Biz býgin kez-kelgen úyaly telefonnyn, smartfonnyn, planshetting interfeysin, yaghny ekrandaghy kóptegen sanalauan qúral-saymandar pernesin basyp, osy «opsiyalar» jiyrma jyl búryn boldy ma – dep oilamaymyz da. Men әdeyi óz úyaly telefonymdy qolyma aldym da, oilandym – osydan jiyrma jyl búryn mening «interfeysim» qanday bolar edi?!

Mine – telefon ekranynda – telefon tútqasynyng beynesi túr. Bayaghy zamanda (dәlirek aitsaq shamamen 12-13 jyl búryn) ol telefon degening – dәlizde nemese ýstelding ýstinde túratyn jeke qúral bolghan edi. («Domashniy stasionarnyy diskovyi(!) telefonnyy apparat», kimning esinde bolsa). Al myna «Kontakty» degen pernening ornyna qaghazdan jasalghan jeke bloknot arnalyp, onyng ishinde telefondardyng tizimi túrghan-dy. Kelesi, «Kamera» (qazir ol jartylay fotoapparat – jartylay beynekamera) – ol qúral búryn ekining birinde bolmady. Tek mýmkindiging bolsa, jeke taspaly beynekamerany nemese plenkaly fotoapparatty satyp alghan edin, kóbinese ol qúraldar kәsiby nemese әuesqoy fotograf әlde operatorlarda boldy. Jiyrma jyl búryn, yaghny 2000-shy jyldardyng basynda, SMS-ting ornyna qaghaz hatty poshtagha alyp baru «opsiyasy» bolghan túghyn. Kelesi, «Galereya» deydi, ol búrynghynyng tilimen aitqanda, kәdimgi fotoalibom nemese beynetaspalar qoraby ispettes papka. 

Kelesi – saghat pen kýntizbe. Olar qabyrghada, ýstel ýstinde, shkaf sóresinde bolatyn, qolsaghat degen týsinik sәn edi. Al temir «budilinikti» mehanikalyq týrde keshke búrap-búrap, tanerteng onyng qonyrauyn әzer sóndirushi edik. Odan basqa, plastmassa budilinikter de boldy. Ol da bir dәuir. Kelesi – radio (qúlaqqappen tyndaytyn), búryn ol kәdimgi magnitafon siyaqty qúral bolyp, ýiding ishinde, auladaghy tapshanda – kórshilerge estilip túrghan edi. Qazir radiony adamdar onsha tyndamaydy, onyng ýstinde úiytyp tyndatar stansiyalar da siyrep ketti emes pe! Kelesi ekranda qanday pernemiz túr eken?! «Moy fayly» dep túr. Onyng ishinde ne bar eken? Eskining tilimen aitsaq, onyng ishinde fotoalibom da bar, beynetaspalar da bar, muzyka tyndaytyn audiokassetalar (kezinde sәn edi – esterinde bolsa) da bar, taghy «dokumenty» deydi – olaryng tek qaghaz kýiinde qaltada әlde shabadanda ghana jýrushi edi! Taghy – «zagruzki» deydi. Ol «zagruzkiyin» tek ghana ghalamtor keninen payda bolghan son, jeke kompiuterlerding ishterinde bolushy edi. Ol kompiuterlerding montorlary eski teledidarlar siyaqty bolyp edi.

Sosyn ne bar? Ekrangha qayta qarap edim, adam týsinbes (robottar nemese eng aqyldy programmistter ghana týsiner) «drayv», «karta pamyatiy», «hraniliyshe», «ustanovochnye fayly» dep túr. Qúday-ay, onday «opsiyalar» jiyrma jyl búryn tek ghana eng ozyq sheteldik kompiuterlerde bolghan shyghar! «Pamyati» - ol kәdimgi adamnyng óz este saqtau qabileti emes pe?! Sol kezde búl qabilet әli bar bolypty deymin de, «drayv» degenin, bәlkim, adamnyng qiyaldau nemese oilanu qabileti shyghar – maghyna boyynsha qarasaq. Al myna «setevoe hraniliyshe» degen týsinik o basta ary ketse halyqtyng jadyndaghy ortaq mәdeniy-ruhany bilimdik qúndylyqtar edi... «ytubtin» ornyna kóbinese kәdýilgi teledidar, kimde bar bolsa – «viydeomagnitafon» edi. Jalpy, Ghalamtordyng (poiskavaya sistema) ornyna qalalyq kitaphanalar (qaghaz kitaptarmen – әriyne), qaghaz gazet-jurnaldar, kitap dýkenderi barshylyq edi (әri ózekti, әri sәn edi, shirkin!).

