Bizding tilshimiz qazaq qalamgerleri arasyndaghy aqsaqaldyng biri, Memlekettik syilyqtyng iyegeri Kәdirbek Segizbaydan «Qazirgi zamanghy qazaq romany» konkursyna qatysty oilaryn súraghan edi.

– Kәdirbek Sauryqúly, estip jatqan bolarsyz, jeti qalamdas ininiz ben bir talapty qyzynyz «Qazirgi zamanghy qazaq romany» konkursynyng ýshinshi satysyna ótip, әrbiri 3 million tengeden syiaqy alatyny anyq boldy. Endi olar bas jýlde – 15 million tengege layyq bolatyn roman jazu ýstinde.

– Qaraghym, búl oqighadan tolyq habardarmyn. Áli kýnge gazet oqimyn ghoy. Sonda «Qazaq әdebiyeti» aptalyghynan «Qazirgi zamanghy qazaq romany» konkursynyng barysy turaly oqyp alghanmyn. Bәigening demeushisi Shuhrat Ibragimov degen azamat ekenin de sonda bildim.

– Kәdirbek Sauryqúly, Sizding jazushy retindegi ómirbayanynyz óte órnekti. Ony órnektep túrghan әr jyldary jazylghan tuyndylarynyz ben solargha berilgen syilyqtar ghoy. Búdan qyryq jyl búryn «Biz qalada túramyz» atty kitabynyz Qazaqstan Jazushylar odaghynyng Múhtar Áuezov atyndaghy syilyghyna layyq dep tabyldy. Odan song «Jalyn» alimanahy ótkizetin jabyq konkursta «Jap-jasyl әlem» povesiniz arqyly jenimpaz boldynyz. Qazaqstan Respublikasynyng Mәdeniyet ministrligi Tәuelsizdikting 10 jyldyghyna oray jariyalaghan jabyq bәigede «Arasan» povesiniz ýshin jýldegerler qataryna túrdynyz. Al, 2022 jyl Siz ýshin tipti, tabysty boldy. «Taghdyr tolqyny» romanynyzgha Qazaqstan Respublikasynyng Abay atyndaghy memlekettik әdebiyet syilyghy berildi. Qaulygha Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Q.K. Toqaevtyng ózi qol qoydy. Osy syilyqtardyng qalay búiyrghanyn aityp berinizshi.

– Aytayyn, qaraghym. Mening ómir jolymda, qalamgerlik qadamymda astyrtyn astarlar, jasyryn jәitter joq. Bәri halqymnyn, onyng ishinde oqyrmandarymnyng kóz aldynda ótip keledi.  Eshqashan syilyq ala qalayyn dep qalam ústaghan emespin. Mәselen, «Biz qalada túramyz» kitabym jazyldy, jaryqqa shyqty. Baspa da riza, men de riza edim. Kitap keng tarap, basylymdarda tәuir resenziyalar shyqqan song Qazaqstan Jazushylar odaghy ózderining syilyghyna layyq dep eseptepti. Meni Memlekettik syilyqtyng laureaty atandyrghan  «Taghdyr tolqyny» romanym jazyldy, baspadan shyqty. Sodan keyin ony ózim emes, ózgeler syilyqqa layyq dep úsyndy. «Jalynnyn» jabyq konkursynda jýldeger bolghan «Jap-jasyl әlem» povesim jazylghan song eshqayda úsynbay, aldymen baghyn synamaq boldym. Ol ýshin ózim qyzmet atqaryp otyrghan «Jalyn» alimanahynan kettim. Sodan song ony býrkenshik atpen alimanah ótkizetin bәigege jiberdim.

Eshbir shygharmamdy, ol әngime, povest, meyli roman bolsyn maghan ataq pen aqsha әkelsin dep jazghan emespin. Oiymda jýredi, pisedi, sodan song ghana qaghazgha týsedi.

Myna senderding ótkizip jatqan bәigeleringe qatysushylardyng әrbirining romany da oiynda әldeqashan pisip qoyghan dep sanaymyn. Endigisi sony qaghazgha týsirip ýlgeru ghana.

– Ýshinshi kezenge ótken segiz qalamgerding әu-basta jibergen jobalarynda romannyng neden bastalyp, nemen ayaqtalatyny kórsetilgen. Rasynda, olar Siz aitqanday bәrin búrynnan mida pisirip qoyghan siyaqty. Jalpy, romannyng ómirdegi oqighalardan alynghany jón be, әlde eshqashan bolmaghan jәitteri qiystyryp jaza bergeni jaray ma?

– Qaraghym, men bireuge bylay jaz dep aitqan emespin, Árkim óz qalauymen jazady. Saghan ózimning tәjiriybemdi ghana aityp beruge jaraymyn.

– Aytynyz, Kәdirbek Sauryqúly!

– Men barlyq roman men hikayalarymdy ómirden aldym. Kórkem roman jazghan song ondaghy keyipkerlerding aty-jóni ózgerui kerek. Al, derekti hikaya bolsa, tipti adamdardyng ómirdegi attary saqtalghany lәzim.

