Senbi, 20 Sәuir 2024
Ádebiyet 4244 3 pikir 13 Qazan, 2020 saghat 12:16

Vashington Irving. Qaraqshy Kidd

Charliz ekinshi Jana Niyderlandtyng tútastay aumaghyn onyng joghary mәrtebeli tórelerinen, Gollandiyanyng generaldyq shtattarynyng qúdaysymaqtarynan tartyp alghanyna kóp bola qoymaghan, el ishi әli de bolsa alasapyran kýide túrghan bir kezderde búl ónir ólermen avanturister men әsirese joldan tayghan úry-qarynyng jiylyp jynoynaq qúratyn jeri boldy.

Búlardyng deni beybit zamanda Ispaniya qonystary arasynda sauda kemelerine qyrghiday tiygen teniz qaraqshylary-tyn. Olar op-onay kirip-shygha beretin Manhetten ailaghynyng bostyghy men mimyrt ókimetting salghyrttyghyn paydalanyp búl jerdi ózderine tenizden tapqan qazyna-baylyqtaryn shashatyn, sonday-aq, alda bolatyn qaraqshylyq shabuyldyng jay-japsaryn oilastyratyn ontayly oryn etip alghan-dy. Óz elderinde qughyn kórip qashyp-pysqan osynau kezbe-jendetter kýndizding ózinde top-top bolyp shaghyn kent kóshelerimen júrtty qagha-sogha alshanday basyp jýre beretin. Olar shet jerlik baghaly zattardy esepke jýirik saudagerge jarty baghasyna satatyn da, tapqan paydasyn sharaphanalargha baryp shashatyn. Sharapqa sylqiya toyyp alyp qúmar oinaytyn. Auyzdaryna kelgenin aityp balaghattap, kezi kelse júdyryqtaryn ala jýgirip tónirekti bastaryna kótere azan-qazan bolatyn da jatatyn.

Aqyry, ókimet úiqysynan oyanyp, búnday toyymsyz toghysharlardy elden birjola quyp shyghu kerek degen pәtuagha keledi. Ózderine ayaushylyq bolmasyn sezgen qaraqshylar arasyn ýrey jaylaydy. Búrynghy jerúiyqtary endi ózderine qauip-qater bop tónedi. Amaly tausylghan olar aqshalary men asyl búiymdaryn adam ayaghy jetpeytin ózender men tenizding alys jaghalaularyna jantalasa jasyryp, ózderi qaralaryn kórsetpesten basy aughan jaqtaryna tayyp túrady.

Olardy qúryqtaugha jibergen jaldamaly tenizshilerding ishinde atyshuly kapitan Kidd te boldy. Kezindegi naghyz qyzylkóz avanturist kәduelgi saudagerlik pen tisqaqqan kontrabandanyng qúlaghyn teng ústaghan bәle-tin. Biraz uaqyt qaraqshylarmen alys-beris te jasasyp túrghan. Onday kezderi, kózge týse qoymaytyn shaghyn ghana jelkendi kemesimen teniz tósin kólenkedey kezip, qazynaly jerlerding birinen ekinshisine qaray qanatyn jelge tosqan dauylpazday jýitkip bara jatqanyn kóresiz.

Osynau tabighaty alabóten jandy ókimet qarqashylargha qarsy joryq kemesin basqarugha layyq birden bir adam dep tabady. Óitetini, ol qaraqshylar jasyrynuy mýkin jerlerdi bes sausaghynday biletin. Sóitip, Kidd oq-dәri qory mol, jaqsy jabdyqtalghan Jihangez kemesine minip Niu-Yorkten attanyp ketedi. Sol jýzgennen jýzip otyryp Madeyrge, sosyn Bonavistke, odan ary Madagaskar asyp, sonynda Qyzyl Tenizding qúyar auzyna deyin jýzip barady. Bir ókinerligi, qaraqshylargha qarsy úrys saludyng ornyna, ózi de sol qaraqshylyqtyng jolyna týsedi. Dos demey, jau demey kezikkenin tonay beredi. Birde basshysy aghylshyn, matrostary mavrlardan jasaqtalghan ýndining qazyna toly kemesin shabuyldap yrghyn baylyqqa keneledi. Osylaysha tenizden tapqan nesibesin kemesine syqa basyp alyp, qolastyndaghy jentetterimen birge Bostongha kelip qayrangha shyghady.

