(kórnekti qayratker Y. Mústambaevtyng tughanyna 110 jyl)

Qazaq Ortalyq Atqaru komiytetining 1922 jylghy 13 shildesinde qabyldaghan Qazaqstan Respublikasy prokuraturasyn qúru turaly qaulysynan keyingi taghayyndalghan alghashqy 7 guberniyalyq prokurorlardyng arasynda jalghyz qazaq Ydyrys Mústambaev ta bar edi. Prokurorlyq qyzmetinde ol ózgelerden ózining asa zerektigi, tereng oilylyghy, ótkirligi әri turashyldyghymen erekshelenip túratyn. Qazaqstannyng iri guberniyalary Oral keyin Aqmola prokuraturalaryn basqaru barysynda jinaqtaghan bilim tәjiriybesi onyng qaysar, turashyl minezderin damytty. Naq osy qasiyetterimen esimi el auzyna iligip, onymen qatysty bolghan kóptegen sayasy oqighalar anyz retinde jalpaq júrtqa tarady. Ol kózi tirisinde-aq esimi barsha qazaqqa mәlim bolghan memleket qayratkerlerining  birinen sanalady.

Múraghat qújattaryn aqtaru barysynda Y.Mústambaevtyng jasaghan qyzmetine nemese jeke ómirine de qatysty birtalay qyzyqty oqighalardyng kuәsi bolghan edik. Mәselen, Mústambaevtyng aqgvardiyashylardyng aty-shuly býlikshi atamany Annenkovty sottau isinde qoghamdyq aiyptaushy retinde qatynasqanyn bildik. Sottaghy onyng sóilegen qorytyndy sózi qazaq biylerining dәstýrli sheshendik ónerining kórkem ýlgisi bolyp tabylady.

(kórnekti qayratker Y. Mústambaevtyng tughanyna 110 jyl)

Qazaq Ortalyq Atqaru komiytetining 1922 jylghy 13 shildesinde qabyldaghan Qazaqstan Respublikasy prokuraturasyn qúru turaly qaulysynan keyingi taghayyndalghan alghashqy 7 guberniyalyq prokurorlardyng arasynda jalghyz qazaq Ydyrys Mústambaev ta bar edi. Prokurorlyq qyzmetinde ol ózgelerden ózining asa zerektigi, tereng oilylyghy, ótkirligi әri turashyldyghymen erekshelenip túratyn. Qazaqstannyng iri guberniyalary Oral keyin Aqmola prokuraturalaryn basqaru barysynda jinaqtaghan bilim tәjiriybesi onyng qaysar, turashyl minezderin damytty. Naq osy qasiyetterimen esimi el auzyna iligip, onymen qatysty bolghan kóptegen sayasy oqighalar anyz retinde jalpaq júrtqa tarady. Ol kózi tirisinde-aq esimi barsha qazaqqa mәlim bolghan memleket qayratkerlerining  birinen sanalady.

Múraghat qújattaryn aqtaru barysynda Y.Mústambaevtyng jasaghan qyzmetine nemese jeke ómirine de qatysty birtalay qyzyqty oqighalardyng kuәsi bolghan edik. Mәselen, Mústambaevtyng aqgvardiyashylardyng aty-shuly býlikshi atamany Annenkovty sottau isinde qoghamdyq aiyptaushy retinde qatynasqanyn bildik. Sottaghy onyng sóilegen qorytyndy sózi qazaq biylerining dәstýrli sheshendik ónerining kórkem ýlgisi bolyp tabylady.

