2012 jyldyng alghashqy sayasy oqighasy - Mәjilis saylauyna qatysty respublikalyq «Últ taghdyry» qozghalysynyng tóraghasy Dos Kóshim myrzany internet-konferensiyamyzdyng qonaghy retinde shaqyrghan bolatynbyz. Dos myrza Abai.kz  aqparattyq portalynyng oqyrmandary tarapynan kelip týsip jatqan saualdargha jauap bere otyryp, saylaualdy nauqanynyng sýrensiz sipat alyp, halyqtyng sayasy belsendiligi tómendep, dauys beruge qúlyqsyzdyq tanytyp túrghanyn aitady.
«Abay-aqparat»

- Qúrmetti Dos Kóshim agha, osy Parlament saylauy qarsanynda "Ruhaniyat" partiyasyna dauys bermekshi edim. Dәlirek aitsam, әriyne, Múhtar Shahanov aghamyzgha. Biraq, qulyghyna qúryq boylamaytyn biylik týrli syltaumen  partiyany saylau dodasynan alyp tastady. Endi saylaugha qatysatyn ótirik partiyalardyng eshqaysysyna dauys bergim kelmeydi. Sizge qoyar súraghym: halyqaralyq baqylaushy retinde kórip jýrsiz ghoy, saylaugha baryp, bulletenidi býldirip tastaghan dúrys pa, әlde mýlde saylaugha barmaghan jón be? Saylaugha barmasam, dauysymdy avtomatty týrde "Núr Otan" úrlap ala ma? Jauabynyzgha aldyn ala rahmet.
Janar.

2012 jyldyng alghashqy sayasy oqighasy - Mәjilis saylauyna qatysty respublikalyq «Últ taghdyry» qozghalysynyng tóraghasy Dos Kóshim myrzany internet-konferensiyamyzdyng qonaghy retinde shaqyrghan bolatynbyz. Dos myrza Abai.kz  aqparattyq portalynyng oqyrmandary tarapynan kelip týsip jatqan saualdargha jauap bere otyryp, saylaualdy nauqanynyng sýrensiz sipat alyp, halyqtyng sayasy belsendiligi tómendep, dauys beruge qúlyqsyzdyq tanytyp túrghanyn aitady.
«Abay-aqparat»

- Qúrmetti Dos Kóshim agha, osy Parlament saylauy qarsanynda "Ruhaniyat" partiyasyna dauys bermekshi edim. Dәlirek aitsam, әriyne, Múhtar Shahanov aghamyzgha. Biraq, qulyghyna qúryq boylamaytyn biylik týrli syltaumen  partiyany saylau dodasynan alyp tastady. Endi saylaugha qatysatyn ótirik partiyalardyng eshqaysysyna dauys bergim kelmeydi. Sizge qoyar súraghym: halyqaralyq baqylaushy retinde kórip jýrsiz ghoy, saylaugha baryp, bulletenidi býldirip tastaghan dúrys pa, әlde mýlde saylaugha barmaghan jón be? Saylaugha barmasam, dauysymdy avtomatty týrde "Núr Otan" úrlap ala ma? Jauabynyzgha aldyn ala rahmet.
Janar.
- Qogham bir ornynda túrmaydy. Sondyqtan әrbir azamattyng saylaugha qatysyp, tandau jasap, dauys berudi daghdygha ainaldyrghany dúrys dep bilemin. Eger Siz dauys bermeuge barmay (kónilinizge jaqqan partiya joq bolghandyqtan),  biraq  dausynyzdy basqa adamgha, basqa partiyagha paydalanuy mýmkin dep oilasanyz (ondaydy jaqqa shygharmaymyn) bulletenidegi birneshe partiyagha belgi qoyyp, ony jaramsyz etuge bolady.
- Keybir partia ókilderi saylaudyng әdil ótetinine kýmәnmen qaraydy,tipti narazylyq ta bildirip ýlgirdi. Sizding oiynyzsha, Ortalyq saylau komissiyasy qay dengeyde júmys jasap otyr?
Ýmitker
- Ortalyq saylau komissiyasy bizding Parlament qabyldaghan «QR Saylau turaly» zanynyng dengeyinde júmys jasap otyr. Saylaudyng әdil ótetinine kýmәnmen qaraytyndar Zandy dúrystaugha kýsh salulary kerek siyaqty. Al Zandy dúrystau ýshin - Parlamentke baru shart...
- Doseke, keybir saylau uchaskelerining (mysaly Almaty qalasyndaghy №245) saylaugha shaqyru qaghazdaryn tek oryssha toltyryp, qazaqshasyna pysqyryp ta qaramay otyruyn qalay týsindire alasyz? Memlekettik tildi mensinbey otyrghan saylau uchaskesindegi azamattar men azamatshalargha qanday shara qoldanu kerek dep oilaysyz?
- Áriyne, «saylau uchaskesin talqandap, uchaske ornalasqan ghimaratty órteu kerek» degen aqyl bergim kelip, auzym qyshyp otyrghan joq. Biraq, әzirshe, joghary túrghan aumaqtyq saylau komissiyasyna shaghym týsirip, ne telefonmen habarlassanyz da jetip jatyr dep oilaymyn. Ókinishke oray, elimizde memlekettik tildi paydalanudan bas tartqan mekemeler men azamattargha qoldanatyn eshqanday da jaza qarastyrylmaghan.
- Ontýstik Qazaqstan oblysy, Bәidibek audany N20 Bәidibek saylau okruginde dәrigerler men múghalimderdi saylaualdy júmysyna erkisiz mәjbýrlep kóndiruding týrli aila-sharghysy jasalyp jatyr. Atalghan okrugte ghana emes, dәrigerler men mektep múghalimderin sayasy nauqandargha kýshtep, zorlap júmsaudy biylik әdetke ainaldyryp alghan. Qit etse olardy "qyzmetten ketiremiz", "aylyq jalaqylaryndy qysqartamyz" dep qorqytady. Dәriger men múghalim býgingi qoghamnyng "arqalaghany - altyn, jegeni - jantaq" kók esegine ainaldy. Osy kelensizdikti qalay toqtatugha bolady? Saylau nauqandary barysynda múghalimder men dәrigerler "sayasy tapsyrystardan" qaytse bas tarta alady?
