  bizding biznesimiz de osynday qadamdargha barsa, ol kelisimdi búzghan bolyp esepteledi.

Atap aitqanda, temirjol kóligi qyzmetterine qol jetkizudi retteu tәrtibining 8-tarmaghynda mýshe memleketterding aumaqtary boyynsha temirjol kóligimen jýkterdi tasymaldau kezindegi qatynas týrlerinde (eksporttyq, importtyq jәne memleketishilik tarifter) kez kelgen koeffisiyentsiz birizdendirilgen tarifter qoldanylady dep aitylghan.

Tarifter eki esege kóterilui mýmkin

Óz koeffisiyentterin engizu kezinde reseylikter jýk jóneltushilerding mýddelerin basshylyqqa alghanyn týsinu kerek. Mysaly, Kemerovo oblysyndaghy Kuzbass kómirin óndirushilerding jýgin tasymaldau kezinde tómendetilgen koeffisiyent qoldanatyn RTJ Qazaqstannyng kómirine múnday jenildik jasamaydy. Resey óz aumaghynda basqalaryna ziyan keltire otyryp, EAEO-gha mýshe bir ghana eldin, yaghny ózining mýddesin ghana aldygha shygharuy ekonomikalyq odaqtyng kelisimderine qayshy keledi.

Yaghny Qazaqstanda da osynday tәjiriybeni qaytalau turaly ótinish – Odaqtyng negizgi maqsaty – tauarlardyn, qyzmetterdin, kapitaldyng jәne enbek resurstarynyng birynghay naryghyn qalyptastyru talabyna qayshy keledi.

Eger kólik qyzmetterin alatyn bolsaq, ortaq naryqty qalyptastyrugha birizdendirilgen tarifter negiz boldy.

Búl qaghidany búzu bizding óndirushilerge qalay әser etui mýmkin? Birinshiden barlyq baghyt boyynsha tasymaldau shyghyny ósedi. Tipti birneshe esege ósedi. Mysaly, aldyn ala jasalghan baghalau boyynsha kómir men temir keni shiykizatyn tasymaldaudyng tarifteri 1,7-2 esege (tipti әleuetti jenildikti eskere otyryp) kóterilui mýmkin.

Eger reseylik tarap koeffisiyentti kóterse, búl bizding eksporttyq ónimning bәsekege qabilettiligine ýlken soqqy bolady.

QTJ Qazaqstanda  birizdendirilgen tarifter eng tómengi dengeyde degen taghy bir dәlel keltiredi. Biraq búl qate pikir. Ortasha eseppen bizding elimiz ben Reseydegi birizdendirilgen tarifter sәikes dengeyde.

Mindetterdi oryndaudan bas tartugha bolmaydy

Joghary aitylghandardan kelesidey qorytyndy shygharugha bolady.

• EAEO turaly shartqa sәikes jýk tasymaly kezinde temirjol qatynasy týrleri boyynsha birizdendirilgen tarifterdi qoldanu — memleketterding mindeti.
• Saralanghan (joghary) tarifterdi engizu — EAEO turaly sharttyng temirjol kóligi salasyndaghy mindettemelerine qayshy keledi.
• Qazaqstanda jýk tasymaldau tarifterin retteu — RF-men salystyrghanda iykemdirek deuge bolady.
• Tútynushynyng (tútynushylar tobynyn) odaqqa mýshe memleketterding kez kelgenine tiyesili   qaghidaty boyynsha saralaugha tyiym salynady.

QTJ úsynghan tariftik sayasat ózgerisi EAEO turaly shartqa tikeley qayshy keledi. Sonday-aq, búl birqatar otandyq kәsiporyndargha aitarlyqtay soqqy bolady.

QTJ RTJ sonynan ermey kelisimdi búzu әreketterin boldyrmau ýshin әreket etui kerek.

Shәriphan Qaysar

Abai.kz