Onyng daqpyrty Bostongha ózinen búryn jetken. Tenizde taghy bir qaraqshynyng payda bolghany aitylyp, dabyl qaghylady. Tútqyndau jóninde jogharydan búiyryq týsedi. Biraq, aitugha qaraghanda, ol qazynasynyng ýlken bóligin jasyryp ýlgergen-mys. Tipti, tútqyndar kezde qylyshyn suyryp qarsylaspaq ta bolypty, әbýiir bolghanda qaruy tartyp alynyp, birneshe serigimen týrmege qamalady. Olardy qarauyl kemesimen Angliyagha jóneltedi. Sol jerde ýkimi oqylyp, dargha asylady. Kidd birden óle qoymapty. Moyynyna baylaghan arqan auyr salmaqty kótere almay ýzlip ketipti de, Kidd jerge qúlapty. Sosyn ekinshi ret qayta asypty. Sonda baryp jany ýzilgen. Onyng dargha eki ret asylghany turaly alypqashpa әngime sodan qalsa kerek.

Kidd jayly әngimening úzyn-yrghasy osy ghana. Biraq onyng aty birneshe úrpaq boyy azuyzdan týsken joq. Tútqyndalardan búryn altyn men baghaly búiymdargha toly qazynasyn jasyryp ýlgergeni jayly әngime meyirimdi qauymnyng kózin qyzartyp, tynysh aldy. Qazyna anda eken, mynda eken degen alypqashpa әngimelerde esep bolmady. Birde osynda dese, endi birde shetelde desti. Áyteuir, ne aghash ne tasta jasyruly kómbege adaspay aparatyn qúpiya belgiler salynghan kórinedi. Tipti, Kidd Qyzyl tenizde jýrgende ýndi kemesinen tonaghan, betinde arap jazulary bar altyn jarmaq tabylypty-mys. Qarabayyr qauym ony ibisiting qoltanbasy desip, guildesip jýrdi.

Qazyna Plimut pen Keyp Kodtyng adam túrmaytyn iyen týkpirlerining birine jasyrylghan dep taygha tanba basqanday ghyp aitqandar da boldy. Áyteuir, osy siyaqty daqpyrt pen jel sózge jelikken qazyna izdeushiler Shyghys jaghalaudy týk qoymay qoparyp, Long Aylndtaghy Saundty búlyn-púshpaghyna deyin ýgel taqtaryp-tenkerip shyqty.

Sapyrylysqan osynau qazu men qoparystyrulardyng bir basynda qashanda azghyrushy әzәzilding ózi túrdy. Aldymen ol qazynany tauyp beretinin aityp aldap-arbap, qyzyqtyratyn, ne ile-shala sonyng búltartpas sharttaryn oryndaugha tyrp etkizbey kóndiretin. Ol әli kýnge deyin qazynagha qúnyghushylardyng kózin qyzyqtyryp, aldap-arbaumen jýr. Keybirining joly bolyp qazyna toly sandyqty óz kózderimen kórgenderi de bar. Biraq, bәrining sonynda mindetti týrde bir qyrsyq dayyn túratyn. Áyteuir, qazylghan ordyng topyraghy opyrylyp betin jauyp qalatyn, ne kýnirengen bir dauys estilip әlde qaydan bir eles payda bolatyn da, zәresi úshqan bayqústar ol mangha qaytyp jolamaytyn. Keyde әzәzil olardy búiyrghaly túrghan qazynadan ózi maqúrym etetin. Kelesi kýni kelgende qazylghan ordan eshqanday belgi qalmaytyn.

Qúlaghymda jattalyp qalghan osy әngimeler mening úzaq jyldar boyy qaraqshylar ómirining qyzyqty tústaryn bilsem degen qúshrtalyghymnyng adam tózgisiz azabyna shydauyma sebepshi boldy. Dýniyede aqiqatty izdeuden asqan mashaqat joq shyghar. Biraq men qansha jerden barymdy salghanymmen, osynau ólkening ótken-ketkenin mendey tolyq eshkim bilmese de, úzaqqa deyin mening jankeshti izdenisimnen jartymdy nәtiyje shygha qoymady.