Mәselen, ótken ghasyrdyng sekseninshi jyldarynyng sonynda «Jol» degen romandy ayaqtadym. Oghan sonau 1920 jyldary Ayagózden bilim alamyz dep attanghan bes jas azamattardyng bastan keshken oqighasy ózek boldy. Ol kezde әli Týrksib temirjoly tartylmaghan. Olar atpen shyghyp, Mәskeuge deyin jetudi maqsat etken. Áriyne, jol-jónekeydegi týrli jәitterdi qostym. Biraq, negizgi ózeginde ómirde bolghan oqigha jatty.

Sol siyaqty «Belasqan» romanymda eki jarym ghasyr búryn Qytaymen irgeles jatqan qazaqtardyng tóresining el basqarghan shaghyn bayandadym. Sonday kóregen túlghalar bolmaghanda bizding el bolyp saqtalyp qaluymyz qiyn edi. Búrynghy qalmaqpen, keyingi qytaymen teng dәrejede sóilese alghan Qambar tóre siyaqtylardy nasihattau kerek boldy.

– Romandarynyzgha materialdy qaydan jinaysyz? Bizding konkursqa qatysyp jatqandargha osy tәjiriybenizdi aita ketseniz.

– Men kóp jyl gazette jurnalist boldym. Ol «Leninshil jas» degen tamasha basylym bolatyn. Sherhan Múrtaza, Seydahmet Berdiqúlov syndy redaktorlar basqardy. Aqseleu Seydimbek, Oralhan Bókey, Serik Ábdirayymov, taghy basqa әriptesterim boldy. Biz issapargha shyghugha talasyp túratynbyz. Sonda el men jerding jaghdayyn gazetke ocherk, reportaj etip jazsaq ta, kesek keyipkerlerdi, irgeli oqighalardy keyin kórkem prozagha ainaldyra aldyq. Demek, jetkilikti material jinap almay romangha otyrugha bolmaydy.

– Jana sózinizde «Qambar tóre siyaqtylardy nasihattau» dep qaldynyz, Kәdirbek Sauryqúly! Búl sonda biylikti nasihattau ma?

– Meni dúrys týsinbey qaldyn-au deymin, qaraghym. Qambar tóre – men jazardan eki jarym ghasyr búryn ómir sýrgen adam. Onyng qaramaghynda túrghan joqpyn ghoy. Men Qambar tórening ómirin kórsetu arqyly tughan jerding әr sharshy metrin jat tabanynan saqtau qajettigin aittym. Soghan ýlgi eter keyipker taptym. Onyng egin egu, toghan tartu, malgha aldyn ala qystyq jem-shóp dayyndap alu siyaqty halyqqa qoyghan talaptaryna toqtaldym. Qazaqtyng kezindegi dәstýr-saltyn, tildegi qúndylyqtaryn, saqtap qalugha jaraytyn әdet-ghúryptaryn surettedim.

Jalpy biylikke jaltaqtap nemese jaghynyp roman jazugha bolmaydy. Onday enbegin sol biylikpen birge úmyt qalatynyn úmytpa.

– Sizding osy «Mergen» romanynyz da ómirden alyndy ghoy. Ózin әlgi koronavirus kezinde shyghardynyz emes pe.

– «Mergen» de jazyldy, shyqty. Ol Memlekettik syilyqty әpergen «Taghdyr tolqyny» romanyma deyingi kezekti baspaldaq bolatyn. Jalpy men baspaldaq sanap ósip otyrdym. Bir kitabymen klassik bolyp ketkender tym siyrek ghoy. Endeshe myna konkurstaryna qatysyp jatqandar da ósu satysyndaghy kezekti romandaryn jazyp jatyr dep oilaymyn.

– Sol segiz romandy da «Qazirgi zamanghy qazaq romany» konkursynyng demeushisi Shuhrat Ibragimov óz esebinen kitap etip shygharmaqshy. Búghan ne aitasyz?

– Óte dúrys niyet deymin. Ózim Qazaqstan tәuelsizdik alghan tústa «Sanat» baspasynda bas redaktor, odan keyin «Atamúra» baspa korporasiyasynda viyse-preziydent bolyp qyzmet istedim. Kitap shygharudyng mashaqatyn bir qalamgerden artyq bilmesem, kem bilmeymin. Memlekettik tapsyrys alghan jazushynyng ghana joly bolatyn. Onda da sanauly tiraj ben tam-túm qalamaqyny qanaghat etedi. Men bilgende «Atamúra» baspasy ghana kóptegen qalamgerlerding kitabyn aqysyz basyp berip jýr. Basqasy aldymen aqshasyn talap etedi. Qalamaqy bermek týgil kitap shygharatyn shyghyn men oghan óz paydalaryn qosa talap etedi.

Osynday jaghdayda segiz romandy birdey óz qarajatyna basyp beretin demeushi shyqsa, oghan alghystan basqa ne aitarsyn!

Súhbattasqan - Janerke Qaztay

Abai.kz