Biylik shetelden qoryqpaydy, biylik óz halqynan qorqady

Osydan eki jyl búryn «Saryarqanyn» artynda mitingi bolghan kezde júrtqa әbden mezi bolghan JSDP belsendileri sahnadan týspey júrtty yghyr etip edi. Bәribir olardyng belsendiliginen eshtene shyqpasa da, olar janadan sayasy arenagha shygha bastaghan Ermek Narymbaev siyaqtylardyng jolyn bógep sóz bermedi. Múhtar Shahanovtyng sózi aiqay men úrandargha túnshyqtyrylyp estirtilmedi, al E. Narymbaev pen S. Saparghaly әkimshilik jolymen sotqa berilip aiyp salyndy. «Algha» siyaqty basqa sayasy kýshterge qosylamyn degen E. Narymbaevtyng úmtylystarynyng nәtiyjesi onyng 4 jylgha abaqtygha otyrghyzyluyna әkep soqty.

Biylik shetelden qoryqpaydy, biylik óz halqynan qorqady

Osydan eki jyl búryn «Saryarqanyn» artynda mitingi bolghan kezde júrtqa әbden mezi bolghan JSDP belsendileri sahnadan týspey júrtty yghyr etip edi. Bәribir olardyng belsendiliginen eshtene shyqpasa da, olar janadan sayasy arenagha shygha bastaghan Ermek Narymbaev siyaqtylardyng jolyn bógep sóz bermedi. Múhtar Shahanovtyng sózi aiqay men úrandargha túnshyqtyrylyp estirtilmedi, al E. Narymbaev pen S. Saparghaly әkimshilik jolymen sotqa berilip aiyp salyndy. «Algha» siyaqty basqa sayasy kýshterge qosylamyn degen E. Narymbaevtyng úmtylystarynyng nәtiyjesi onyng 4 jylgha abaqtygha otyrghyzyluyna әkep soqty.
Sol kezendegi uaqytpen sayasy arenagha shyqqan sayasy túlghalardyng biri E. Narymbaevtyng qúrdasy Serikjan Mәmbetalin edi. Serikjan «Ruhaniyat» partiyasyn  basqarghangha deyin ol bir jyl boyy ekolog M. Eleusizovtyng kólenkesinde jýrip onymen birge ekologiyalyq partiya qúrmaq boldy.  «Ruhaniyatqa» Mәmbetalin kelgenge deyin búl partiya óli de emes, tiri de emes, ýkimetting qolbalasy  edi.  Búghan deyin oralmandar jónindegi komiytetti basqarghan Jaghanova shetten kelgen qandastarymyzgha júmaq ornatamyn dep uәde berip, biraq ony oryndamay qyzmetinen ketti. Oralmandargha ýkimetten qyruar aqsha bólindi, onyng barlyghy Jaghanovanyng qolynan ótti. Osy qarjylardyng talan-tarajdargha salynghany jayly qazir estip jatyrmyz. «Ruhaniyat» partiyasynyng negizgi tizimining mýsheleri býgingi tanda Jaghanovanyng ýstinen újymdyq aryzdar týsirip, búl is әli jalghasuda.
Partiya qatarynda búrynnan kele jatqandardyng kópshiligining taza emes ekeni anyq, sondyqtan da olar ózgelerge de senbeydi. Olar S. Mәmbetalinning shynayy tazalyghyna senbedi, al E. Narymbaevty bir emes, eki ret polisiyanyng qolyna ózderi ústap berdi. Birinshi ret  -   2010 jyldyng 30 qantaryndaghy rúqsat etilgen mitingide oghan sóz bermedi, ekinshi ret V. Kozlov 2010 jyldyng 1 mamyrynda onyng komandasyn paydalanyp, osy joly ol 4 jylgha sottaldy.
2011 jyldyng ayaghynda «Ruhaniyat» partiyasyn saylaudan alyp tastaghan kezde Gýljan Erghaliyeva qolynda naqty derek bolghandyqtan «S. Mәmbetalin partiyadan airyldy» degen habardy kýni búryn  taratyp jiberdi. Shyn mәninde naqty is 2012 jyldyng 6 qantary kýni týnde oryn aldy. Osy orayda Preziydent әkimshiliginde otyrghan bireu G. Erghaliyevany naqty derektermen jәne Preziydent әkimshiligining aldaghy josparlarymen qamtamasyz etedi deuge negiz bar bolsa kerek. Sodan bolar, JSDP-ng parlamentke ótip qaluymyz mýmkin degen ýmit oty boldy. Biraq, olardyng búl ýmiti Ábilov pen Erghaliyevany saylaudan «laqtyryp» jibergen kezde sóne bastady. Eng songhy úshqyn JSDP parlamentke ótpey qalghan kezde mýldem sóndi.
Sóitip, qazirgi oppozisionerler qataryna    -     eski, keyin qosylghan jәne býgingi qosylghan jana oppozisionerler bәri birigip amalsyz bastaryn qosugha mәjbýr boldy. Amalsyz. Sebebi, endi olargha ózara talasatyn, bólisetin eshtene qalmaghandyqtan bastary qosylyp otyr. Oppozisiyalyq kýshterge jurnalister, bloggerler, әleumettik tordy paydalanushylar qosyldy. Janaózen olardyng bәrining basyn qosty. Búghan 2012 jyldyng 28 qantarynda ótken miting dәlel. Kózge shyqqan sýieldey bolghan B. Ábilovten halyq sharshasa da, JSDP basshylarynyng mitingini úiymdastyrugha resmy jauapkershilikti alghanyna,   erikterimen qamaugha otyrghandaryna riza boldy, olardy aqtap alugha dayyn edi. Átten, bir jaghday bolmasa...