- «Erkinen tys» mәjbirleuge kónu - qúldyqqa týsu degen sóz. Eger memleket qorghamasa, әr adam ózining erki men bostandyghyn ózderi qorghaulary kerek. Atqarushy biylik saylau kezindegi barlyq әdiletsizdikterdi Sizderding qoldarynyzben jasaydy. Búl - bәrimizge belgili shyndyq. Balalarymyzdy shynshyl, әdiletshil bolugha tәrbiyeleytin ústazdardyng (diyrektorlardyn) basym kópshiligin dauys beretin kýni tanymay qalamyz... Áriyne, memlekettik dengeyde jýrgiziletin búl әdiletsizdikke jeke qarsy túru - kez kelgen adamnyng qolynan kele bermeydi. Meninshe, «kók esekke» ainalmaudyng joly- kelensizdikke qarsy birige qarsy shyghu. 

- Dos agha, ótken 90- jyldardyng basynda qazaq últshyldary myqty edi. Siz, Qasen Qojahmet, Jasaral Quanyshәli, Sәbetqazy Aqatay jәne Batyrhan Dәrimbet. t.t. Júmylsanyzdar júdyryq edinizder. Keyin bólinip kettinizder. "Biylik aralarynyzgha iritki saldy!" deydi biletinder. Biraq,sol biylik sizderding birde bireuinizdi jarylqap, ómirlerinizdi jenil qyla qoyghan joq. Súraq: Tәuelsiz qazaq memleketin qúrudyng syn saghaty, ilude bir ghana keletin orayy túrghanda, sony bilip túryp nege bólinip, jaryldynyzdar? Tipti jaulasyp ketkendeysizder. Búlarynyz ne? Taghy bir súraq: 20 jyl boyy "qazaq memleketin qúrudamyz!" dep kele jatqan sayasy elitagha kózqarasynyz qalay? Olar últtyn, últtyq memleketting emes, ózderining qara bastarynyng qamyn oilap ketken joq pa? Qazirgi sayasy elitanyng ekijýzdiligi qazirgi zamangha say qazaq memleketinin  qalyptasuyna qanshalyqty әserin tiygizedi dep oilaysyz?
Asau.
- Aseke, búl, birinshiden, saylaugha qatysy joq súraq, ekinshiden, óte kýrdeli, bir auyz sózben qayyrugha kelmeytin mәsele. Degenmen qysqasha jauap berip kóreyin. Óz basym, siz aitqan adamdardyng eshqaysymen jaulasudy bylay qoyghanda, jýz shayysqan joqpyn.  Jasaral dosyma ghana bir jaghdayda jauap beruge tura kelgeni bar. Al Hasen ekeumiz bir úiymda júmys istep kelemiz. Sayasy elita da, ókinishke oray, mәdeni, әdeby elita da últtyng bolashaghynan góri ózderining qaraqan basy men balalarynyng bolashaghyn oilap ketkenin bәrimiz kórip otyrmyz. Olardyng bile otyryp, әdeyi, ne bilmey, pendeshilikpen istegen is-әreketteri qazaq jerindegi әdiletti qoghamnyng ornauyna da, últtyq mәselening sheshiluine de túsau bolyp otyr dep oilaymyn
- Zikirshiler turaly oiynyz qanday? "Sopylar isi" boyynsha sottalghandar turaly kózqarasynyz qanday? Qazaqstanda salafizm,vahabbizm siyaqty din ókilderi sayran salyp jýrgende Ismatulla maqsúm men onyng shәkirtterin sottap jiberui aqylynyzgha syya ma? Kezinde sizdi "Qazaqstan" últtyq telearnasyndaghy "Kýltóbeden" jii kórdik. Ondaghy sopylyq aghym ókilderimen qatynasyz qalay boldy? Birde 31 arnadaghy "Doda" baghdarlamasynda zikirshilerding arasyndaghy Erkin, Erúlan siyaqty jigitterdi jaqsy tanitynynyzdy da aityp ediniz? Olar qanday jigitter edi? Olardyng búl jolgha týsip ketuin qalay týsindiresiz?
Ghalymjan
- Taghy da saylaugha qatysy joq súraq... Eger «Abai.kz» portaly mýmkindik berse, búl súraqtardy saylaudan son  kenirek talqylaugha dayynmyn.
- Qarap otyrsaq, sayasy partiyalar saylaualdy jarnamalaryn orystilidi gazetterge kóp bergen siyaqty. Sóitip olar kezekti ret orystildi basylymdardy bayytyp tastady. Búl -  zang búzushylyq emes pe? Búl -  saylaualdy nauqanynda elektoratty "orystildi", "qazaqtildi" dep alalau emes pe? Álde, qazaq baspasózining sayasy nauqandarda esh qauqary joq pa?
Batyrghaliy
- Qazaq jerinde orys tildi BAQ-tyng sanynyng da, shygharylymynyng da kóp ekendigin bәrimiz bilemiz. Sondyqtan saylaualdy baghdarlamalarynyng orys tildi gazetterde kóp boluy zandy jaghday. Meninshe, qazaq tildi auditoriyagha arnalghan bir auyz sózi joq kanditattardyng tek qana orys tildi elektoratqa júmys isteui - jeke basynyng tandauy. Bizde onsyz da «eki tildik orta» qalyptasqan. Bizding kóretin kinomyz da basqa, oqityn gazetterimiz de bólek, maqsat-mýddemiz de eki týrli. Sondyqtan saylau kezindegi tandauymyz da osy joldan shyqpaydy. Áriyne, qazaq elining barlyq azamattary ýshin búl - asa qauipti jaghday!
- Ózin-ózi taratqan Mәjilis deputattarynyng qaytadan ýmitker retinde tórt kózi týgel tirkeluin qalay baghalaysyz?
- Birinshiden, sóz joq, búl - óte ynghaysyz jәne aqylgha simaytyn jaghday. Biraq, ekinshiden, olar tizimge ózderi kirgen joq qoy, olardyng kelesi shaqyrylymgha deputat bolu-bolmauyn jogharydaghy kókelerding sheshetini de belgili.

- Rahat Áliyev bir sózinde: "Biylikke halyqtyng dauysy kerek emes, sebebi ol saylaugha ekinshi taza bulleteni qosady. Sol arqyly qajetti dauysty jasaydy,"- degen bolatyn. Saylaudy baqylaushy retinde R.Áliyevting sózine senesiz be? Jalpy, osynday әreketter praktika jýzinde boluy mýmkin be? Mýmkin bolsa, dauys beru prosessining qorytyndysyn ashyq týrde jýrgizuge qanday is-sharalar qajet? Halyq óz dauysynyng dittegen jerine jetken-jetpegendigin qalay baqylay alady?
- Bizding keybir «tanymal adamdar» biylikten ketkennen song ghana әdiletti izdep, ózderining oilaryn qoryqpay aita alady... Áli esimde, 2003 jyly boluy kerek, Venada, OBSE-ning ortalyq ghimaratynda Qazaqstannyng elektrondy dauys beru jýiesi jónindegi mәsele talqylandy. Bizding Ortalyq saylau komissiyasynan barghan Foos myrza búl jýiening әlemde tendesi joq, saylaudyng móldirligin qamtamasyz etetin tehnologiya ekendigin dәleldedi, al men ony aldau men kózboyaushylyqtyng naqty qúraly ekendigin dәleldeuge tyrystym. Sol jerde Rahat Áliyev te otyrdy. Saylau turaly jogharydaghy sózderdi sol uaqytta aitqanda mәndi bolar ma edi.
Áriyne, saylaudy ótkizushi jaq, kóptegen qulyq súmdyqtardy oilap tabady jәne sol arqyly ózderine qajetti dauysty qamtamasyz etedi.  Onyng ishinde bulleteni jasau da bar. 2004 jyly bizding baqylaushylar Týrkistanda әr bulletenidi 100 tengeden satyp jýrgen adamadar turaly habarlaghany esimde. (Saylau bulletenderinde 7 týrli kózge kórinbeytin qorghanysh belgisi bolady). Sóz joq, saylaudyng barlyq prosesin qalt jibermey baqylau - zansyzdyqtardyng 90 payyzyna tosqauyl qoyady. Biraq әngime onda da emes. Qolynda saylau komissiyasy bergen hattama (saylau komissiyasynyng móri men uchastke tóraghasynyng qoly bar) bolsa da erteng dauys beru nәtiyjesi mýldem basqa boluy mýmkin. Eng bastysy - sizding dәlelinizdi eshqanday sot qarap, әdil sheshim shygharmaydy jәne sol zansyzdyqtardy jibergen adamdardyng bir de bireui temir tordyng ar jaghyna otyrmaydy. Biylik pen sot - әrqashan birge!
- "Ruhaniyat" partiyasynyng "qayta jandanyp", saylaugha týsui, biylikting saylau aldyndaghy oiyny bolghandyghyna Sizding kóziniz jetken shyghar. M. Shahanovtyng qozghalysyn tirkemey qoyyp, ony partiyagha aldap týsirip, aqynnyng sayasy qyzmetine daq salghany sózsiz. Biylik nege "Ruhaniyatqa" qadalyp qaldy? Sizding pikiriniz?
- Sizding oiynyzgha tolyq qosyla almaymyn. Serikjan Mәmbetalin ýmitker retinde Múqannan keyingi ekinshi nómirli bolyp týsuge meni de shaqyrdy. Maghan sol  jerde «barlyq últshyl azamattardy bir tudyng astyna  jinap, keyin partiyany saylau dodasynan alyp tastaydy» degen oy kelgen joq. Kerisinshe, barlyq últshyldar jinalghan partiyagha 1-2 payyz dauys berip, sol arqyly «halyqtyng últtyq úrandargha bergen baghasy osy, kópshiliki sizderdi qoldamaydy» dep masqaramyzdy shygharady ma dep oiladym. Sondyqtan, sol zymyiyandyqqa jetkizbey «Ruhaniyatty» tizimnen alyp tastaghany Múqang ýshin dúrys ta  bolghan shyghar dep oilaymyn. Búl siyaqty sasyq qulyqtar últshyldardyng bedelin týsiredi degenge taghy da senbeymin!
- Ruhaniyat partiyasyn saylau dodasynan nege alyp tastady? Tek M.Shahanovtan seskengendikten emes shyghar?
- Mening estuimshe, Serikjannyng OSK-da bergen jauaptaryna qaraghanda partiyanyng kandidattardy bekitu jiynynda kemshilikter bolghangha úqsaydy. Meninshe, onday kemshilikterdi qazbalay berse, kez kelgen partiyadan tabylatyn bolar. Ángime sol, kemshilikterdi kimning jәne qalay paydalanuynda. Jalpy alghanda, byltyrghy Preziydent saylauy «qazaq tilining emtihany arqyly kózderin joi» degen úranmen jýrse, biylghy saylau «jinalystardaghy, deklarasiyadaghy kemshilikterdi paydalanu arqyly partiyalar men kandidattardy qúrtu» degen úranmen jýrgizilip jatqan siyaqty.
- Liviya men Egipttegi ahual bizde qaytalanady degenge senesiz be? Liviyadaghy halyqtyng jaghdayy bizden kóp jaqsy bolatyn, al bizde bolsa, ishki ónim qaghaz jýzinde jәne oligarhtardyng qaltasynda ay sanap emes, saghat sayyn ósip keledi. Janaózendegi jaghday Jezqazghanda qaytalanu mýmkin be?
- Qazaq jerinde bәri de bolady degenge sayamyn. Mynau bizde bolmaydy dep aita almaytyn zamangha jettik. Qazaq qazaqqa eshqashan oq  atpaydy degen sózdi jýz qaytalaghan men edim... Janaózendegi jaghday qazaqtyng kez kelgen aimaghynda qaytalanuy mýmkin. Ony qazaqtar qaytalaghysy keledi dep oilamaymyn, biylikting aqymaq, arandatushy is-әreketi halyqty kóshege alyp shyghady. Áriyne, birinshi tolqyn - Janaózen qyrghyny - sabasyna týser, biraq ekinshi tolqynda tudyrmaytyn biylikti kórip otyrghan joqpyn.
- Qay mektepting múghalimi ekenimdi aitpay-aq qoyayyn, aitsam qyzmetimnen, nan tauyp, bala-shaghamdy asyrap jýrgen jerimnen quylamyn. Bizdi, mektep újymyn, saylau nauqany bolsa bitti malsha aidap alangha aparady, saylau uchaskelerine júmsaydy. Istemegendi istetkizedi. Demesti degizedi. Osynday zansyzdyqqa tiym bola ma ózi? Ghylym jәne bilim ministrligining tórine kelip ketip jatqan ministrler bizding osynday sorly halimizge arasha týsken emes. Prokuratura zansyzdyq ataulynyng bәrine kózdi tars júmyp qoyyp qarap otyr. Zansyzdyq pen múghalimning enbegin qanau qaytkende tiyalady?