Mústambaevtyng otbasymen baylanysty bolghan birqatar qújattardy da kezdestirdik. 1925 jyly Syrdariya oblystyq atqaru komiytetining tóraghasy bolyp túrghan kezde Tashkenttegi Orta Aziyalyq Memlekettik uniyversiytette (SAGU) bilim alyp jýrgen Y.Mústambaevtyng әieli qyz tabady. Sol oqu ornynyng qazaqstandyq belsendi komsomol jastary úiytqy bolghan jiynynda jas nәrestege Roza atty esim berilip, onymen qoymay búl sheshim oblystyq gazetke jariyalanyp ketedi. Oqighanyng sony Qyzylordada ótken Ólkelik partiya komiytetining mәjilisinde qaralyp, partiyalyq etika túrghysynan bagha berumen tynady. Y.Mústambaev  búl iske eshbir qatysy bolmaghandyghymen aqtalyp, qútylghan. Tize beruge bolatyn osynday oqighalar týiini Mústambaevtyng jastar ortasynda ghana emes, jalpy halyq arasyndaghy zor bedelining bolghandyghyn, sol kezdegi iri memleket qayratkerlerimen qatar kósem retinde tanylghandyghyn sezdiredi. Y.Mústambaevtyng qayratker bolyp qalyptasuynyng qaynar kózderi onyng prokuraturadaghy atqarghan kýrdeli, auyr enbeginde jatyr. Osylaysha shyndalyp ósken, alghyr, tereng bilimdi azamattyng bedelin kemituge kýsh salghandar da tabyldy. Ásirese Stalinning serigi, sayasy oiynnyng әkkisi bolyp alghan F.IY.Goloshekin aryny myqty qazaq basshylaryn «tynyshtandyryp», meselin qaytarudyng amalyn aldyn ala oilastyrdy. Qyr sonyna týsken Ólkekom hatshysynyng týrtpeginen әbden yghyr bolghan Y.Mústambaev 1926 jylghy jeltoqsanda Mәskeuge Ortaly­q Komiytetke (Molotovqa) ótinish jazyp, ózin Tashkentke nemese Reseyding irgeles jatqan kez-kelgen guberniyalarynyng birine qyzmetke jiberudi ótinedi. Qazaqstanda tolyqqandy júmys isteu mýmkinshiligining joqtyghyn mәlimdeydi. Búl Y.Mústambaevtyng óz elinde qúrylghan búghaudan bosana almay keyingi tartqan kýrdeli taghdyr tauqymetining basy ghana edi...

Ydyrys Mústambaevtyng prokurorlyq qyzmetke kelgendegi qayratkerligining bastau kózderin onyng tabighy daryny jәne zamanynyng alasapyran aghymy men kýrdeli ómir jolynyng alghashqy qadamdary arqyly bile alamyz.  Jalpygha jariya bolghan mәlimetter men Ortalyq múraghatta saqtalghan jeke isindegi derekterge sýiengendegi onyng ómir jolyn bylaysha óriledi.

Ydyrys Mústambaev 1898 jyly qazirgi Jana Semeyde (1917 jyldan bastap Alash atalghan) kedey otbasynda dýniyege kelipti. Ákesi Mústambay syban ruynan shyqqan Semey uezine qarasty Qandyghytay bolysynyng qazaghy edi. Jasynan jetimdikting azabyn kóp kórgen Mústambay Jaughashúly kýnkóris qamymen әrkimning qyzmetinde jýrgende birde elden mal aidaghan saudagerlerge ilesip, Semeyge barady da sol ónirding ipi bayy Tinibaydyng qyzmetinde qalyp qoysa kerek. Kishkene kezinde qorasannan beti shúbarlanyp qalghan Ydyrysty әkesi «Tayshúbarym» dep atapty. Ydyrysty Tinibay meshitindegi medresege oqugha beredi. Az jylda ol barlyq shәkirtterden ozyq oqyp, óte zerektigin bayqatady. Endi ol medrese tónireginde «Mústambaydyng bәige shúbary» atanady. Medreseni 1911 jyly kýzde tәmamdap, orys mektebine oqugha týsedi de internatqa ornalasady. 1916 jyly osy orys-qazaq uchiliyshesin ýzdik baghamen bitiredi. Keyingi oquyn ol Semey gimnaziyasynda jalghastyryp, Múhtar Áuezovpen bipge búl oqu ornyn da ýzdik baghamen ayaqtaydy. Birde gimnaziyada sóz ónerine bәige jariyalanghanda Ydyrystyng shygharmasy bas jýldeni jenip alghany onyng jastayynan sózge sheshendigin bayqatady.

