Songhy aptalarda el ishinde hәm әleumettik jelilerde aty jii atalyp jýrgen túlgha  – «Aq jol» partiyasynyng tóraghasy Azat Peruashev. Ásirese onyng «Aq joldyn» qúryltayynda jasaghan bayandamasyndaghy ústanymdar sarapshylardyng qyzyghushylyghyn tudyrdy. Onyng ishinde eldegi sayasy basqaru jýiesin biylik monopoliyasynan parlamenttik jýiege kóshiru turaly bastamasy qoghamda ótkir talqy boldy. Týrli pikirler aityldy. Sayasatshylardyng bir toby qoldady, ekinshileri syny pikirlerin aityp jatty.

Osyghan baylanysty biz «Aq jol» tóraghasy Azat Peruashevti az-kem әngimege tarttyq. Áleumettik jelilerde el shulaghan kóp saualdyng birli-ekilisin biz de Peruashev myrzanyng ózinen súrap bildik.

Sayasy jýiede tektonikalyq prosester jýrip jatyr

- Azat myrza, saylau qarsanynda sizder taghy da el nazaryna ilinip otyrsyzdar. Siezde sóilegen sózderden bastap, eldegi otyz jyldyq sayasy jýiege bergen ótkir syn men batyl bastamalar az talqylanghan joq. Sonyng ishinde, «Aq joldyn» preziydenttik basqaru jýiesinen bas tartu turaly úsynysy sayasatkerlerding arasynda biraz әngime boldy. Sayasatker Marat Bәshimov sizding búl úsynysynyzdy: «Eng progressivti bastama» dese, kadrlyq diplomat Qazbek Beysebaev: «Aq jol» eldi parlamenttik respublikagha ainaldyra alady», depti. Al taghy bir telegram-kanal tipti «Ár mәslihatqa qoyatyn sonsha Peruashevtardy qaydan tabamyz» - dep te jazdy.

- Sarapshy myrzalargha osynday bagha bergeni ýshin, әriyne raqmet. Biraq bizding saylaualdy baghdarlamamyzda aitylghan búl úsynysqa bizding kýndelikti júmysymyzdy jәne aldynghy jyldary sóilegen sózderimizdi bilmeytin adamdar ghana tandanuy mýmkin. Óitkeni, býgingi úsynylghan qújat bizding 2012 jyldan bastap Parlament alanynda mәlimdegen úsynystarymyzdyng damytylghan, tolyqtyrylghan, pisken núsqasy. Nelikten sol bayandamalar sol kezde sayasatkerlerdin, qoghamnyng nazarynan tys qaldy – ol jaghy belgisiz. Men qazir elde shynymen teren, tipti tektonikalyq prosester jýrip jatyr dep aitar edim. Olardy týsinu ýshin qoldanystaghy balamalardy jetkilikti týrde baghalau qajet.

Men búl mәselege qatysty ózimning kózqarasymdy byltyr 15 tamyzda «Vremya» gazetinde jariyalanghan súhbatta: «Ózgerister qajet jәne odan bastartu tipti mýmkin emes» dep jetkizgen bolatynmyn. Endi keshegi jariyalanghan jana baghdarlamany qaranyz. Jana baghdarlamanyng atauy da osy. «Týbegeyli ózgerister qajet», dep atalady. Bayqasanyz, aspannan alghan eshtene joq. Býgingi bizding kóterip otyrghan mәselelerimiz bizding aldynghy jyldardaghy tәjiriybelerimizge negizdeledi.

Biz sayasy jýieni demokratiyalandyru, naqty naryqtyq jәne әdil memleket qalyptastyru degen baghytty ústanamyz. Mәjilis deputattyghyna ýmitker, belgili sayasattanushy Bórihan Núrmúhamedov: «Partiyanyng búl úsynystary jaldamaly sayasy sarapshylardyng baqyr esepke týzilgen qúrandysy emes, sayasatta, qoghamda óz orny bar partiyanyng kóp jyldyq tәjiriybesi» dep jaqsy aitty.