H.S.
- Osynyng aldynda ghana Sizding súraghynyzgha úqsas súraqqa jauap berildi. Qosarym: saylaushylardyng tizimin tekserip, ýi-ýidi kezip jýru - saylau komissiyalarynyng da, mektep múghalimderining de mindeti emes. Zang boyynsha, saylaushylar tizimine jergilikti әkimshilik jauapty. Al olardyng saldyr-salaq istegen júmystaryn (keyde bes jylda tizim janartylmaghan kýiinde qalady) saylau komissiyalarynyng «dúrystauy» - baryp túrghan zansyzdyq! Meninshe, búnyng barlyghy Kenes ókimeti kezinen qalghan - «saylaugha jýz payyz qatysu kerek» degen úrannyng ómirshendigi. Áriyen, azamattardyng saylaugha qatysu belsendiligi - qogham damuynyng bir kórinisi. Biraq halyqty saylaugha zorlap alyp shyghu - demokratiyanyng belgisi emes
- Qazaqstan elektrondy dauys beru jýiesin nege alyp tastady dep oilaysyz?
- Onyng ýsh týrli sebebi boluy mýmkin: 1. Qazir elektrondy dauys beru jýiesin qoldanbay-aq kózdegen maqsatqa jetuge bolady dep sheshti. 2. Elektrondy dauys beru jýiesining saylaudyng móldirligi men ashyqtyghyn qamtamysz ete almaytyndyghyna biylikting kózi jetti. 3. Bizdin, tәuelsiz baqylaushyardyn, sol uaqyttaghy jýrgizgen bitispes kýresimizding arqasy. Osynyng birin tandap alynyz
- Osy saylau barysynda el ishin araladynyz ba? Elding kónil-kýii qalay eken? Saylaugha baryp dauys beruge dayyn ba? Jergilikti jerlerde saylau zany búzylyp jatqan joq pa eken?
Kórkembala, Astanadan
- 2011 jyldyng 22 jeltoqsanynan 2012 jyldyng 7 qantaryna deyin 10 oblys ortalyghyn aralap shyqtym. Saylaushylarmen de, kadidattarmen de kezdestim. Biylghy saylau - «eng bir qyzyqsyz saylau» siyaqty. Partiyalardyng jarysyn da, kandidattardyng «soghysyn» da kórip otyrghan joqpyn. Qazaq eli saylaudan jerine bastaghan siyaqty. Meninshe, biylikting ansaghan armany da sol! Halyq «maghan bәri bir» degen sayyn, qoghamnyng azuy da jedeldey týsedi. Jergilikti jerdegi mening kózime týsken  eng basty mәsele- tirkelip, saylau nauqanyna milliondaghan aqshasyn salyp, ýgit nasihat júmysyna kirisken kandidattardy «deklarasiyadan qate jiberipsin» degen syltaumen kandidattar tiziminen alyp tastaudyng kóbeygendigi.    
- Jabyq qala jaghdayyndaghy Janaózende saylau qalay ótedi? Halyqaralyq baqylaushylar Janaózenge bara ala ma? Oghan qanday kepildik bar?
- Tótenshe jaghday kezinde kezdesuler, jiyndar, t.b. tiym salyndady. Demek, saylaualdy ýgit - nasihat júmystary jýrgizilmeydi degen sóz. Onday jaghdayda  sol aumaqtaghy saylau keyinge qaldyrylady. Tótenshe jaghday alynghannan son, eki aidan keyin sol aumaqta saylau ótkizilui mýmkin.
- Dos Kóshim myrza, Sizben tikeley әri ashyq súhbat jasaugha mýmkindik berip otyrghan Abay.kz portalyna rahmet aitamyn. Osy portal turaly qanday oidasyz? «Abay.kz resmy aqparat kózderi men resmy BAQ-tyng bәrine jauap retinde balama aqparat beretin jana mediagha ainaldy» dep jýrgen tilekshi qauymnyng pikirimen kelisesiz be? Saylaudy jana sapagha kóterip, sóz ben oy azattyghyn qalyptastyru ýshin Abay.kz taghy da ne istey alady dep oilaysyz?
Bijomart
Mening portal turaly oiym sizben ýndesedi. Jana sapagha kóterilu ýshin ne istey alady degen mәseleni redaksiya újymynyng ózderine qaldyrghanymyz dúrys siyaqty.
- Saylaugha Qazaqstan halqynyng qansha payyzy qatysqanyn, qanshasy qatyspaghanyn OSK qalay anyqtaydy? Osyny bilgim keledi.
Núratay
- ...Árbir saylau uchaskesi dauystardy sanap bolghannan son, aumaqtyq saylau komissiyasyna ózderining hatttamalaryn ótkizedi. Al olar sol aumaqtyq saylau komissiyasyna qaraytyn barlyq uchaskelerding hattamalaryndaghy mәlimetterdi qosyp, OSK-ge jiberedi. Hattamalarda qansha saylaushy qatysqany, olardyng qalay dauys beregeni turaly mәlimetter bar. Ony payyzgha ainaldyru kóp qyiyndyq tudyrmaydy dep oilaymyn
- Doseke, myna mәtinge nazar audarynyz: «Búryn biz Janaózen qalasynda saylaudyng 15 qantarda ótetinin mәlimdegenbiz. Óitkeni Preziydentting Jarlyghymen tótenshe jaghday 2012 jyldyng 5 qantaryna deyin engizilgen bolatyn. Búl bizge saylaudy belgilengen merzimde úiymdastyryp, ótkizuge mýmkindik beretin. Alayda, tótenshe jaghdaydyng merzimi úzartyldy. Osyghan say biz de jogharydaghyday sheshim qabyldadyq», - dedi OSK tóraghasy Quandyq Túrghanqúlov.
«Biz Konstitusiyalyq Keneske tótenshe jaghday kezinde saylau zannamasyn qoldanudyng erekshelikteri boyynsha týsinikteme beru jóninde hat joldadyq. Konstitusiyalyq Kenes bergen týsiniktemeler negizinde OSK Janaózende Parlament Mәjilisi deputtarynyng saylauyn ótkizbeu jәne mәslihattar deputtarynyng saylauyn basqa uaqytta ótkizu turaly sheshim qabyldady» - dedi ol.
Sonda Ózende soghys jaghdayy ma, qalay oilaysyz? Búl degeniniz ózendik azamattardyng qúqyghyn búzu emes pe? 31 qantardan keyin saylau ózendikterding dauysyn kýtip otyratyn bolghany ma? Ókimetting búl qay sasqany? Osy turasynda úghynyq bere ketseniz deymin.
- Aldyndaghy osyghan úqsas bir saualgha jauabymdy qaytalaugha tura keledi. Búl jerde saylaudy keyinge qaldyru sheshimin dúrys dep bilemin. Bizding zanymyz boyynsha, Tótenshe jaghdaydy Preziydent engize alady (ol ýshin soghys boluy mindetti emes). Búl - azamattardyng qúqyghyn búzu bolyp ta tabylmaydy. Sebebi, olar tótenshe jaghday toqtatylghan son, ózderining tandaularyn jasaydy jәne ol tandau jalpy saylaudyng nәtiyjesine engiziledi. Eger kandidatargha jiyn ótkizuge, kezdesuler ótkizuge tiym salynghan bolsa (búl - tótenshe jaghday jariyalanghan uaqytta  tiym salynatyn mәsele), saylaushylar kimning kim ekendigin qalay bilmek, tandaudy qalay jasamaq...
- Assalamualeykum Dos agha, sizding qazaqtyng joghyn joqtap, kýiin kýittep jýrgen isinizge Alla bereket bersin ! Sózimdi aita-ayta tandayym jauyr bolghan Abaydyng sózimen bastamaqpyn. «Bas basyna by bolghan ónkey qiqym, minekey búzghan joq pa elding siqyn» dep edi ghoy Hakiym...
Býgingi tandaghy qazaqtyng etegin jauyp jýrgen, qasqa men jaysandarymyzdyng barlyghy jik-jappar bolghandy qoyyp bir Tudyng astyna birigui kerek !
Atap aitqanda Ruhaniyat, JSDP, «Núr Otannyn» әiteuir "qazaqsha týshkiretin" qanatyn, Amantay qajygha deyin t.b. kim bolsa da, arghy pighylynda ortaq niyeti bar, keudesinde namys oty sónbegen azamattardyng tayly tayaghyn qaltyrmay basyn qúrap, bir maqsatqa júmyldyra alatyn túlgha kerek siyaqty maghan.
Sayasattanushy maman retinde, búl "sandyraghyma" qalay qaraysyz !?
Sonday bir Últtyq partiya kerek pe deymin ! Al sol partiyanyng ishinde onshyldar, solshyldar, radikaldar, Islamgha jaqyn jamaghat, Shahanovshyldar degendey qanattary bolsyn-mys, eng bastysy Qazaqtyng Últtyq mýddesin qorghauda sózimiz salmaqty, siqymyz qomaqtyraq kóriner me edi, qayter edi!?
- Aytqanynyzdyng bәri dúrys! Búl sandyraq emes. Ony bizder de jaqsy bilemiz. (Bir ghana eskertu. Bizding zanymyz boyynsha últtyq belgige qaray partiya qúrugha bolmaydy) Bizder kóppiz. Bizdi qoldaushy qazaqtar - 65 payyz! Biraq, ókinishke oray,  әli de birige alatyn emespiz. Onyng sebebin osy jolda jýrgender ghana týsinedi dep oilaymyn.
- Dos agha, Janaózen oqighasyna baylanysty baspasóz ben internet betterinde jariyalanghan jyrlardy oqydynyz ba? Oqysanyz qanday bagha beresiz? Meninshe solardyng bәrine "Mahambet" atyndaghy syilyqty beru kerek siyaqty. Siz qalay oilaysyz?
Qasym.
- Bәrin oqydym dep aita almaymyn. Biraq búl jyrlardyng jýrekti jaryp shyqqany anyq!
- «Ruhaniyat» partiyasyn alyp tastau arqyly biylik qalayda tili oryssha, dili amerikandyq memleket qúryp, qazaqtardy últ retinde joigha kirisken siyaqty. Onday jaghdayda basqalardyng óz jerleri, elderi bola túra jer qazaqtiki bolmaydy, barlyghyna ortaq bolady. Solay emes pe?
Sәule
- «Ruhaniyatty» saylau dodasynan alyp tastau arqyly qazaqtyng shanyraghy ortasyna týsedi dep oilamaymyn.

Janaózendegi saylaugha qatyspay qalatyn 50 myng adamnyng qúqyghy týrmedegi sottalghandarmen birdey boluy, Sizding janynyzgha batpay ma? Búl halyqty kemsitu emes pe?  
Aldynghy súraqtada osy mәselening jauaby - mening pikirim - berildi dep oilaymyn.  Saylaudy keyinge qaldyru - saylau qúqyghynan tolyq airylu bolyp tabylmaydy.
- Sәlemetsiz be, agha! 1. Saylaudyng әdiletti ótetinine qarapayym halyq senbeydi. Sonyng sebebin siz neden kóresiz? 2. Múhtar Shahanovty shynymen de "halyqtyng qamyn oilap eniregen er" dep sanaysyz ba? Rahmet.
- 1. Ony saylaudyng әdiletsiz jýrgiziluinen ghana kóremin.
2. IYә, Múhtar Shaghanovty halyqtyng qamyn oilap eniregen er dep sanaymyn. Biraq «eniregen erlerdin» basyn qosa alatyn, aqyldy da ailaly, úiymdastyru qabyleti bar kәnigi sayasatker bolsa ghoy, shirkin!

- Assalaumaghalaykum! Sizdi qazaqtyng kózi ashyq ziyaly azamatynyng biri dep bilemin.
Siz nege saylaugha týsuden bas tarttynyz?
Ár týrli pikir aitylyp jýrgen "Aq jol", "Ádilet", "JSDP" partiyalary turaly qanday oidasyz?
Sizdinshe  biliktiligi men qauqary teng jana parlamentting jasaqtaluy mýmkin be? Al mýmkin bolsa, partiyalar men biylik jәne júrtshylyq saylaudy qalay ótkizui kerek dep oilaysyz ?
Ruhany mәseledegi tyghyryqtan shyghudyng joly bar ma, bolsa qalay?
Qazaq qoghamy alda demokratiyalyq , ekonomikalyq jәne bilim salasynda qanday damu baghytymen jýrui kerek dep oilaysyz?
Rahmet !
Alashtyng bir azamaty
- Saylaugha týspegenim turaly: 1. Qanday da bir biylikte boludy (meyli ol zanshygharushy biylik bolsyn)kónilim hosh kórmeydi. Bireuding biyliginde boludy da qalamaymyn. 2. Qazirgi jýiede Parlament deputaty eshnәrseni sheshe almaydy dep oilaymyn. 3. Últshyl azamattar barlyq partiyada da bar. Sondyqtan últtyq baghyttaghy úiymdardyng basshylarynyng bir partiyagha barghany basqa partiyadaghy últshyl azamattardyng kózqarastaryna keri әser etedi degen qaupim bar.
Áriyne, әrbir partiya turaly mening de ózindik kózqarasym bar. Biraq saylaudyng aldynda ony júrttyng aldyna jayyp salu - sayasy mәdeniyettilikke jatpaydy dep oilaymyn
Kez kelgen tyghyryqtan shyghatyn jol bolady dep esepteymin.
-Doseke, mening týsinbeytinim, preziydentting janyndaghylar ony dәriptep "elbasy" "kóshbasshy" "birinshi preziydent kýni" t.s.s. marapattap jatyr búl eldin, tipten preziydentting qadirin týsirip jatqanyn bile me eken. Preziydentti dәriptegisi kelse, halyqtyng ómir sýru dengeyin elu elding qataryna jetkizsin, el ekonomikasyn damyghan elderding dengeyine kótersin sonda preziydentting ataghy qazaq eli ghana emes әlemdik dengeyde kótiriletinin bilmey me eken. Onda biyliktegilerding Rim papasy siyaqty songhy demi bitkenshe, biylikte jýre bergenine kóner edim. Qazaq elining bolashaghy qazaq halqynyng abyroyyn kóterude jatyr emes pe, qazaq eli naqty tәuelsizdik alatynyna senesiz be?
- Birinshiden, jeke basqa tabynushylyq turaly 2010 jylghy «Jas Alashtyn» bir nómirinde mening «Jeke basqa tabynushylyq» degen kólemdi maqalam jaryq kórdi . Ekinshiden, qazaq elining naqty tәuelsizdik alatyndyghyna senbesem, qamshynyng sabynday qysqa ómirimning 23 jylyn osy jolgha arnamas edim
- Janaózendikter jergilikti mәslihattargha deputattaryn keyin de saylay jatar, onday prinsipti mәsele emes qoy uaqyt degenin, al, «parlamentke 50 myng dauys týk әser etpeydi» degendi qalay týsinuge bolady, osyghan bas qatyp ketti.
- Aldynghy súraqtarda búghan jauap berildi
- Tәuelsizdik meyramy men Saylau tayaghanda Janaózendegi oqighanyng boluy zandy ma?Álde kezdey soqtyq pa? Siz qalay oilaysyz!
- Meninshe, búl jaghdaydy Janaózendegi atqarushy biylikting ózderi ne bilmey, ne arnayy úiymdastyrdy. Oghan jogharydan búiryq berldi me, ol jaghyn keleshek kórsetedi. Alanda túrghan ereuilshilerge 20 jyldyq meyramdy toylaushylardy engizu - naghyz súrqiya arandatushylyq! Osyny úiymdastyrghan jandar «Ereuilshilder Qazaqstannyng 20 jyldyq toyyna da qarsy shyqty»  dep, olardy býkil halyqtyng aldynda  jamanatty qylmaq bolghanynda sóz joq. Meninshe, búl oqighanyng saylaugha eshqanday qatysy joq.
- Men Múhtar Shahanov ýshin dauysymdy "Ruhaniyat" partiyasyna bermek bolyp edim. Ókinishke oray,OSK Jaghanovanyng kesirinen «Ruhaniyatty» saylau dodasynan alyp tastady. Búghan bir top jora-joldastarymyz, tipti auyl-aymaghymyz bolyp, ókinip otyrmyz! Qoyar súraghym: Siz Múhtar aghamyzdyng ústanymyn qoldaysyz ba?
- Men 1991 jyly «Azat» qozghalysynyng Sәbetqazy aghamyz jazghan baghdarlamasyn dúrystap, ózgerister men tolyqtyrular engizip dayyndadym, sol baghdarlama arqyly «Azat» tirkeldi. Sizding súraghynyzgha mynaday jauap beruge tura keledi: Múhtar aghamyz bizding sol ústanymyzdy qoldaydy.
- Dos agha, biylikting «Janaózendegi jaghdaygha oralmandar kinәli» degenine kelisesiz be? «Oralman» - shet elden  tarihy otanyna oralghan qazaqtardyng azamattyq alghangha deyingi uaqytsha mәrtebesi ekenin bilmey sóilegenderdin  memleket  zandaryn qúrmetteytindigine kýmәnim bar. Siz qalay oilaysyz?
- Meninshe, biylik «sasqan ýirek artymen sýngiydinin» kebin kiydi. Olar  osynyng bәrine Batystaghy oppozisiyanyng aqshasynan bastap oralmandargha deyin kinәli degen aidar taqty. Sol ýshin Shókeevti de, Kúlybaevty da, Ertysbaevti de sotqa beruge bolady dep oilaymyn. Al qazir olargha qarghys aitudan basqa qolymyzdan eshtene kelmeydi. Qazaqtyng Atajúrtyna qaytyp orala bastauy - egemendigimizding jalghyz jenisi. Eng qorqynyshtysy, adam qúqyghy boyynsha әr azamat qay jerde ómir sýremin dese ózi biledi. Osy qaghidany belden basa otyryp, Shókeevtin  endi oralmandardy Janaózenge qonystandyrmau  kerek degeni ne sasqany!
- Sizding qazaq tilining qamyn jep jýrgen últ janashyry,sayasatker ekeninizdi bilemiz. Biraq ýnemi demokratiyalyq jolmen jýrgendi qalaysyz, yaghny «asyqpau kerek», «tynyshtyq kerek» deysiz, t.b.s.s.
Parlamentke deputat bolsanyz da, eshtene qolynyzdan kelmeytinin bilesiz be, moyyndaysyz ba? Rahmet!
- Sizge de rahmet! Parlamentke barudan (partiyalardyng tizimine kiruden) bas tartqanym sony moyyndaghanym emes pe? Avtoritarlyq biylik jýiesinde Parlament  deputattarynyng qolynan eshtene kelmeytini ras.
IYә, men qazir (qazaq 65 payyz bolghanda) demokratiyalyq jolmen jýrudi qalaymyn. Al óz elimzde az bolghanda kýresting basqa joldaryn úsyndyq, jýzege asyrdyq. Atqa minip, aiqaylaysyng ba, әlde auzyndy túmshalap alangha shyghasyng ba, búlardyng barlyghy sayasy tәsilding týri ghana. Al, is-әrketterding songhy nýktesi --   maqsat-mýddeni jýzege asyru
- Saylaulargha baqylaushy retinde qatysypsyz, shetelderde saylaudyng ashyq әri әdil ótuine negiz bolar qanday mehaniyzimderdi kórdiniz?
Bir ghana mysal: Qyrghyz elinde dauystardy sanau kezinde hattamanyng ýlken (2 metr de 1 metr) formasy qabyrghagha ilinedi de qolyna flomaster ústaghan saylau komissiyasynyng bir mýshesi qasynda túrady. Komissiya tóraghasy tóbe bolyp jatqan bulletenderding alghashqysyn alyp, qasyna baqylaushynyng bireuin shaqyrady da, qanday kandidatqa (ne partiyagha) belgi qoyghanyn kórsetedi. Ol partiyanyng atyn dauystap túryp baqylaushynyng ózi aiitady. Al eki qúlash hattamanyng qasynda túrghan komissiya mýshesi sol kandidattyng qasyna bir syzyqsha qoyady. Jarty saghattan son, komissiya tóraghsy ekinshi bir baqylaushyny shaqyrady. Qysqasy әr bulletendegi belgini baqylaushynyng ózi kórip, ózi habarlaydy. Al kandidattargha berligen dauystardyng sanyn plakattan  barlyghy kórip otyrady. Dauystardy sanau ayaqtalghan son, plakattyng qasyndaghy komissiya mýshesi baqylaushylardyng kózinshe ózining qoyghan syzyqshalaryn sanaydy da esebin jazyp qoyady. Áriyne, keyde osynday  bir-birlep sanau tәsili kóp uaqytty alady, biraq halyqtyng kóz aldynda ótedi.
- Bizdegi saylaushylar tizimin jasaghanda tól qújattaghy nómerimen qosa tolyq mәlimetter jazylady. Eger saylaushy kelmey qalghanda onyng dauysy úrlanuy mýmkin be?
- Mýmkin.
- Saylauda baqylaushylar naqty qanday baqylau jasay alady? Mysaly saylau bulleteniderining sanaluyn onyng nәtiyjelerin  qadaghalay ala ma? Álde búl saylau uchaskesining ishki isi me?
- Baqylaushy dauys beruding barlyq prosesin baqylay alady. Al dauystardy sanau kezinde әr bulletenidegi qoyylghan belgini kórip otyratyn jerge ornalasady. Zannan ýzindi: «Saylau bulletenderin sanau kezinde komissiya tóraghasy nemese komissiyanyng belgili bir mýshesi qatysushylargha (baqylaushylargha) saylau bulletenin kórsetedi jәne saylaushynyng erik bildiruin jariyalaydy»
- Bir adamnyng bir otbasyndaghy ózge adamdargha dauys berui zandy ma?
- Joq.
- Múghalimder men dәrigerlerding saylau isine tegin tartyluyn qalay baghalaysyz?
- Ol - zansyzdyq bolyp tabylady.
- Key partiyalardyng saylau aldy jarnamasy telearnalarda joq. Baghasy qymbap ta, әlde aqsha ýnemdegeni me ? Partiyalar arasynda ashyq teledoda bola ma siz she?
- Teledodany  Ortalyq saylau komissiyasy úiymdastyrady. Al telejarnamalargha memleket tarapynan qarjy bólinedi. Biraq ózderin nasihattaudan bas tartqan partiyanyng ýgit materialyn zorlap berdi degendi estigen joqpyn.
- "Aq jolgha" biraz júrt ong ne teris bagha beredi, birazy kýmәnmen qaraydy. Sizding "Aq jolgha" senim bildiruinizding sebebi nede?
- «Aq jolgha» senim bildirsem, sol partiyanyng tizimine kiruge kelisim berer edim. Alayda, «Últ taghdyry» qozghalysy birneshe oblystarda últtyq mәsele jónindegi is-әrketterin osy uaqytqa deyin jergilikti «aqjoldyqtardyn» qoldauymen jýzege asyryp kelgenin moyyndauymyz kerek. Partiyalardyng ishinde últtyq  mәselege baylanysty arnayy qújat qabyldaghan da osy partiya bolghanyn esten shygharmayyq.
- Dos myrza, Janaózen qyrghynyna nege selt etken joqsyz? Búryndary sóziniz dúrys edi, iske kelgende búghyp qalghan joqsyz ba?
- Birinshiden, 16 jeltoqsan kýni keshke «Datqa» birinshi súhbat bergen men bolghan shygharmyn. Memlekettik BAQ-tyng bireui menimen súhbattasqan son, basqalary jaqyndamaytyn boldy. Degenmen sheteldik  búqaralyq aqparat habarlarynyng basym kópshiligi menimen súhbattasyp, mening osy oqighagha kózqarasymdy bildi.

- Sayasat sahnasynda jýrgen "quyrshaqtardyn" aty-jónin atap bere alasyz ba? Halyq arasynda Ghany Qasymov ne, V.Jirinovskiy ne, birdey degen pikir bar. Osy qanshalyqty ras?

- 1991 jyly  Jirinovskiymen  birge júmys isteuge tura keldi. Ol Ghany aghamyzdan aqyldyraq siyaqty. Ótken saylaularda «Orys halqyna jaqsy bolsa, - Reseyge de jaqsy bolady» degen úran kótergen de osy Jirinovskiy...