Kelesi perne – «kalikulyator» deydi. Búryn ol jeke bir plastmassa qúral edi, knopkalary bar. Odan qalsa, adamdar oisha op-onay eseptey salushy edi... Kelesi, «diktofon» deydi, onday zattyng ýlkeni – tek tilshilerde, al kishisi – tek aibarly tynshylarda ghana bolushy edi. Elektrondy poshta – tek temir poshta jәshikterine tastalatyn qaghaz konvert-hattar arqyly taralghan-dy, bar joghy 15-20 jyl búryn! Jәne ol ýshin «vay-fay» emes, shyn poshta qyzmetkerleri kerek edi. Bankting sayty emes, ol kezde bank terezesi ghana bolghan. Jәne ol terezege jetu ýshin ýiden shyghyp ghana qoymay, úzyq kezekte túru kerek edin. «Antivirusnaya programma» deydi... Ol termiyn, mýmkin, jiyrma jyl búryn tek shalghay megapolistegi alghashqy programmistterge ghana belgili bolghan shyghar... «Pley market» dep túr, onyng ornyny, әriyne, qarapayym dýkender, dýngirshekter, bazarlar (tipti kóshe bazary), ýlken qalalyq dýkender boldy. Odan bólek, myna bir jerde aghylshyn tilinde jazylghan «Klaud-hrom» («Kislotnyy dojdi» jauatyn himiyalyq búlt pa, ne?!), «Emodji» (Emosiya – әr adamnyng ishindegi dýnie edi-au!), «Androiyd-mandroiyd» (tek fantastikalyq kitaptaghy nemese filimdegi robot-android pa, ne?!), «Galaksiy-malaksi» (astronomdardyng zertteu obektisi me, ne?!) jәne t.b. adam úqpas nәrseler degendering atymen joq edi! Tek ghana myna bir «Samsung» degen jeke bir sóz teledidardyng markasy edi – sony bilemin!

Endi, «Nastroyki» degenge kireyin. «Vay-fay» dep túr. Onyng ornyna ary ketse telefon symy bar túghyn. «Melodiya zvonka» deydi. Ol kezde tek eski telefonnyng qonyraudyng qong shyryly edi. «Uvedomleniye» - ol kezde kóbinese avtoinspektorlardan ghana kelgen-di, sirә... «Displey» tek eski teledidardyng tórtbúrysh (lampaly) ekrany retinde bar bolghan. Ary ketse, «Tetriys» oiynynyng displeyi bolmasa! Teledidar demekshi, ol kezde ainaldyrghan 5 telearna bolsa da, onyng barlyghyn da kórushi edik, al qazirgi 500 telearnanyng bireuin de kórmeymiz de... «Oboi» dep túr, ol kezde pәterlerding tórt qabyrghasyndaghy túsqaghaz ghana boldy. «Temy» - ol kezde tek gazet betterinde. «Karty» - qala kartasyn biz tek bóten qalada ekskursiyada jýrgende ghana qoldanyppyz. «Pogoda» degendi teledidar men radiodan aitushy edi. Al myna «Uchetnye zapisi» tek qala arhiyvinde ghana bolghan shyghar. Odan bólek, «Igry» - ol kezde әlde auladaghy taza auadaghy futbol oiyny, әlde aghashtan jasalghan ýidegi shahmat oiyny bolghan edi. Al myna elektrondy týrde «pissa shaqyrtu» nemese «taksy shaqyrtu» degen funksiyalar – ol kezde tek tanys aspazyng nemese tanys taksisting bolsa ghana mýmkin «opsiya» edi. Jәne myna «Ku-Ar kod»-tyng ornyna – kәdimgi «Artikul 145» siyaqty jay ghana qaghaz jazular ghana bolushy edi – kez-kelgen tauarlarda...

IYә, qazirgi zaman sifrlandy. Al ol kezde, jiyrma jyl búryn, bizde aifondar túrmaq, tipti kense kompiuterlerining ózderi onsha kóp emes edi! «Áleumettik jeli» deydi (atyn jarnalamay-aq qoyayyn), onyng ornyna kәdimgi kýndelikti adam men adam arasyndaghy tikeley qarym-qatynastar, dostyq, mahabbat, tuysqanshyldyq, aralasu, tanystyq, kórshilestik ispettes dәstýrli qúndylyqtar bar edi! Ary ketse, mektepte oqushylar bir-birimen qaghaz(!) hat alysyp-berisip, «anketa» degen oiyn oinaushy edi... Qazirgi úrpaq sonyng bәrin tughaly tek «onlayn» ghana kórip jatqan synayly. Biz de jiyrma jyl búrynghy ómirding «interfeysin» úmytqan siyaqtymyz.

Batyrbek Rýstembekov

Abai.kz