Aqyry mynaday bir oqiyaghagha tap boldym. Jazdyng songhy ainynyng maujyraghan bir kýni bolatyn. Damylsyz enbekting mehnatynan ózimdi bir kýnge bosatpaq bolyp, bala kýnnen sýiikti mekenime ainalghan jaghalau suyna qarmaq sala bardym. Jalghyz emespin. Qasymda qalanyng birneshe qúrmetti azamaty bar. Qansha kýtsek te qarmaghymyzdy qapqan balyq bolmady. Balyq aulaytyn jerimizdi qayta-qayta auystyrsaq ta eshtene ózgermegen son, aqyrynda Manhetten aralynyng kýnshyghys jaghyndaghy jartasty jaghalaudyng kemerine tayap baryp zәkir tastadyq. Kýn tymyq, jyly bolatyn. Su beti tolqynsyz, jay shymyrlap qana qozghalady. Tónirek qúlaqqa úrghan tanaday. Kenet, bizdi tanqaldyra quraghan aghash bútaghynan zu etip aspangha kóterilgen balyqshy qús jemin kózdep auada bir auyq qalyqtap túrdy da, artynsha tik shanshylyp sugha kýmp berdi. Tymyq kýnning jylymyghy boyymyzdy balqytyp, balyq aulaudyng jalyghyshty bir sarynynan maujyray týsken biz qybyr etpey qayyqta otyrmyz. Aramyzdaghy qúrmetti aldermenning biri bir sәt qalghyp ketkeni sol edi qolyndaghy qarmaqtyng batyrghysy su týbine shym etip bata jóneldi. Selk etip oyanghan ol qarmaqqa auyr bir nәrsening ilingenin bayqady da, tartyp sudyng betine shyghardy. Bәrimiz qayran qaldyq. Tot basyp shiruge ainalghan, úzyn únghyly, jat jerdiki deuge bolatyn túrqy tanqalarlyq tapanshany kórdik. Qúrt jegen qúndaghy men baqalshyq basqan týrine qarap su astynda úzaq jatqanyn topshylaugha bolady.

Kýtpegen jerden tabylghan osynau soghys jәdigeri manadan ýnsiz otyrghan serikterime taptyrmas taqyryp boldy. Árkim óz joramalyn aityp guildesip ketti. Biri búl Azattyq soghysy kezinen qalghan bolu kerek dese, ekinshisi, onyng siyrek úshyrasatyn pishinine qarap alghashqy qonystanu kezindegi tenizshilerge tiyesili ekenine senimdi, kerek deseng tipti, Long Aylend Saundy zerttep, keyin irimshigimen aty shyqqan Blok Aylendty ashqan ataqty Adrian Bloktyng tapanshasy bolyp shyghuy da ghajap emes. Al ýshinshi bireui tapanshany ary-beri ústap kórdi de, naghyz Ispaniya tuyndysy ekenin kesip aitty.

- Bәs tigem, - dedi ol, - eger myna tapanshagha tap qazir til bitse, Ispan tórelerining qiyan-keski shayqastary jayly nebir hikayany jatqa soghar edi. Búnyng sonau qaraqshylyq zamanynan qalghan kónening kózi ekenine kýmәnim joq.

- Qisyny bar - dedi taghy biri әngimege aralasyp, - kezinde Lord Belamont qaraqshylardy tenizden týre qughanda Qaraqshy Bradish degen bireu altyn-kýmisterin osy mangha ma әlde Long Aylndqa ma әiteuir kómip ketipti desedi. Onyng artynan әlgi Kapitan Kidd degen taghy shyghady...

- Ói, ol kapitan Kidd degen nemeng naghyz jýrek jútqan itting ózi - dedi salqyn jýzdi Keyp Kodtyq kit aulaushy, - tipti oghan arnap shygharghan óleng joldary da bar:

Nyspym mening Robert Kidd,

Kelem jýzip, kelem jýzip.

Kerek desen, qasiyetti injildi jerge kómip, әzәzilding batasyn qalay alghany da aitylghan.

Alghanym injil kitap qolyma,

Jýzip kelem, jýzip kelem.

Kómdim ony tereng qúmgha,

Jýzip kelem.

Qúday atsyn, eger búl tapansha shynmen sol qaraqshy Kidting tapanshasy bolsa, onda ony oilanbastan bәsi joghary zattyng qataryna qosar em. Aytqanday, Kidtyng kómuli qazynansyn әlde qanday Tom Volker degen bireuding qalay tauyp alghany jayly estigenim bar. Balyq qazir qarmaghymyzdy qaba qoymaytyn tәrizdi, uaqyt ótsin, sony sizderge aityp bereyin.

Aghylshyn tilinen audarghan Naghyz Qabshyqbayúly

Abai.kz 

3 pikir