Iya, búl jolghy jana baghdarlamamyz partiyamyzdyng búrynnan beri kóterip kele jatqan bastamalaryn odan sayyn aiqynday týsken shyghar. Biraq búl eshqanday da saylau aldyndaghy «oyanu» nemese «hayp» emes, sayasatta, ekonomikada jәne memlekettik basqaru jýiesinde júmys istegen jyldar boyy qalyptasqan tәjirbiyeden tughan qújat. Búl qújatty bizding ortaq ústanymymyz retinde qoldaghan sezd delegattaryna alghysymdy bildiremin.

De-kommunizasiya!

- Saylau nauqany bastalghaly beri eldegi sayasay partiyalardyng edel-jedel әreketterge kóshui, Kommunisterding kommunizmnen bas tartuy, «Adal» men «El tireginin» payda boluy neni bildiredi? Búl oqighalar sizderding júmystarynyzgha qalay әser etedi? Siz búl partiyalardy qarsylastarynyz nemese odaqtastarynyz dep sanaysyz?

- Búl men ýshin qalypty jaghday. Saylau әrqashan ýmitterdin, jýikenin, kýresting kýshengin talap etedi. Bireuding oryndalmaghan ambisiyasy bar, jeke jobalar ózderin jenu ýshin emes, basqalardyng aldyn alu ýshin payda bolady. Kәsiby sayasy strategter ainalysatyn kóp satyly kombinasiyalar iske qosyluda.

QKHP-nyng kommunistik ataudan bas tartuyn bizding últtyq tarihymyzdy eskere otyryp, dúrys dep sanaymyn. Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng qughyn-sýrgin qúrbandaryn aqtau jónindegi júmysty jalghastyru turaly sheshiminen keyin biylghy jyldyng 3 mausymynda «Aq jol» fraksiyasy bolishevikter úiymdastyrghan Úly jútty (asharshylyq) halyqaralyq dengeyde moyyndau, proletariat diktaturasyna qarsy qaruly kóterilisterge qatysushylardyonaltu jónindegi is-sharalardy bastaudy úsyndy (tarihshylar osy taqyrypta 20-30 jyldary 360-qa juyq kóterilis bolghan dep esepteydi). Sol kezde biz de-kommunizasiya «Aq jol» partiyasynyng manyzdy qaghidattarynyng biri bolyp tabylatynyn mәlimdedik.

Al ataularyn auystyryp jatqan «Adal» jәne «El tiregi» turaly pәlendey birdene aitu qiyn. Olardyng óz úrandarynan basqa eshqanday tәjiriybeleri joq.

«Aq joldyn» qarsylasy kim, seriktesi kim?

Qarsylastar men seriktersterge qatysty... Saylau nauqany túrghysynan, әriyne, barlyq partiyalar bәsekeles. Alayda, saylau strategiyasynyng eki negizgi týri bar: proaktivti iydeologiya, partiya óz bastamalaryn úsynghan kezde, janasyn úsynady, al «kontr» iydeologiya, partiya bәsekelesterding sheshimderin syngha alyp, әshkereleydi. Árbir jaghdayda ong jәne teris jaqtary bar: proaktivti iydeologiya qarsylastardy jete baghalamauy mýmkin; kontr iydeologiya, basqa pikirlerding sonynan ilesip jýredi.

Men pozitivti iydeologiyanyng jaqtaushysymyn. Biz ýshin bәsekelestermen dau-damaygha týsý basty maqsat emes. Eng aldymen saylaushylargha óz kózqarasymyzdy, eldi qayda jәne qanday baghytta damytatynymyzdy úsynamyz. Yaghni, «Aq jol» demokratiyalyq partiyasy ýshin bizding jeke baghdarlamamyz manyzdyraq. Eger basqa partiyalardyng arasynda bizge jaqyn maqsattarmen bólisetinder bolsa, biz olardy seriktes dep sanaugha dayynbyz. Qarsy shyqqandar qarsylastar ekeni anyq. Biraq búl olardyng bas auruy.