Al quyrshaqtargha kelsek, olar sayasatta jeterlik dep oilaymyn. Kerek deseniz kuyrshaq partiyalar, quyrshaq úiymdar da bar. Biraq halyq ta olardy tanyp qaldy degen senimdemin
- Mәjiliske Tәnirbergen Berdiongharov, senatqa Ghany Qasymov siyaqty әrtisterding jinala qaluyn qalay týsindiresiz? Ártis demekshi, "Núr Otannyn" ýmitkerler tiziminde әrtister men әnshiler órip jýr. Mysaly, Darigha Nazarbaeva da әnshi. Mese-soprona. Súraghym: qanday jaghdayda bizding zang shygharushy organ kәsiby parlamentke ainalady?
Kýken
- Kýke, Parlamentke keluge niyet etken әrtister men jazushylardy, sportshylardy bir bólmege jinap, «Júmyssyzdyq turaly» zang dayyndandar, sonda ghana ýilerine barasyndar» degen uaqytta olardyng barlyghy qoldaryn tóbelerine qoyyp, qashyp keter edi. Bizding Parlament zang shygharushy organnan góri, zandy qabyldaushy organgha úqsaydy. Al knopkany (onyng aldynda qasyysyn basu kerektigin týsindirgen jaghdayda ) basu әrtisting de qolynan keledi...

- Saylaushylyrmen kezdesu barysynda Bolat Ábilov «Almaty qalasynyng ainalasynda bir kezderi әldekimderding menshigine ótip ketkenimen daliyp bos jatqan jerlerdi memleket iyeligine qaytaryp, Almaty qalasynyng reestirine engizu kerek»,-  dedi. Mening saylaualdy nauqan barysynda ýmitkerlerding auzynan estigen bir esti sózim osy boldy. Qúlaghynyz týrik jansyz ghoy, JSDP-dan basqa sayasy partiyalar ne dep jatyr?
Ketbúqa
- Shynymdy aitsam, әli bir de bir kezdesuge qatyspappyn...

- Ketbúqanyng súraghyn jalghastyrghym kelip otyr. Sayasy partiyalardyng saylaualdy túghyrnamalarynda qazaqtyng qazyna baylyghy, qauipsizdigi, tili, tútastyghy, tarihy men mәdeniyeti qanshalyqty kórinis tapqan? Ótkende "Aq Jolgha" amanat tapsyryp jýr edinizder. Ol ne amanat? Neni amanattadynyzdar "Aq Jolgha?" Sizderding amanattarynyzdy "Aq Jol" arqalay alatyn, mәresine jetkize alatyn partiya ma? Peruashevke qanshalyqty senesiz?
- Búl baghytta osy saylau nauqanynda ýlken ózgerister bolghany anyq. Birneshe partiya últtyq mәselening keybir salalaryn baghdarlamalaryna engizse, «Ruhaniyat» tolyqtay «Últ taghdyrynyn» baghdarlamasyn kóshirip alghanday boldy. «Aq jol» partiyasy saylau turaly sóz shyqpay jatyp «Jeltoqsannyng 25 jyldyghyn atap ótu» turaly bastama kóterip, últtyq úiymdardyng basyn qosyp, komiytet qúrugha múryndyq boldy. Amanat turaly bastama da aqjoldyqtardan shyqty. Amanattyng ishinde Paprlamentke bara qalsaq, «Memlekettik til turaly», «Onomastika turaly», t.b. zang jobalaryn qabyldattyrugha kýsh salamyz degen joldar bar. Sayasatkerlerding bireuge senemin degen sózine senbenizder...
- 15-i kýni kiyiz ýy tigiuge әkim Sarbópeev úiymdastyrghan. Apaydyng aituy boyynsha «kiyiz ýidi aparyp tigeyin dep jatqanymda múnayshylar kelip apay tikpey-aq qoyynyzshy, bizdi syilamaysyzdar ma degen». Sodan әielder bolyp әkimge barghan, әkim: «ózim jauap berem 2 000 000 tengeden berem» degen (búryn 50 000 tenge). 16-sy kýni saghat 11-lerde kóterilu bastaldy. Sol uaqytta NÁN Astanada halyq aldynda sóilep túrghan, artqy jaghynan bir kisi kelip qúlaghyna birdene aityp ketken, sol jerde merekeni tastap ketip qalghan, ersileu kórdik - deydi sonda bolghan qaryndas. Al sol uaqytta Ózende bolghan aqtaulyq kisiler aityp jýrdi, bir ózim 3 jenil mashina kórdim gos.nomeri joq, ishinde 5-6 jas jigitter bar, qay jerde dýken bolsa, ishine kirip ketip byt-shytyn shygharyp ketken. Endi bir jerde 2 jas jigit bankomatty syndyryp aqshany alyp jiberip ótip jatqan adamdargha qaray shashqan! Ózderi 1 tiynda almaghan! Osynyng bәrin biylik úiymdastyrghan. Manghystauda qazir saylaugha degen qúlyq joq. Aghayyn- tumalastar qaralay qyrylyp qaldy. Saylau, saylau degenshe Dos-agha ózenge kelip halyqtyng jaghdayyn kórip ketiniz! (Konferensiya qonaghyna saual retinde joldanghanymen manyzdy aqparattyq mazmúny bolghandyqtan jogharydaghy joldardy qaz-qalpynda bergendi jón kórdik.-red)

- Birinshiden, internet konferensiyany úiymdastyryp otyrghan «Abay.KZ» portaly. Solardyng ótinishimen saylau turaly súraqtargha, shamam kelgenshe, jauap berip otyrmyn. Ekinshiden, búl mәselege baylanysty ózimning pikirlerimdi ashyq  bildirdim, әli de búl baghyttaghy is-әrketterge at salysugha dayynmyn. Men sayasy partiyanyng basshysy ne Senattyng deputaty siyaqty qoghamdyq kózqarasty ózgertetin iri túlgha emespin, respublikadaghy 15 myng qoghamdyq birlestikterding birining tóraghasy ghanamyn. Ýshinshiden, tótenshe jaghdaydyng merzimi bitpeyinshe, Janaózenge barudyng tiyimdiligin kóre almay túrmyn. Bizder baryp basu aityp halyqty sabasyna týsirgenshe, halyqtyng ýkimettik komissiyany talap jeytindey qaysar qalypta  qalghany dúrys siyaqty.
(jalghasy bar)
«Abay-aqparat»