Y.Mústambaev tónkeristen keyin sayasy qyzmetke Múhtar Áuezov, Ahmetbek Seysenbaev, Gharifolla Ysqaqov jәne taghy basqa jastarmen belsendi týrde aralasady. Áuelde olar ózderine kósem tútqan Ahmet Baytúrsynov, Álihan Bókeyhanovtardyng Alash últtyq memleketin qúru jayyndaghy iydeyasyn qabyldaghany ayan. Alash partiyasynyng tiziminde Semeyden Ydyrys Mústambaevtyng jýrui sonyng bir dәleli. Keyin Semey ónirindegi Kolchak qaraqshylarynyng jasaghan ozbyrlyghy men aiuandyq әreketteri olardyng kózqarastaryn, ústanymdaryn tolyq ózgertip, qyzyldar jaghyna shyghuyna týrtki bolady. Búl kýrdeli kezeng jayly jeke isinde «Sibirde Kenes ókimetining qúlatyluyna baylanysty qyzmetimnen bolishevik retinde quyldym» - dep jazypty. Derekterden naqtylay kelgende ol bolishevikter partiyasyna 1919 jyldyng aqpanynda ótken bolyp shyghady. Sodan keyin partiya tarapynan jýktelgen mindetin oryndaugha Zaysan uezining atqaru komiyteti qazaq bólimining mengerushisi qyzmetine jiberiledi. Osynau jyldary ol Semey guberniyasyn Batys Sibirden bólip alyp, jariya bolghan Qazaq Avtonomiyaly respublikasyna qosugha osy aimaqtyng bas kóterer últjandy azamattarymen birigip, búqara arasynda belsendi ýgit-nasihat júmystaryn jýrgizedi.  Nәtiyjesinde Sibir revkomymen qol jetkizgen kelisim boyynsha 1921 jyldyng qantarynan Qazaqstannyng shyghys aimaghyn Qazaq Avtonomiyaly Respublikasyna týpkilikti tolyq qosu belgilengen-di. Semey guberniyasyn tek sol jyldyng mamyrynda Qazaq Ortalyq Atqaru komiytetinen tótenshe ókil bolyp kelgen Smaghúl Sәduaqasovtyng qúramy orystar bolatyn gubatkomdy taratyp, qazaqtarmen qayta jasaqtau arqyly tolyq baghyndyru mýmkin boldy. 1920-21 jyldardyng qazan ailarynda ótken Býkilqazaqtyq I Qúryltay jiynyna jәne II Býkilqazaqtyq Kenester sezine Y.Mústambaev Semey ónirinen delegat bolyp qatysyp, Ortalyq Atqaru Komiytetining mýshesi saylanady. Sonday-aq, 1920 jyldyng sonynan Semey guberniyalyq Atqaru komiytetining mýshesi, әri guberniyalyq tónkeris tribunalynyng mýshesi qyzmetin de atqarady. 1921 jyldyng orta sheninde guberniyalyq azyq-týlik komissarynyng orynbasary bolady. 1921 jyldyng ortasynda oblystyq partiya komiytetining úigharuymen (Ólkekom) Y.Mústambaev Oral guberniyasyna qyzmetke jiberiledi. Jeke isterinde toltyrylghan saualnamada ol ózining qabiletine say atqarar mindetin «sot jәne әkimshilik qyzmet» dep kórsetip otyrghan eken. Sonymen arada kóp uaqyt ótpey, ol óz qalauymen janadan jandana bastaghan prokuraturagha qyzmetke taghayyndaldy. Ári Oralda ol gubatkom әpi gubrevkom mýshesi retinde birqatar jauapty qyzmetterdi atqara jýrip, ózining jigerli de aiqyn kózqarasymen tanylyp ýlgeredi.

Qazaqstanda prokuratura organdary Qazatkomnyng 13 mausym 1922 jyly qabyldaghan «Prokurorlyq qadaghalau Erejesi» negizinde Ádilet halyq komissariaty qúramynda óz qyzmetin bastaghan edi. Qazaq Avtonomiyalyq Respublikasy prokurorynyng resmy týrde qyzmetke kirisken kýninen alsaq, respublikamyzdyng bipinshi proku­rory Shafhat Bekmúhamedov 1922 jyly 1 tamyzdaghy №1 búiryghymen alghash ret 3 guberniyagha prokurorlardy bekitti: Orynbor guberniyasy boyynsha E.Bashilov, Semey guberniyasy boyynsha Nechaev, Aqmola guberniyasy boyynsha Kovalev taghayyndaldy. Al sol jyldyng 14 kyrkýiegindegi respublika prokurorynyng №10 búiryghymen Semey guberniyasynyng prokuro­ry bolyp A.I. Zubov, Oral guberniyasynyng prokurorlyghyna Y. Mústambaev bekitildi. Sonymen Ydyrys Mústambaev prokuratura qúrylymynda guberniya prokurory bolghan alghashqy qazaq. Tek keyin ghana Qazaqstan prokuraturasy Dosyghúl Temirәliyev, Qanay Boranbaev, Jetpisov sekildi qazaqtan shyqqan guberniya prokurorlarymen tolygha týsti.Ydyrys Mústambaev guberniya prokurory bolyp qyzmetke kiriskennen keyin ózining №4 búiryghynda guberniya shenberinde prokuraturanyng qyzmetin atqaratyndyghyn jariyalay otyryp, bylay deydi: «Barlyq memlekettik, jeke menshik úiymdar, jeke túlghalar týrli ic-әreket, qylmystar, zang búzushylyq oqighalary boyynsha óz aryzdaryn maghan joldauyn ótinemin. Barlyq tekseru, tergeu, sot organdary jәne MSB (GPU) bólimi Qylmystyq ic jýrgizu kodeksine negizdelgen isterge qatysty mәselelerdi zandy týrde dәlme-dәl oryndap, prokurorlyq qadaghalau organdarymen tyghyz baylanysta qyzmet jasaytyn bolady. Barlyq sot organdary tergeu ici ayaqtalghan, alayda Qylmystyq ic jýrgizu kodeksining 223-baby negizinde sot qaulysymen aiyptau qorytyndysy bekitilmegen isterdi maghan jiberudi úsynamyn». Osylaysha guberniya shenberinde prokurorlyq qadaghalau organynyng zandy týrde óz qyzmetine kiriskendigin mәlimdegen.

Prokuror ózining búiryghymen guberniya prokurorynyng jәne kómekshilerding mindetterin bylaysha bóledi: «guberniyadaghy biylik organdary men mekemeleri qyzmetining zandylyghy mәselelerin qadaghalaudy ózime qaldyrdym» dey otyryp, gubatqaru jәne qalalyq atqaru komiytetteri, onyng bólimderining jinalysyna qatysu, qabyldanghan qauly, qarar, núsqaulardyng zandylyghyn tekserip, narazylyq keltiru, ic jýrgizudi baqylau, guberniyalyq tribunaldar, erekshe sessiyalargha týsetin isterdi qarau, kómekshi prokurorlardyng qyzmetin qadaghalau guberniya prokurorynyng mindeti ekendigine týsinikteme bergen. Jәne de mindetteri ajyratylghan tómendegidey kómekshi prokurorlardy bekitipti: tribunal (keyin Jogharghy sot dep atalghan) ictepi boyynsha prokuror; halyq sottarynyng qyzmetin qadaghalaushy prokuror; prokuraturanyng qyzmetin ýilestirushi prokuror anyqtaldy. Guberniya prokurory kómekshilerining atqarar kúzyryna qaraghannan-aq guberniyalyq proku­ratura aldynda qolgha alugha qajetti qyruar sharualardy qoya bildi. Y.Mústambaev guberniya prokurory mindetine kiriskennen song birinshi kezekte Jympity, Eleq, Kalmykov, Guriev uezderining prokurorlaryn bekitip, shtat qúramyn, mindetterin belgiledi. Júmsalatyn qarjy kólemin anyqtady. Eki ay merzim ishinde Oralda gu­berniyalyq qadaghalau ici úiymdastyryldy. Guberniyadaghy prokuratura qúrylymyn jýielep alghan song prokurorlyq qadaghalaugha talapty da kýsheytti. Ár uezding prokurorlaryna mynaday  mazmúndaghy hatty joldady: «Prokuraturanyng asa manyzdy mәselelerining bipi barlyq mekemelerding qyzmetin qadaghalau bolyp tabylady. Prokuratura barlyq mekemelerding zang búzu­shylyq әreketterine tosqauyl qonggha úmtyluy tiyis, búl ic jýzege aspasa prokuratura jauap bepyi kerek. Bizding sharuashylyq organdarynyng qyzmetinde jiberilgen kóptegen kemshilikterdi eskere otyryp, sizderge prokurorlyq qadaghalaudy qyraghylyqpen jýzege asyrudy úsynamyn. Qazipgi jaghdayda qajet dep sanasanyzdar guberniyalyq sayasy basqarmasy men qylmystyq, izdestiru bólimderi apparattaryn paydalanugha bolady. Qanday da bolmasyn ziyankester men kemshilikterge batyl týrde tosqauyl qoyynyzdar. Mústambaev».