- Saylau prosessi bastalghan son, týrli sayasy tehnologtardyng bolatyny belgili. Dәl saylaudyng qarsanynda «Adal» degen partiya payda boldy (búrynghy «Birlik» partiyasy). Keybir sarapshylardyng pikirinshe, atalghan partiyanyng maqsaty – sizder men «Atamekennin» arasyndaghy jaqyndyqty jasyryp, «Aq joldy» «biznesmenderding partiyasy» degen týsinikti ózgertip, ekonomikalyq taqyryppen qosa, sayasy mәselelerge әser etetin kýshke ainaldyru. Siz osy pikirlermen kelisesiz be?

- Múnday núsqalar turaly bilmeydi ekenmin. Al, sayasy mәseleler turaly aitsaq – «Aq jol» partiyasynyng «Týbegeyli ózgerister qajet» baghdarlamasyn oqyp shyghynyz. IYә, naryqtyq ekonomika jәne biznesti qoldau turaly tarau manyzdy oryn alady. Biraq qalghan 5 bólim men baghdarlama kólemining 70 payyzy naqty jalpyhalyqtyq taqyryptargha arnalghan: «Tәuelsizdik jәne «Alash» últtyq iydeyasy», «Demokratiya men parlamentarizm», «Sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres jәne deofshorizasiya», «Áleumettik әdilettilik», «Saliqaly syrtqy sayasat».

Jogharyda aitqanymday, búl jyldar boyy «Adaldyn» aty atalmaghan kezde jasalghan bastamalar, ústanymdar. Mýmkin, búl partiyanyng payda boludaghy mindeti basqa shyghar, mysaly biylikting qalauymen «Aq joldyn» az dauys aluyn qogham aldynda aqtau. Alayda, «rejisserler» parlamentte biznesti qoldaugha baghyttalghan qatang sózder sóileuimizding arqasynda taqyryp basqa qatysushylar ýshin tartymdy bola bastaghanyn eskermedi.

«El tiregi» partiyasymen ornaghan klounada da osyghan baylanysty. Auyl kәsipkerligi taqyrybyn «Auyl» partiyasy qamtitynyna kәmil senemin. Al «Nur Otan» tiziminde osy ýsh qúrylymgha qaraghanda kәsipkerler kóp. Sondyqtan «eks-birlikshiler» múnda jalghyz emes.

Biraq qanday da bir partiyalar shaghyn jәne orta biznesti qoldau, adal bәsekelestik pen naryqtyq ekonomikany damytu boyynsha bizge jaqyn mәselelerdi qoldasa biz olardy ózimizding odaqtasymyz dep sanaugha dayynbyz. Eng bastysy - investisiyalar men tehnologiyalar ýshin tartymdy, qalypty biznes-ahualdy qalyptastyru.

- Áleumettik jelilerde barsyz ba? Bar bolsanyz, ony óziniz jýrgizesiz be, әlde arnayy polittehnologtar otyra ma?

- Áleumettik jelilerdegi (Tvitter men Telegramm) paraqshalarymdy ózim jýrgizemin. Polittehnologtar basqa resurstarmen júmys isteydi, men olardyng júmysyna aralaspaymyn, biraq keyde kenesimdi berip túramyn. Múnday mamandar әleumettik jeliler ýshin emes, saylau aldyndaghy shtabtardy úiymdastyru, bayqaushylardy oqytu, saylau erejelerin búzushylyqtardy tirkeu, dauystardy qorghau jәne t.b. súraqtarmen ainalysatynyn este ústaghan jón. Osy uaqyt aralyghynda kóp júmys atqaryldy. Sondyqtan biz óz saylaushylarymyzdyng kózine tik qaray alamyz. Áleumettik jelilerdi jýrgizu biz ýshin birinshi orynda emes.

- Alayda, sol әleumettik jelilerde «Aq jol» milliardttaghan budjet qarajaty turaly esep bermeydi degen aqparat tarap jatyr.

