Júma, 26 Sәuir 2024
46 - sóz 2325 6 pikir 14 Qyrkýiek, 2020 saghat 13:37

Ekonomikanyng toqyrauy men odan shyghar jol

El ekonomikasynyng túraqty damuy ýshin, qarjy jýiesinde eshqanday aqau bolmauy kerek. Búl salanyng negizgi qaghidalaryn týsinu ýshin, sonshalyq ekonomist boludyng qajeti joq. Sondyqtan, aldymen qarapayym sózdermen týsindirip kórsem.

Ekonomika degenimiz - qarjy jýiesi.
Elding ekonomikasyndaghy qarjy tek tórt-aq jerde bolady.

1) Otbasy budjetinde.

2) Mekemeler budjetinde

3) Memlekettik budjette

4) Import-eksportta ainalymynda

Osy jýiening bir bóliginde aqau payda bolsa, kez-kelgen el ekonomikalyq toqyraugha úshyraydy. Bizding elimizde búl aqau tórtinshi bóligi import-eksport salasynda payda boldy. Óitkeni, syrttan ishki ainalymgha negizgi valuta kirgizetin múnaydyng baghasy týsip, ishki ainalymda valuta qorynyng azangyna, ol óz kezeginde valuta baghasynyng ósuine alyp keldi.
Demek, osy aqau shyqqan tarmaghyn rettemey, ekonomikamyzdy kóteru mýldem mýmkin emes.

Ol ýshin ne isteu kerek?

Ekonomikamyzdy túraqtandyru ýshin eksportqa shygharatyn ónimderimizdegi múnaydyng ýles salmaghyn azaytyp, basqa da salalardy kóteruimiz qajet.
Endi oilanayyq.
Múnay men metaldan basqa taghyda qanday sala bizge syrttan valuta kirgize alady?

Jogharghy tehnologiyalardy syrtqa shyghara almaymyz. Óitkeni, ol әzirge ózimizde de joq. Ári, ol salany dәl býgin qolgha alghannyng ózinde, aldaghy 20 jylda ghana jemisin berui mýmkin.

Sonda, qaytpek kerek? Dәl býgin qolgha alsaq, bir-eki jylda syrttan valuta kirgizetin qay sala bar bizde?
Áriyne!

Bizderdi búl tyghyryqtan tek auyl sharuashylyq salasy ghana alyp shygha alady. ASh ónimderin satu arqyly bizder ishki ainalymgha valuta kirgize alamyz. Tek sonda ghana ekonomikamyz aldygha damidy. Bolmasa, ózimiz tek ishki súranysymyzdy jabu ýshin ghana júmys jasap, syrtqa shyghara almasaq, ol saladan da payda joq. Sondyqtan, ASh-q salasyn barynsha kóterip, keminde kórshimiz qytaydyng dengeyine jetkizuimiz kerek.

Nelikten Qytaydy menzep otyrmyn?

Óitkeni, qytaydyng ASh salasy eng ozyq damyghan elderding biri. Ári, klimattyq geografiyalyq jaghdayyda úqsas.

Qytaydaghy egistik alqaptyng kólemi shamamen 100 mln ga qúraydy jәne túraqty jogharylau tendensiyasy bar.
Ósimdik sharuashylyghy dәstýrli týrde qytaydaghy auyl sharuashylyghynyng jetekshi salasy bolyp tabylady. Suaru ósimdik sharuashylyghynda keng qoldanylady (egistik jerlerding 50% -na deyin).

Mәdeny daqyldardyng aluan týrliligi boyynsha Qytay әlemdegi alghashqy oryndardyng birin alady: qazirgi kezde dala daqyldarynyng 50-den astam týri, baqsha daqyldarynyng 80-den astam týri jәne baqsha daqyldarynyng 60-tan astam týri bar.
Kýrish - búl negizgi daqyl. Ony býkil elde ósiruge bolady. Kóptegen audandarda 2-3 astyq jinalady.
Ekinshi manyzdy daqyl biday (kýzdik jәne jazdyq). Ol býkil elde ósiriledi. Tiybette jazdyq biday daqyldaryn tipti 4100 m biyiktikte ósiredi.

Qytay ýshin basqa manyzdy daqyldargha jýgeri, tary, gaolyan (qúmaydyng bir týri), arpa jatady.
Mayly daqyldardyng negizgi ónimi - jerjanghaq (Shandun týbegi).

Búrshaq túqymdastarynyng ishinde kóbinese soya, keng búrshaq, búrshaq kezdesedi. Barlyq klimattyq jaghdaylargha baylanysty soyanyng 1200-den astam sorty ósirildi.

Týinekti daqyldardan kóbine kartop, yamsa, taro, maniava ósiredi.

Tehnikalyq daqyldardyng eng manyzdysy maqta, qant qamysy, shay, qant qyzylshasy.

Qytaydaghy mal sharuashylyghy auyl sharuashylyghynyng artta qalghan bóligi bolyp qala beredi. Auyl sharuashylyghynyng jalpy kólemindegi onyng ýlesi shamamen 20% qúraydy.

Mal basy jaghynan Qytay әlemdegi alghashqy oryndardyng birin alady: búl elde әlemdegi shoshqa populyasiyasynyng shamamen 40%, qoy men eshkining 10%, iri qara maldyng 5% qúraydy. Alayda, jan basyna shaqqandaghy óndiris kólemi boyynsha QHR damyghan elderden edәuir artta qalyp otyr.

Mal sharuashylyghynyng negizgi salasy - shoshqa ósiru. Jalpy et óndirisindegi shoshqa etining ýlesi 90% -dan asady. Shoshqalar, әdette qosalqy sharuashylyqtarda ósiriledi.
Sýt sharuashylyghy qalalargha jaqyn fermalarda damyp keledi.

Júmys isteytin iri qara da ósiriledi - jylqy, esek, týie, topoz.

Eshki men qoy ósiru negizinen elding soltýstiginde, Ishki Mongholiyada jәne ontýstikting tau bókterinde jýzege asyrylady. Et balansynda qoy ósiru ýlken ról atqarmaydy, biraq jenil ónerkәsipti shiykizatpen qamtamasyz etedi.

Eng qarqyndy damyp kele jatqan sala - qús sharuashylyghy. Ýy qústary negizinen jeke qosalqy sharuashylyqta ósiriledi (negizinen tauyqtar, kýrketauyqtar, qazdar). Qús etin óndiru shamamen 1 million tonnany qúraydy jәne negizinen qala manyndaghy audandarda shoghyrlanghan.

Mal sharuashylyghynyng basqa keng taralghan salalaryna ara sharuashylyghy men jibek ósiru jatady. Ara ósiru býkil elde keng taralghan, biraq eng kýshti Soltýstik-Shyghys Qytayda. Bal eksporty boyynsha Qytay әlemde 2-oryn alady (әlemdik eksporttyng 1/3 bóligin beredi).

Qytaydyng ontýstiginde (jibek qúrty ósiriledi) jәne Qytaydyng soltýstik-shyghysynda (emen jibegi) seriya ósiru damyp keledi.

Minekey!
Kórshimiz ózining auyl sharuashylyghyn qalay damytyp otyr. Bizderding de dәl osynday kórsetkishke jetuimizge mýmkindigimiz mol. Ol ýshin bos jatqan ASh-q jerlerimizdi barynsha paydalanuymyz kerek.
Eki jaghymyzda da eki alyp tútynushy kórshilerimizben "Batys qytay - Batys europa" joly bizding elden ótetinin eskersek, syrtqa sata almay qalamyz dep qorqugha eshqanday negiz joq.

Rýstem Ashetaevtyng jazbasy

Abai.kz

6 pikir