Oral guberniyasynyng prokuraturasy qylmysqa qarsy kýresti úiymdasqan týrde qolgha aldy. 1922 jyldyng qarasha aiynda barlyq uezdik prokurorlargha paraqorlyqqa qarsy kýres nauqanyn qadaghalap, zansyz әreketterge jol bermeu, nәtiyjelerimen qalyng búqarany gazet arqyly tanystyryp otyru jayynda núsqau berdi. Sol jyldyng jeltoqsan aiynda guber­niyalyq qarjy mekemelerining budjetik qarjyny zansyz ysyrapqa úshyratuyna baylanysty prokuraturanyng tekseris jýrgizu jәne salyq organdarynyng qyzmetin qadaghalaudy jedel qolgha alu jóninde barlyq uezd prokurorlaryna tapsyrmalar berildi. Osylaysha qysqa merzimde guberniyadaghy prokuratura organyn ayaghynan tik túrghyzyp, qadaghalau qyzmetin úiymdastyru guberniya ýshin manyzy zor boldy. Ydyrys Mústambaevtyng da guberniya shenberindegi túlgha retinde tanyluyna aiyryqsha septigin tiygizdi. Y.Mústambaevty aiyptau nauqany úiymdastyrylghan kezde de Oralda bipge qyzmettes bolghandar onyng dәreje-dengeyin moyyndaugha mәjbýr bolghan. Aytalyq, Oral gubkomynyng mýshesi Zabirov F.IY.Goloshekinge «uklondar» turaly jazghan hatynda Oraldaghy qazaq kommunisteri ekige bólindi: «pravye nasionalist uklonom y levye s internasionalisticheskim ottenkom. I gruppa Karatiyleuov, Mustambaev, Djantiyleuov, Uteuliyev, II gruppa Aytiyev, Kasabulatov, Abdrahmanov, Ipmagambetov...Ya  schital y schitai, chto ety tovarishy (Mustambaev, Karatiyleuov, Djantiyleuov, Uteuliyev, y dr.) kak kommunisty ny v koem sluchae ne huje drugiyh, a naoborot po svoey pryamote, iskrennosty ony luchshe» - dep ashyq jazdy.

Oralda Y.Mústambaev qazaqtyng patsha zamanynda oqyghan joghary bilimdi zangeri, Reseylik Dumanyng deputaty bolghan Baqytjan Qarataevpen jaqyn aralasady. Onyng ayaghy tuystyqqa da úlasady. Olay deytinimiz, Ydyrys Mústambaev kórnekti zangerding inisi Aron Qarataevtyng qyzy Shahizada atty has súlugha ýilengen edi. Keyingi ómirding bar qyzyq quanyshyn ekeui birge bólisti. Azabyn da tartty. Qughyn-sýrgin jyldarda birneshe mәrte jazagha kesilgen kýieuinen ajyramay halyq jauy retinde birge atylyp ketti.

1923 jyldyng 20 qyrkýieginde Y.Mústambaev Qazaq ASSR-ining ipi guberniyasynyng bipi Aqmolagha prokurorlyq qyzmetke auystyrylady. Aqmola guberniyasy ekonomikalyq jaghynan da halqynyng kóptiginen de (1,300 myn, onyng 60% qazaqtar) Qazaqstanda birinshi  orynda túratyn. Tónkerister men soghystardyng zardabynan elding sharushylyghy tolyq kýizeliske úshyraghan-dy. Prokuraturanyng esebindegi keltirilgen mәlimetter guberniyadaghy ekonomikalyq kýireuding dәrejesin anghartady. Mәselen: 1914 jyly shiykizat týrinde 1 mln. dana әr týrli teri dayyndalsa, 1924-25 jj. sharuashylyq nauqanynda 212. 350 dana terini memleketke ótkizu kózdeldi. Birinshi dýniyejýzilik soghysqa deyin Aqmoladan 15 mln. pút astyq syrtqa shygharylsa, 1924-25 jj. 2.980 myng pút astyqty syrtqa shygharu josparlanyp, onyng ózin guberniyalyq mekemelerding orynday aluy eki talay ekendigi eskertiledi. Guberniyadaghy qazaqtardyng jayy mýldem qayyrshylanyp, resmy derekter boyynsha ashtyq azabyn tartqan qazaqtar sany 20-25 myng adamgha jetken.

Ydyrys Mústambaev apattyq jaghdaydy basynan keshirgen Qazaq elining iri guberniyasynyng halyq sharuashylyghyn qalpyna keltirude bar kýsh-quatyn júmsap, prokuratura júmysyn osy baghytta qyzmet jasaugha júmyldyrdy. Guberniyalyq mekemelerdin, óndiris oryndarynyng qyzmeti, qatynasy baqylaugha alyndy. Ásirese jergilikti salyq organdarynyng zansyz әreketteri salyq tóleushilerdi әure-sarsangha týsirgeni mәlim boldy. Prokuraturagha negizinen әkimshilik organdarynyng zansyz әreketterine aryzdanyp kelushiler kóp boldy, osy tústa arasha týsip, óz mindetterin adal atqarugha beyimdedi. Dala qazaqtarynyng ómir saltynda órship túrghan qylmys týrleri mal úrlyghy men barymta bolatyn. Onyng auyzdyqtau, әri qylmystyng osy týrlerin dәleldeu onaygha týspedi. Prokuratura qoghamdyq pikir arqyly ýgit-nasihat jýrgizip, baspasóz arqyly qylmystyng mәnin, tiyseli jaza týrlerin týsindirdi. Kýdikpen ústalghandardy uaqytsha qamauda ústaudyng merzimin úzarta otyryp, 1 jylda 300 den astam adamdy qamasa, 30 shaqtysyn sotqa tartty.Guberniyadaghy tamyryn jayghan qaraqshylyqtyng úiymdasqan týrlerine nәtiyjeli toytarys berildi. Mysaly: Petropavl, qalasyndaghy Semenyakin jәne Diyachenko bastaghan 5-20 adamnan qúralghan qaraqshylyq toptar qúryqtaldy. Ústalghan 19 adamnyng 6-auy atu jazasyna kesilse, qalghandary týrli merzimge sottaldy.            Y.Mústambaev Aqmola guberniyasyna kelgesin eki qazaq qyzmetkerin Z. Temirbekovty- Petropavl uezine, Ysmaghúlovty - Atbasar uezine prokuror qyzmetine aldyrtyp, taghayyndauyn ýlken jenis dep baghalady. Ol kezdegi Akmola oblysy boyynsha uezd prokurorlary: Petropavlda - Z.Temirbekov, Kókshetauda - L.Pampurov, Atbasarda - Ysmaghúlov, Aqmolada - Qosaev,  Cherlak (keyin Ombygha qaraghan) uezinde Medvedev bolatyn. Salystyrmaly týrde búl jyldary prokuraturanyng materialdyq jaghdaydy birshama jaqsaruyna oray jergilikti prokuraturany tәjiriybeli últtyq mamandarmen qamtamasyz etuge, kadrdy túraqtandyrugha ontayly sәt tudy.

Prokurorlyq qyzmetindegi Y.Mústambaev bergen esep qorytyndylary naqty, әri shyndyqpen bayandalady. Árqashan óz oilaryn erkin, býkpesiz aita bildi. Keybir jasaghan tújyrymdary býgingi kýnning minbesinen aitylghanday әser qaldyrdy. Prokuraturany әkimshilik, partiya úiymdarynyng yqpalynan shygharu turasynda talay pikirler aityp, kýres te jýrgizdi: «... Sama iydeya uchrejdeniya etogo organa ostanovilosi na poldoroge. Mne lichno kajetsya, ne doveden do konsa tot osnovnoy prinsip organizasiy Prokuratury, kotoryy byl vlojen v pervyy zakon o Prokurorskom nadzore. V dalineyshih zakonodatelistvah esti neopredelennosti. Vo-vtoryh, v voprose nadzora y kontrolya net chetkosti; nadzor y kontroli v nastoyashey forme rassplyvaetsya v obshey sety vzaimootnosheniy mestnyh organov» - dep naqty oi-pikirlerin tújyrymdaydy. Áriyne, zansyzdyq kýsh alyp kele jatqan tústa múnday túlghalardyng prokuraturada otyruy biylik ýshin tiyimsiz edi. Mústambaevtyng Qazaqstannyng eki iri guberniyasynyng prokuraturasyn úiymdastyrudaghy enbegi eren. Keyin de sol prokurorlyq qyzmettegi qalyptasqan negizder onyng odan әri tanyluy men tayaq jeuine de birdey yqpal jasady.

Prokurorlyq qyzmetten keyin Y.Mústambaev Syrdariya guberniyalyq atqaru komiytetining tóraghasy boldy. Onyng búl qyzmeti Qazaqstannyng partiya basshylyghyna F.IY.Goloshekinning taghayyndaluymen túspa-tús keldi. 1926 jyldyng 13 qyrkýieginde ótken Ólkekom buro mәjilisinde Mústambaevtyng mәselesi qaralyp, últshyldyq pighyldaghy ic-әreketteri aiyptalghandyghy belgili. Bip qyzyghy, jiyngha qatynasqan VKP(b) Ortalyq partiyalyq baqylau komissiyasynyng tóraghasy Kiyselevting ózi Mústambaev basqarghan guberniyada basqalargha ýirenuge túrarlyq tәjiriybe jayly úsynys jasaghan. Mәselen, kommunister әlsizdik tanytqan barymta turasynda auyl aqsaqaldarynyng bedeline sýienip sheshu kerektigin aitady.Qyzmetinen alynghan song Y.Mústambaev 1926 jyly jeltoqsanda Qazatkomnyng úiymdastyru bóliminde núsqaushy, keyin Qazaqstan ónimder basqarmasynyng bastyghy tәrizdi týrli qyzmetterdi atqarghan. Áyteuir, oghan tútqaly qyzmetti bermey, biylik onyng ensesin týcipuge tyrysty. Oqighanyng osylaysha órbiytinin Mústam­baevtyng ózi de sezgendey, 1926 jyldyng jeltoqsan aiynda Orta­lyq partiya komiytetine hat ta joldady.

Y.Mústambaev Qazaqstanda alghashqylardyng bipi bolyp últshyldyqpen aiyptalyp, 1933 jyly 4 shildede OGPU alqasy Yshtigining ýkimimen 5 jyl bas bostandyghynan aiyryldy. 1937 jyly sol aiyby ýshin taghy da atu jazasyna kesildi. Osylaysha nebәri 39 jasynda qazaqtyng asyl azamattarynyng bipi sayasy qughyn-sýrgin qúrbanyna ainaldy.

Bolat QABDÓShEV, Almaty Energetika jәne Baylanys institutynyng dosenti, t.gh.k.

«Zang jәne zaman» jurnaly