– «Aq jol» demokratiyalyq partiyasy jyl sayyn qarajattyng paydalanyluy turaly esep beredi jәne ol milliardtaghan soma emes. Men partiya tóraghasy bolghan kezden bastap, tekseru komissiyasynyng jyl sayynghy esepteri «Qazaq ýni» basylymynda ashyq týrde jariyalanady. Baqylaugha tәuelsiz auditorlar tartylady, búdan basqa bizding qarjylyq qyzmetimizdi Esep komiyteti tekseredi. Songhy 10 jyldaghy siltemelerdi sizding redaksiyanyzgha da jiberuge dayynbyz. Biraq esepter memlekettik tilde jariyalanatynyn eskeru qajet. Shamasy, bireu osy taqyrypta «hayp» jasaghysy keldi, biraq ony tek orys tildi baspasózden izdedi. Memlekettik tildi ýirenu kerek!

Azamattar memleketimizdi jogharyda otyrghan burokrattar ýshin emes, qarapayym halyq ýshin sýiedi

- Kóptegen sarapshylar «JSDP» baykotynan keyin «Aq jolgha» súranys artty dep sanaydy eken. Qoghamdaghy protestik kónil kýidi óziniz de jaqsy bilip otyrsyz. Biylik partiyasymen ashyq pikirtalasugha dayasyzdar ma? Protestik pozisiyadaghy azamattar «Aq jol» elektoraty dep aita alamyz ba?

- Radikaldy figuralardy qospaghanda solay shyghar. Biz sendiru әdisimen ózgeristerge qol jetkizgendi jón kóremiz, ótken jol men halqymyzdyng enbegin baghalaymyz. Memleket pen memlekettik instituttardy әlsiretuge, azamattarymyzdyng qauipsizdigine jәne qalalarymyzdyng tynyshtyghyna qater tóndiruge kez kelgen әreketke jol berilmeydi dep sanaymyz.

Ádiletsizdik. Jemqorlyq.

Kóptegen azamattardyng qoghamdaghy әdiletsizdik pen jemqorlarlyqqa, óz isin jýrgizuge qolayly jaghdaydyng jәne jastar ýshin perspektivalardyng bolmauyna kónilderi tolmaydy. Biraq olardyng kópshiligi óz elin jaqsy kóredi, elge degen mahabbattaryn  burokrattarmen emes halqymyzben baylanystyrady.

Eng aldymen, búl kәsipkerler, ziyaly qauym jәne erkin sana-sezimi bar, ózin-ózi qamtamasyz etetin jәne amerikandyqtar aitqanday «ózderin qúrghan» adamdar. Olar sheneunikter aldynda eshnarsege mindetti emes, kerisinshe, olar júmys oryndaryn qúryp, salyq tóleydi, otbasylaryn asyraydy. Olar búl eldi olardyng atynan jaldanghan memlekettik qyzmetkerler qalay basqaratynyn súraugha qúqyly. Búl «Aq jol» demokratiyalyq partiyasynyng elektoraty.

Qashqyn oligarhtyng qoldauynyng qajeti joq

– Azeke, jaqynda búrynghy bankiyr, ózin oppozisiya liyderi sanaytyn Múhtar Ábilәzov óz jaqtastaryna ýndeu jasap, әueli «JSDP-gha», sosyn siz basqaratyn «Aq jolgha» qosylugha ýndedi.

– «Aq jol» sayasy arenada 18 jyldan beri tabysty júmys istep kele jatqan, qalyptasqan sayasy úiym. Bizde keng kólemdi elektorat bar jәne olqashyp jýrgen әldekimderding kenesin qajet etpeydi. Ayta keteyin, «Aq jol» QDP biylik partiyasynan basqa jalghyz partiya bolyp 2004, 2012 jәne 2016 jyldary partiyalyq tizim boyynsha mәjiliske ýsh ret ótti. Kommunister eki ret ótti. Búl jetistikke «JSDP» da, «Birlik» te jete alghan joq. Mening oiymsha, JSDP saylaudan bireuding yqpalynan emes, ózining úiymdastyrushylyq jәne iydeologiyalyq dәrmensizdigine baylanysty shyqty.