Oppozisiya men orystildi jurnalister osy kezge deyin M. Shahanov aityp kele jatqan úrandardy tipti týsingisi joq.  Shyntuaytyna kelgende biylik tek M. Shahanovtyng ózinen ghana qorqady, sondyqtan da onyng júrt aldynda qadirin týsiru ýshin  neshe týrli aila, amal, istep keldi. Nege? Sebebi, biylik -  oppozisionerler, jurnalister men qúqyq qoghaushylar aityp qorqytyp jýrgen halyqaralyq sottardan qoryqpaydy, biylik últshyldyqtan qorqady! Sol sebepten de ol últshyldyq elde taramasyn, qanat jaymasyn, tamyryn terenge jibermesin dep bar kýshin salyp keledi, eldi osy sózben qorqytady, sýitip halyqtyng qaharynan qútylyp ketpekshi.

ÚLTShYLDYQ

Últshyldyq degenimiz ne? Últshyldyq agrarlyq elde bolmaydy. Múnday elde halyqty etnosentrizm biriktiredi. Últshyldyq qay uaqytta payda bolady? Qogham agrarlyq ekonomikalyq jýieden industrialdyq jýiege auysatyn kezde qajet. Halyqtyng mәdeniyetin, folikloryn, salt-dәstýrin, últtyq boyaulargha qanyqtyratyn   -   halyqtyng ortasynan shyqqandar. Solar ghana ony damytady, biriktiredi. Árbir adam últ mәdeniyetin óz erkimen, óz qalauymen jýregine qabyldaydy, moyyndaydy, oghan ony eshkim zorlamaydy. Óz mәdeniyetinen jýregine shabyt, boyyna quat jinaydy, sonyng bәrin jinap alghan song baryp industrialdy, órkeniyetti qoghamnyng mәdeniyetinen oryn alady. Belgili bir mәdeniyetting ókilderi neghúrlym kóp bolghan sayyn, olar soghúrlym sol sayasy qúrylymnyng bir bólshegi bolyp sayasy arenada qyzmet etuge úmtylady, sonda ghana olar óz erkimen biylikke baghynady, sebebi biylik onyng mәdeni  ókilettiligin moyyndap onyng qorghany bolady. Últshyldyq kezendi bastan keshpegen halyq sayasy túraqty bola almaydy. Sebebi, sayasat onyng mәdeniyetine ýnemi qarama-qarsy bolyp aldynan shyghady da túrady. Múnday qarama-qarsylyq aldydan shygha berse, halyq ony bir kýni tónkerip tastaydy. Óz mәdeniyetin qoldaytyn ókildi biylikke otyrghyzady.

Qazaqstangha basqa da últ ókilderining kóship kelui onyng últtyq mәdeniyetine teris bolghan joq, ol ózara aralasudan bayydy.
Qazaq últshyldyghynan qútylu mýmkin emes, sebebi jergilikti halyqtyng 65 payyzyn qúraytyn qazaq mәdeniyetin joiy mýmkin emes. Halyqtyng shaharlanuy (urbanizasiya) onyng mәdeniyetin búrynghydan da biyik dәrejege kóterdi. Auyl halqy teatr men konsert zaldaryn salyp jatqan joq. Ol bar bolghany osy mәdeniyette ómir sýrip keledi. Auyldan shyqqandar qalagha kelip ózin birtútas qazaq halqynyng jalpy mәdeniyetining bir bólshegimin, ókilimin dep sezinedi. Árbir jeke adam uaghyzdaytyn mәdeniyet ol submәdeniyet bolyp tabylady, onday mәdeniyetting elding jalpy  mәdeniyetine qatysy joq. Últshyldyq mәdeniyetti birtútas qylady, biraq jeke submәdeniyetterdi, jeke etnostyng mәdeniyetin qughyndamaydy, sebebi ol óz mәdeniyetin tek óz elining shenberinde jýrgizedi.

BIYLIK,  OPPOZISIYa   JÁNE   ÚLTShYLDYQ

Biylik nege últshyldyqtan qorqady? Sebebi, últshyldyqtyng shekarasyn anyqtau mýmkin emes. Mýmkin, ol elding ýshten birinde, mýmkin týgel jýz payyzynda bar shyghar. Halyqty birtútas etetin últshyldyqtan myqty qúral joq. Últshyldyqty shekteytin shekara, zan, limit degender atauymen joq. Osy halyqtyng mәdeniyetin, tilin syilaytyn, onyng damuyna ýles qosatyn úlysyn, qyzysyng degen sóz aitsa jetkilikti. Osy úrandy kóter, osy halyqqa qyzmet et, sonda ghana onyng atynan sóileuge qúqyng bar.
Halyqty jong ýshin, ony qanau ýshin, onyng últshyldyghyna tyiym salyp qajeti joq. Onyng tilin, dinin, mәdeniyetin jikke bólseng jetip jatyr. Sayasy partiyalar degendi oilap tauyp, partiyalar halyqtyng qamyn oilaydy degendi qúlaghyna sinirse de bolady. Últshyldyqty jon maqsatynda últtyq mәdeny ortalyqtardyng assambleyasy degen jalghan qúrylymdardy, oidan shygharylghan zandardy shygharsa da jetkilikti.
Endi maghan aityndarshy, Jovtiys, Esirkepov, Duvanov degenderdi kimder qorghady? At tóbelindey jurnalister ghana. Elimizdegi oryssha sóileytin partiyalardy kim qoldap otyr? Taghy da sol at tóbelindey jurnalister ghana. Oryssha sóileytin, oryssha jazatyn at tóbelindey toptyng mýshelerining bireui de halyqtyn, partiyanyng mýddesin oilamaydy, qara basynyng qamyn kýittep jýrgender. Olar myng jerden jaza bersin, halyq senderge dauys bermeydi, senderdi qoldamaydy, mitingilerine barmaydy. Senderdi ortasha baylar ghana qoldap otyr, sebebi olardyng azyn-aulaq jinaghan qarjy men dýniyesi bar. Solardy taghy da molaytqysy keledi. Olar óz qamdaryn oilap senderden oryssha jazudy talap etedi, qazaqsha bilgisi joq. Ýstine qara búlt tóngen sәtte shetel asyp qashyp ketedi. Olardyng Vinyavskiydi de, janaózendikterdi de qoldaugha qúlqy joq. Olar «Habardy» kóredi, olar budjetten aqsha alyp otyr.
Býgingi tanda oppozisionerler qataryna M. Shahanovtyng jaghyndaghylar qosylyp jatyr. Qazir halyq ta, janaózendikter de eshtenege týsinbey ózine ózi súraq qoyady: «Meni qorghaytyndar nege oryssha sóileydi, nege jana parlament oryssha sóileydi? Nege jan-jaghym tolghan ótirik? Olar men turaly ne oilap jýr eken? Álde ózderining sayasy úpaylaryn kóbeytumen jýrgender me?».

Shyndyq shynghyryp shyrqyraydy. Eger oppozisiya shyn mәninde halyqtyng jaghynda bolsa, ol halyqpen qazaqsha sóilessin, halyqpen birge bolsyn! Olay bolmasa, biz oppozisionerlerdi de, janaózendikterdi de, halyqty da qoldamaymyz - qolday almaymyz!
Keden odaghyn qoldap ózin danagóy sanaytyn Svoik siyaqtylardyng oiyny  toqtatylsyn! Kedendik odaqtyng uaqyty kelgen joq.
Qazaq tilin ekinshi oryngha ysyruyn qoymasa, halyq Jarmahan Túyaqbaydyng ózin ana jaqqa ysyryp tastaytynyn bilsin!
Almat Azadi, Gýljan Erghaliyeva, Tamara Kaleeva siyaqtylardyng ózderin halyqaralyq qazy etip kórsetkisi kelgen tyrash әreketterinen týk shyqpaydy!
JSDP basshylaryna aitarym:  Ózderindi myqty da tәjiriybeli sayasatker degen aldamshy qulyqtaryna toydyq. Qoldarynnan kelmese, oryndaryndy jas kýshterge bosatyndar!