1976 jyly QKP-nyng eks premier-ministri Juynlay ólgende Tiyanianmin alanyna shyghyp, halyq әr týrli ólender jazylghan jazbalar men aza tútu taqtayshalaryn alyp shyghyp, birinishi sәuirden besinshi sәuirge deyin jyr jyrlap ólendetti, biylikke narazylyqtaryn bildirdi, 4 sәuirde Bey jiyn, Shang hay, Hang jou, Nan jiyn, U han, Jyng ju qatarly qalalarda 2 million adam alangha jinaldy. 1500-den astam óleng jinaldy.

1978 jyly jeltoqsanda Dyng Shiyauping biyligi ornap, ekonomikalyq reforma men «ashyq esik sayasatyn» jýrgizu turaly sheshimin jariyalaghannan bastap (Qytay Kommunistik Partiyasy Ortalyq Komiytetining III plenumy 11-shaqyrylymy) 1989 jyly 4 mausymdaghy Tiyanianmin alanyndaghy oqighagha deyingi aralyq «jana kezen» dep ataldy. Búl kezende 1919 jylghy 4 mamyr Qozghalysy kezinde payda bolghan jana mәdeniyet pen «mәdeny tónkeriste» qirap qalghan adamy qúndylyqtardy qalpyna keltiru jәne batys әdebiyeti men onyng kórkemdik, estetikalyq tәsilin ózine ýlgi etti. 

1979 jyl qazan aiynda QKP-nyng 4-shi kezekti mәdeny jinalysyn ótkizdi. Onyng qúttyqtau sózin Dyng Shiyau Pin sóz sóilep, әdebiyetke tikeley, naqtyly tapsyrmalar berdi, әdebiyet ózining zandylyghy boyynsha damyp  otyruy kerek dedi. Ádebitke syilyq beru, qalamgerlerdi syilau, olargha qarjylay syilyq beru mәselesi ortagha qoyyldy. Qytay jazushalar odaghy eng jaqsy әngimeler men eng ýzdik romandargha Mau Dýng atyndaghy әdeby syilyq berudi, tarihy dastandargha Yaau Shýegin atyndaghy әdeby syilyqty berudi, kino salasyndaghylargha Sha Yan atyndaghy әdeby syilyqty berudi, drama maytalmandaryna Sau uy atyndaghy syilyqty berudi, Beyjiyndik shygharmalargha Lau Shy atyndaghy әdeby syilyqty berudi, búdan syrt povesti, ocherk, ólen, san un, aralaspa әdebiyet, audarma maytalmandaryna LuShyn atyndaghy әdeby syilyqty berudi úighardy. Múnyng ishinde MauDyng jәne Lu Shýn atyndaghy syilyqtar memlekttik dengeydegi óte ýlken syilyqtar bolyp bekitildi. Sonymen qatar ólke (rayon) dengeyinde Jau Shauly atyndaghy әdeby syilyq, Bing Shyn atyndaghy әdeby syilyq, GoMoro atyndaghy syilyqtardy qytay jazushylar odaghy bekitti. Mau Dýng atyndaghy әdeby syilyqtyng tarihy da úzaq, aqshasy da qomaqty, jazushylargha qoyylatyn talaptary da joghary, sondyqtan múny qytaydyng Nobeli әdebiyet syilyghy dep ataydy. 1982 jyly eng alghashqysyn Jou Kchin «Shuy Mau jәne onyng qyzdary» degen romanymen enshilese, 1988 jyly Lu Yau «Qarapayym dýniye» romanymen aldy. 1994 jyly Chyn Júnshy «Aq búghyly sahara», 2000 jyly Alay men Uang Any iyelenedi, 2008 jyly Ja Pinau men Mәy Jya iyelendi.

Osydan keyin әdebiyetting janasha teoriyalary qalyptasty, múnda jalpy shygharma qúrylysyna mәn beruden syrt toqtaytyn jerde toqtau, aitatyn dýniyeni tolyq aitu kózge ústaldy. Janasha qún kózqarasy qalyptasyp, tabighatty janasha tanu, qoghamdyq ghylymdargha qayta taldau jasau baghyty qolgha alynyp, әdebiyet mýlde janaryp damugha bet aldy. Adamgershilikti jyrlau, túlghalardy kórsetu basty әdeby taqyryp retinde taldandy. Sonymen birge jazushy kóz aldyndaghy qoghamnyng ózgerisin jazudy taqyryp etti.

1980 jyldardaghy Qytay әdebiyeti óz oqyrmandaryn san qyrly baghytqa bastaghan erekshe tendensiyalar, aghymdar men stiliderining payda boluyna jol ashty, qyzyqty shygharmalar oqyrmandy magnittey ózine bauray aldy. Álemdi tanghaldyryp, tamsandyryp otyrghan Mo Yan - osy kezenning jazushysy.  

1985 jyldan bastap qytay jana zaman әdebiyeti ózgeshe damudyng jana satysyna kóterildi, aitalyq, «jaraly әdebiyet», «keri oilau әdebiyeti», «tamyryn izdeushiler» qatarly әdeby aghymdar qalyptasyp, qytay qalamgerleri óz últtyq qúndylyqtaryn izdep, ony úlyqtay bastasa, endi oghan mýlde úqsamaytyn «reforma әdebiyeti», «post-modernism әdebiyeti», «alda jýrgender», «erkin oishyldar әdebiyeti», « qala әdebiyeti», «dala әdebiyeti», «aqyldy jastar әdebiyeti», «әielder әdebiyeti», «biznes әdebiyet», «sheneulik әdebiyet», «ghalamtor әdebiyeti» degen kóptegen  әdeby aghymdar men ýrdister qalyptasty.  

Ádebiyette eki ýlken baghyttyng tóbesi kórindi, bir top últtyq dәstýrge qaytu, tamyrymyzdy tauyp, әdebiyet arqyly halyqty tәrbiyeleyik dese, endi bir toptaghylar әdebiyet jalpy qoghamnyng shyndyghyn bolghan-bolghan kýiinde jetkizu kerek, oqyrman óz qalauy boyynsha keregin alady dep qarady. Jalpy qalay bolghanda da, qytay әdebiyetinde endi batystyng qúndylyqtaryn dәripteu tómendep, ózderining últtyq tórkinin qayta tapty, ejelgi kisilik qúndylyqtardy dәriptey bastady, ýlken « Evropalyq mennin» ornyna kishireygen « qytay meni» auysty. Demek búl kezeng qytay әdebiyetining ózegine qayta oralghan kezeni, sonymen birge estetika janaryp, erkin oilau damydy, әdebiyet shynymen de ishki tónkeristi basynan ótkerdi, ólenderde san aluan formagha endi. Jazushylar men aqyndar búrynghydan ózgeshe san taqyryptarda qalam terbedi. 

«Jaraly әdebiyet». Búl әdeby aghym aty aityp túrghanday qytaydaghy 1966-1976 jyldar aralyghyndaghy mәdeniyet tónkerisinde ishte payda bolghan jarany, qayghy-múndy jazdy. 1977 jyldyng qarasha aiynda Lu Shinudyn  halyq әdebiyeti gәzetine «班主任»(Synyp jetekshim) atty әngimesi jariyalandy,  1978 jyly tamyzda Lu Shinhuanyng «伤痕»(Jara) degen әngimesi jarq ete týsti.  Osy eki әngimeden keyin qoghamdaghy bar shyndyqtyng beti ashylyp, memleket kóleminde talqy óristedi. Artynsha  Song Unshiyding «Tam týbindegi bala», Chyn Shyshýidyng «Kishkentay qalashyqtaghy genaral», Jing Jiyening «Orman arasynan kelgen bala» Zong Pudyng «Men kim», Feng Jisayding «A», Mo IYnpynnyng «General ýni», Chyn Gokayding «Men ne isteuim kerek?», Jyng Inyng «Ýienki» atty әngimeleri janbyrdan keyingi jauqazynday qaulady.

«post-modernism әdebiyeti» 1978-1979 jyldarda osy zaman qytay әdebiyeti qalyptasyp, 1984 jyldan bastap «post-modernism» әdebiyeti boy kórsetti. Búl týrdegi әdebiyetting basty ereksheligi - adamdar erkindigi, tendigi, qadir-qasiyetin jazu. Búghan Dәy Huiynnyng «Adamdar –au, adamdar», Jiyang Shiyannyn  «Mahabbat degen tausylmas taqyryp», Ru Jyjiyding «Redaktordyng qateliginen ketken әngime», Jiyang Jiyening «Pang dan», Tie Niynnyng «O, qar», Fyn  Jy saydyng «Úzyn boyly әiel men myrtyq boyly kýieui» atty shygharmalary post-modernism әdebitting alghashqy qarlyghashtary sanalady. 1984 jyly «Batystyng qazirgi zaman әdebiyetining mәseleleri boyynsha talqy» atty ghylymy maqalalar jinaghy qytay halyq baspasynan shyqty. 1980 jyldan bastap qytaygha Gabriyeli Garsiya Markes taghy basqa da ataqty osy zaman shetel jazushylary qytaygha tanymal bola bastady. Shetel osy zaman  jazushylarynyng tandamaly ýzdik shygharmalarynyng audarmalary qytayda qayta-qayta basyldy. Sonymen birge osy shygharmalargha baylanysty kózqarastaryn bildirgen әdebiyettanushy, synshylardy atamasqa bolmaydy, Uang Niyn, Ay Kishi, Uang feng jyn, Jau Ipan, Chyng Ning qatarlylar. Búdan syrt sheteldik ghalymdar  Shan Dún, Shan Shi, Bey jing unversiyteterine kelip,  leksiya oqydy. Mine osylay qytayda «post-modernism» әdebiyeti resmy qalyptasty.

«Tamyryn izeushiler» baghytyndaghy  modernistik әdebiyet  jәne «alda jýrgen jazushylar» toby. 1985 jyldan keyin  әdebiyette syn janry óte qatty damydy, әsirese qytay jazushylary batystyq әdeby teoriyagha, batys qoghamynyng janasha oilauyna mәn berdi, 1985 jyldy «әdebiyet teoriyasy jyly», «әdebiyet әdistemesi jyly», «mәdeniyet jyly» deuge bolatyn jyl boldy. 1985 jyly Han Shaugýng «Jazushy» jurnalynyng №4 basylymynda  «Ádebiyet tamyry» atty maqala jazyp, әr últ әdebiyetining terende jatqan óz tamyry bolady, ol әr kimning tughan jerimen tikeley bite qaynasady degen sózi úran etti. Osydan bastap әr jazushy ózin izdey bastady, osylay «Tamyryn izeushiler әdebiyeti» qalyptasty.  

Han Shau gýnnin  «Chu mәdeniyeti», Jiya Pynaudyng «Shang Jou seriyasy», «Chiyn, Han mәdeniyti», Mo Yannyng «Qyzyl jýgeri», Ly Kang ýinin  «Jer jәne qúday», «Eng songhy balyqshy», U Rytudyn  «Jeti mýiizdi búghy» qatarly әngimeleri osy tamyryn izdeushilik baghyttyng legin tolyqtyrdy. 

Erkin oilaytyndar «Alda jýrgender әdebiyeti» olar kýshti fantastikalyq quatqa, batyl innovasiyalyqqa iye, kóp qyrly, asa qiyalshyl da elestetkish, beyneleuge sheber, erekshe subektivti sezim әlemin jasady. Mysalgha, dýldýl minip, gharyshty sharlady, syrly transsendentti obektivti dýnie somdap, aiqyn avangardtyq reng beredi. Osylay  qytaysha siqyrly realizm resmy jandana bastady. Mine osylay әdebiyette qytay әdeby synshylarynyng sózimen aitqanda «ghasyrlyq auyru», «ótirik jazu», «jalghyzdyqty jyrlau» kórinis berip, «alda jýrgender» әdebiyeti qalyptasty. 

Qoryta aitqanda, búdan búrynghy әdebiyet sayasy týs alyp, adamgershilikti tu etip jazu arqyly, adamdy tәrbiyeleu baghytyn ústansa, 1985 jyldan keyingi әdebiyet mýlde kerisinshe boldy. Olar qoghamnyng naghyz shyndyghyn jazugha oiysty, aqty aq, qarany qara dep búrynghy qoghamda qalyptasqan zandylyqtargha jýginudi tas-talqan etip, oqyrmandaryna janasha oilau tughyza bastady, әdebiyet adam tәrbiyeleydi degen úghymgha kýdikpen qaray bastady, dese de keregindi sýzip alu ózine baylanysty degen kózqarasty ústandy jazushylar. Osylay 1985 jyldan keyingi modernistik әdebiyet qalyptasty, ol toptyng basynda Uang Myng jazghan janasha baghyttaghy  «Kóbelek» әngimesi, búdan basqa Zong Fudyng «Men kimmin?» әngimesin aitugha bolady jәne Ly Tonyng «Jeti әje» atty  әngimesin qossaq bolady.

Janasha jazudyng aldynda jýrgen jazushylary Mo Yan, Sýn Gәnlu, Ýy Hua, Su Tun, Gy Fey, Bey Sýn qatarlylar. Búl jazushylardyng shygharmasy ótkenge esh úqsamaydy, onyng tili, kompozisiyasy mýlde basqa. Olar  batystyng Uiliyam Katbert Folkner, Gabriyeli Garsiya Markes qatarly siqyrly realisterge әbden eliktep, shygharma jazudy әdetke ainaldyrdy.  

Alda jýrgen jazushylardan Yuy Hua (Yu Hua1960 jyly tuylghan, er), óte oqyrmany kóp jazushy, onyng shygharmasyn qytaylyq oqyrman Mo Yannan joghary baghalaydy. Onyng «Sebezgilegen janbyrdaghy aiqay», «Tiri», «Shýy Sanguannyng qan satuy hikayasy», «Bauyr», «Jetinshi kýn» romandary oqyrmanyn bey-jay qaldyrmaydy. Búl Mo Yannan moyny ozyq jazushy.

Yan Lianki Lo Yannyng Gu Shiyan audanynyng adamy, onyng jazghandary birden dau tudyryp oqyrmandy ózine jabystyryp alady.  Qytayda birden bir Nobelge layqty jazushy osy Yan Lianki. Onyng shygharmalary múhittyng arjaghyndaghy elderde de toqtausyz oqylady. 2014 jyl ol Kavkar әdebiyet silyghyn alghan. Shygharmalaryndaghy mif pen shyndyqtyng úshtasuy óte joghary. Ataqty romany «Ding Juang auylyndaghy týs» Hynan ólkesindegi spid auyruy jaylaghan auyldy jazady. «Kýn núry týsken jyl», «Halyq ýshin qyzmet isteyik» romandary osy zaman әdebiyetindegi eng shoqtyghy biyik tuyndy sanalady. Jәne onyng «Ómir azaby» romany oqyrmanyn súmdyq kýizeliske dúshar etedi. Soynmen birge onyng «Tastan qatty su» romany tónkeristing ghajayyp batyrlaryn  jyrlaydy. Mo Yannan moyny ozyq jazushy sanalady. Atalghan eki jazushyda dәstýrli әdeby jasampazdyqty esh únatpaydy. Oishyl jazushylar.

Dzya Pin Ao, (Jia Pingao, er, 1952 jyly  tuylghan, er) asyqpay oqyudy qajet etetin, ómirding jinishke nәzik iyrimderin jazatyn sheber jazushy. Ol «Soltýstik әuenderi» romanymen Mau Dýn әdebiyet silyghyn 2008 jyly enshilegen. «Ejelgi pesh» romanynda mәdeniyet tókerisin óte әserli jazady, onyng «Alanghasar», «Jol bastaushy», «Kenje» qatarly romandary oqyrmannyng kónilinen shyqqan tuyndylary. Mo Yanmen qatar túrghan jazushy sanalady. 

Hynandyq Lu Jynýin erekshe jazushy, onyng auyl ómiri men sheneulikterdi taqyryp etip jazghan shygharmalary oqyrmandy ózine eriksiz bauraydy. Oqyghan sayyn oqyghyng kele beredi. Onyn《塔铺》、《新兵连》、《单位》、《一地鸡毛》 romandary shetinen keremet. Sonymen birge myna jazushylardy atasa bolady: Van Aniiy (әiel), Jang Ýi, Su Tuyn (shyn aty Su Chjunguy), Jan Jiyanliyan, Jang Chynjy, Chyn Jonshy, Gy Fi, Uang Sho,  A Lay, A Chyn, Han Shaugún, Uang Shiyaubo, Shy Tiyeshyn, Lu Yau, Mu Shiyn, Pyng Jisay, Bay Shanion, Yan Giliyn(әiel),  Ie Guanchiyn(әiel)  By Piýi, Jin Ion, Du Lian, May Jiya, Uang Synchi, Tie Niyn(әiel), Shy Zyjiyan(әiel), Jiyang Jiye(әiel) jәne Tayuandyq San Mau (San Mao, әiel, 1943-1991 j.). Onyng qalamynan mahhabat, otbasy, neke,t.b., san aluan taqyryptardy tamasha, tartymdy, qyzyqty da úghynyqty etip qarapayym tilmen jazatyn sheber jazdy. Lu Yuyng Tayuannyng tumasy, shygharmalary jastardyng kónilinen kópten shyghyp jýrgen ataqty osy zaman jazushysy.  Qazir Amerika túrghyny. Shetelde túrghan qytaylyq jazushydan Ly Au, Jang Ayling bar.  Al 80 jyldardan keyin tuylghan Han Han bastaghan myqty jas jazushylar bar.

HH ghasyrdyng 90 jyldarynan keyin Qytay mýlde ýlken ózgeriske úshyrady, bazar ekonomikasy jandandy, barsha qytay últy jana naryqtyq kózqarastyng ishinde ómir sýrdi, ghylym arqyly damu baghytyn ústandy, ýzdiksiz reforma jasau, ýzdiksiz ortagha beyimdelu, ýzdiksiz algha ilgerileu dep úrandatty. Osy zaman qytay әdebiyetinde orasang zor ózgeris payda boldy. Shetelde túratyn qytay jazushylary men sheteldik kýshterding yqpalynda әdebiyet kóp baghdarlylyqqa beyimdeldi, adamdardyng gumanitarlyq ruhany súranystary sóz bola bastady, әdebitte týrli týsti oi-tolghamdar beynelenetin boldy, jana ghasyrdyng jana mәseleleri kórinis tapty. Ádeby shygharmashylyqta jazushy oiyndaghyny erkin jazugha tolyghymen mýmkindik berdi, әdebiyette býgingi kýnning úsaq-týiek taqyryptary jәne zamandanu dep úyatsyz nәrselerdi jazuda óz aldyna ýrdiske ainaldy. Sonymen birge býgingi kýnning tútynu mәdeniyetin dәripteu basty nazargha ústaldy. HH ghasyrdyng songhy mezgilderinde tek tómen qarap alyp, kitaby jazghyshtyq ózgerip naqtyly bolghan ister jazylyp, aqparattyq, didaktikalyq shygharmalar jaryqqa shyqty. 

HHI ghasyrda jazushylargha materialdyq qajettilik qamtamasyz etilip, olargha ruhani, qoghamdyq mәselerge shyndap kirisuge jaghday jasaldy. 1990 jyldarda әdebiyet teoriyasy turaly talas bastaldy, әdebiyet janrlaryn tolyqtyratyn sahnalyq qoyylymdar, kino, ghalamtor әdebiyeti jana janr retinde qalyptasty. 

1990 jyldarda bastalghan әdebiyet toriyasy jónindegi talas jәne shygharmada kóteretin taqyryp óz shegine jetip adamdargha, býgingi qytaylyqtargha janasha ruh syilap, jana qytaylyqtardy tәrbiyeledi, qazirgi tanda әielder әdebiyeti qalyptasty, tútynu mәdeniyeti jónindegi әdebiyet damyp kóp baghdarly әdebiyetke úlasty. 

1993jyly Uang Mynnyng «Kitap oqu» atty jurnaldyng №1 sanynda «Úlylargha tabynudy joyayyq» atty maqalasy shyqty, ol óz maqalasynda  úzaq jyldardan beri әdebiyet úlylardy madaqtap keldi, búl tabynu bizdi alysqa aparmaydy dep jazdy. Vang Shuo úlylar qatelik jasamaydy ma? Týiening qúmalaghy bolghany siyaqty olardyng da qateligi jetedi dep jazdy. Sol jyly «Shanhay әdebiyeti» jurnalynyng №6 sanyna Uang Shiyauming «iyen daladaghy qaghyr jer nemese әdebiyet jәne ruhany mәdeniyetting qaupi» atty maqalasynda ol býgingi zamanda ruhany mәdeniyet toqyraudyng az-aq aldynda túr dep jazdy.

1994 jyly «Kitap oqu», «Shyghys», «Qytay kitap oqu», «Qazirgi zaman jәne dәstýr» qatarly gazet-jurnaldar osy mәsele jóninde halyqtyq tyndau ótkizip, talqy óristetildi. Osylay әdebiyette janasha kózqaras qalyptasty. Talqynyng negizgi qauzaghany: ruhany mәdeniyet degen ne? Ol qaydan keledi? Ol qay kezede, qalay qúldyrady? degen súraqtardyng tónireginde әngime óristetti. Ruhany mәdeniyetti qaytadan jasasaq, onda qanday jasaymyz dep bas qatyrdy. Búl mәselede Chyn Synyng ruhany mәdeniyetti tek ziyalylyr ghana jasaydy, ol ziyalylar salghan sara jolmen býkil halyq jýredi, ol bәrin algha sýireytin relis tәrizdi algha bastauy kerek dep ashyp kórsetti.

Ziyalylar býkil qoghammen halyqtyng aldyndaghy jauapkershiligin sezinui kerek dedi. Onda bizge qanday ruhany mәdeniyet kerek degenge Uang Bin bin bylay dep jauap berdi: Ruhany mәdeniyet - ol dindik mәdeniyetten joghary túratyn mәdeniyet dedi. Ol sayasy jýiemen tyghyz úshtastyrylghan mәdeniyet dep oy týidi kóp jazushy. Taghy bireuleri ejelgi dәstýrimizdi negiz etken mәdeniyet dedi. Jana demokratiyalyq mәdeniyet degender de boldy. Ár adam ózin jaqsy basqaryp, últtyq mәdeniyetin joghaltpauy kerek dedi. Jeke bastyng erkindigi men memlekettik erkindik sәikesui kerek, sonda ruhany mәdeniyet bolady dedi. Osylay talqy jalghasty, sózdi taghy Uang Myng týiindedi, ol bizde qazir batystyq saryn bar, ony moyyndauymyz kerek, qazirden bastap jeke basqa tabynudy toqtatyp, ruhymyzdy tazartyp, qarapayym halyqtyng óresin kóteruge atsalysuymyz kerek dedi. Búl mәselege Búrynghy Shanhaylyq qazir Amerikada túratyn Ly Jiyede óz pikirin bildirdi, ol adam iydeyasyn azat etip, adamdyq qasiyetin derbestendirui kerek dep týidi.

1992 jyly qytay tóraghasy Dyng Shiyaupyng qytay ontýstigin kózden keshirgende sóilegen sózinde, naryqtyq ekonomika kýnnen-kýnge kýsheyip, býkil elde zandyq jaqtan jalpylasty, kapital negizgi oryngha shyqty. Býgingi ghalamdanu zamanynda qogham ekonomikasynyng damuyna ilesip, mәdeniyet, ghylym-tehnika damydy, әr adamnyng jeke oi-sanasyn, ómir sýru zandylyqtaryn ózgertti, tipti sózimizdi, әdebiyetimizdi elektrondy myna zaman, ghalamtor tartyp aluda dep atap kórsetti. 

HH ghasyrdyng 90 jyldarynan keyin telejәshik, internet degen dýniyeler әdebiyetimizdi jalmap alugha myqtap kiristi, ne isteuimiz kerek dep bas qatyrdy jazushylar, 1994 jyldan bastap internet әdebiyetin qalyptastyrdy. Búl týrdegi әdebiyetting ereksheligi bayaghyday jazyp, kóp beynelep otyrmay, aitar oidy tike dәlme-dәl jetkizu, kóbinde jazba tilding ornyn auyz eki til basty, ghalamtor әdebiyetining basty ereksheligi әlem, jazushy, shygharma, oqyrman deytin әdebiyetting 4 elementi ortasyndaghy qúpiyalyq birden joyyldy. Onda әlem úghymy ghalamtor әdebiyetinde joq, jazushy da qarapayym oqyrman siyaqty, al shygharmada esh qúpiyalyq saqtalmastan birden oqyrmangha jol tartady, oqyrman bolsa, yryqsyz týrde shygharmany oqyp, yryqty týrde óz oiyn ortagha salady. 

Býgingi tanda ghalamtor әdebiyeti ýzdiksiz damyp, kemeldenip keledi, jana әdebiyet ózdiginen dәstýrli kóne әdebiyetten alystauda. Ghalamtor әdebiyetindegi prozalyq janrlardyng «uayym-syr», «qiyal», «jaryp ótu», «didaktikalyq», «kariera», «tanghajayyp oi» qatarly týrleri payda boldy. 2008 jyly Beyjing elektrondy aqparattyq kompaniyasy býgingi ghalamtor әdebiyetindegi satylymdar jóninde aqparatyn jariyalady. Ghalamtor әdebiyetining ókilderin atasaq An Nibau bi, Ly Shýnhon, Jy Jyhyn, Ning Saychyn, Ching Ýisyn, Ýy Baymey. Búl jazushylardyng ózindik qol tanbasy qalyptasqan. Búlardan syrt  Han Hannyng «Ýsh esik», «Chang an býligi» jәne Gu Jiynmiynnyn  «Qiyal qalasy», «Týstegi tógilgen gýder», Su Shiusynyng «Shy Zang dәri shóbi», Hy Chiýiening «Men jenilisim jenis» atty ghalamtor әdebiyetining tuyndylaryn ataugha bolady. Sayttardan qytay jazushylar odaghynyng «Shin Lan» sayty kórkem әdebitte kósh bastap túr. 

80 jyldardan keyin tuylghan ghalamtor әdebiyetinde dýrildep túrghan ataqty jazushylar legi de az emes, kóshting basynda  Han Han men Gu Jiniming túr, búlardyng shygharmasy oqyrmandy ózine birden tartady. Jang Ýieran, Ian Gi, Jiyang Iapyn, Dy Án, Yau Niyan,  Shýn Shu, Lyng Niyn, Lu Ýiha, Án Iru, By Liynpyn, Shýy Shiyauýn, Jiyang Panjou, Tang Chau, Y Bay, Shýy Ýanjy, Jang Jiyai, U Ýinshi, Ling Shýnjy, Sýn Lýnpyn, Lu Untau qatarlylardy ataugha bolady. 2009 jyldyng 25 mausymynda qytay  jazushylar odaghy bir jyldyng ózinde 408 jana jazushyny mýshelikke qabyldady, búlardyng ishnde Jin Ionmyng degen jas jazushy da boldy. 2009 jyldyng 8 qyrkýieginde jazushylar odaghy №7 kezekti mәjilisting 8-otyrysyn ótkizdi, osy kezede Jin Ionmyndy jazushylar odaghynyng qúrmetti alqasy etip taghayyndady.Sonymen birge onyng didaktikalyq romanyn býgingi kýnning talabyna say jazylghan dep madaqtady.

Atalmysh mәjiliste әdebiyet tezden qimyldap,  jazushylar men jurnaldar, baspalar naryqtyq zamangha myqtap beyimdelip, memleketting tútynu mәdeniyetin jazuy tiyis dedi. Múnda jazushy әdebiyet pen sayasatty bólip qarastyru kerek, biylikting basqaruyndaghy jazushy men baspa ýii bolmauy tiyis dedi. Endi bir jaghynan naryq pen sayasat bir-birine baylanysty, bazar ekonomikasy әdebiyetting damuyna óz keri әserin tiygizeri sózsiz, alayda әdebiyette naryqqa beyimdep, býgingi zaman ózgerisimen birge ózgertip, adamdardyng qajeti boyynsha jazu kerek, tipti әdebiyet zamangha qaray kerek bolsa, jarnamalyq ról de atqaruy tiyis dedi, mine, osylay әdebiyetting jýgi әr dәuirde basqasha bolady. Tútynu dәuiri men elektrondy myna zamanda әdebiyet dәstýrli qalpynan ózgerip, naryqtyq jәne búqaralyq sipatqa ie boluy shart. Búl jana dәuirding talaby, jana dәuir әdebiyeti jalpy halyqtyq әdebiyetten syrt memleket imidjin kóteretin әdebiyet jәne sheneulikter әdebiyetin da qolgha alugha mindetti.

2004 jyly Sy Chuan ólkelik «Ádebiyet syn» jurnaly jәne ólkelik unversiytetting әdebiyet jәne aqparattyq institutynyng úiymdastyruy men býkil el boyynsha «Tútynu dәuirindegi әdebiyet jәne mәdeniyetti zertteu» atty ghylymy seminar ótti. Múnda tútynu mәdeniyeti, әdebiyet pen beyneleu ónerining aiyrmashylyghy jayynda talqy jýrgizildi. Atap aitar bolsaq, osynda sóz alghan ghalym Tau Dúnpyng biz qazir naryqtyq zamandy basymyzgha myqtap kiyip, tútynu mәdeniyetin jasaudyng ýstindemiz, bizge endi adamzat mәdeniyetining bólshegi sanalatyn estetikalyq mәdeniyetti sauda-sattyqta qalyptastyruymyz tiyis dedi. Osynday qalyng talqy, pikirler qytay әdebiyetin algha alyp barady.

Abdyraqyn Núrqalyq

Abai.kz