«Aq jol» demokratiyalyq partiyasynyng qúrylymy damyghan, barlyq ónirlerde tanymal kóshbasshylary bar. Bizde naqty belgilengen ústanym bar. Biz Parlamentte biylikting pikirine qaramastan ózimiz qajet dep sanaytyn dýniyelerge dauys beremiz.Múnday resurs ambisiyasy bar adamdar ýshin óte qyzyqty ekeni týsinikti. Sondyqtan partiyany manipulyasiyalau әreketteri búghan deyin de bolghan, biraq onyng bәri sәtsiz ayaqtaldy.

«Aq jol» óz baghdarlamasy boyynsha júmys isteydi. Óz saylaushylaryna, óz halqyna jәne óz memleketine qyzmet etedi. Búl tizimde qashqyn oligarhtar joq.

- Onyng aituynsha, sol ýndeuden keyin, «Aq jol» jana mýshelerdi qabyldamay, jergilikti filialdaryn «jauyp tastaghan» eken. Nege? 

– Ol әriyne jalghan aqparat. Filialdarymyz kerisinshe, óz júmysyn kýsheytip jatyr.

Osy kýzden bastap «Aq jol» demokratiyalyq partiyasyna kiretin jana mýshelerdin, әsirese jastardyng aghymy kýrt ósti. Mysaly, qyrkýiek aiynda 11 myngha juyq adam kirdi. Qazan men qarashada odan da kóp.

Partiyagha qabyldau – búl býtin bir prosess. Izdenushi ótinish jazady, esepke alu kartochkasyn toltyrady. Enbek ótili bar «Aq jol» mýshelerining arasynan kepilger tabady. Olardyng ótinishterin jergilikti úiym qaraydy, maqúldanghan jaghdayda - partiyanyng jana mýshesi retinde derekqorgha engiziledi jәne partiyalyq biylet beriledi. Bireu aitqanday, partiyagha «birden» kire salu mýmkin emes.

Al, saylaualdy kezende partiya filialdarynyng basty júmysy – mýshelikke qabyldau emes, ýgit-nasihatpen ainalysu.

Múnda bir aita ketetin jayt, «fransuz qashqynnyn» ýndeui eshqanday ról atqarmaydy da. Onyng bir dәleli – ol aldymen óz jaqtastaryn «JSDP-gha» barugha ýndedi ghoy. Sondaghysy – bir aida bar bolghany 78 adam ghana barghan eken. Osynyng ózi-aq, onyng ýgitining qanshalyqty qauqarly ekenin kórsetip túrghan joq pa? Tipti, múnday «qauipke» jauap beruding mәn-maghynasy da joq! Qazaqta «Aydaghany bes eshki, ysqyryghy jer jarar» degen bar ghoy. Sonyng keri kelip túr.

- Key sarapshylar «Nur Otan» men «Aq joldyn» baghdarlamalarynda kóterilgen kóptegen problemalar ýndes bolghanyn aitady. Siz ne deysiz?

- Búl biylik partiyasynda da qoghamdyq ózgeristerge degen súranysty baysaldy baghalaytynyn bildiredi. Sonymen qatar, kóptegen parametrler boyynsha bizding qazirgi jaghdaygha bergen baghalarymyz jaqyndau, óitkeni olar da, biz de naqty mәselelermen jәne naqty adamdarmen ainalysatyn naqty júmys isteytin partiyalarmyz. Biraq ony sheshu ýshin úsynyp otyrghan joldary men qarqandary әriyne, әr týrli.

Naqty isterde bir-birimizge layyqty әriptes bola alamyz. «Núr Otanmen» pikir talasatyn da, bir-birimizdi tolyqtyratyn da ortaq taqyryptar jetkilikti.

-Ángimenizge rahmet!

Pikirlesken Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz