Tariyhqa jýginsek, mamandardyng aituynsha, W tanbasy bastapqyda birde UU, birde VV týrinde berilip, nәtiyjesinde VV ligaturasyn qoldanu basymdyqqa ie bolghan eken (XVI-XVIII ghgh.), jәne XIV ghasyrdan bastap Ww aghylshyn әlipbiyinde jeke әrip retinde ornyqqan. Fransuz tilinde W tanbasy әlipbiyde bolsa da jazuda paydalanylmaydy. Al italiyan, rumyn, litva, latysh, serb, horvat, bosny tilderinde Ww tanbasy әlipbiyde joq, tek kirme sózderde paydalanylady. Latyn grafikasyn qoldanyp otyrghan týrik, әzerbayjan, ózbek әlipbiylerine de Ww tanbasy alynbaghan.

Qazaq tilinde, әlemdik tәjiriybe boyynsha, Ww tanbasy әlipby qúramyna alynbay, tek brend, marka, t.b. týpnúsqasy saqtalyp jazylatyn sózder ýshin pernetaqtada ghana túrghanda dúrys bolar edi. Sebebi búl tanba alynsa, tól sózder men kirme sózderge jazuda eki ereje kerek bolady, demek, tól sózderdegi dauyssyz u dybysyn Ww tanbasymen, al kirme sózderdegi dauysty u dybysyn bólek Uu tanbasymen beru.

Qazirgi tanda kirme sózderdi tól sózderden aiyru onay emes. Al arab-parsy sózderdi alsaq, olar qazaq tiline kirigip ketti, búl tilderde u dybysy dauyssyz emes, dauysty. Sonda olar qay erejemen jazylady? Kirme sózder ýshin bólek tanba (u), tól sózder ýshin bólek tanba (w) aludyng sauat ashuda jәne jazyp ýiretude auyr bolatyndyghy әdiskerler, bastauysh mektep múghalimderi tarapynan kóp aitylyp jatyr.

Sonymen, qazaqtyng u dybysyn u-men bersek janylmaymyz. Sebebi búl tanbany dauyssyzdar men dauystylargha da, tól sózder men kirme sóderge de paydalanugha bolady. Mysaly, dauyssyz dybystargha: tau, tauyq, keruen, sauattylyq, qauyn, uaqyt (tau, tauyq, keruen, sauattylyq, qauyn, uaqyt). Dauysty dybystargha: tu, kelu, jabu, oqu, juu, quu, unıversıtet, uchastok, prokuratura, uran, tuǵan, suǵaru (tu, kelu, jabu, oqu, juu, quu, uniyversiytet, uchastok, uran, tughan, sugharu). Sonda Tuu turaly kuәlik degendi latynsha bylay jazamyz: Tuu turaly kuӓlık, al Ww tanbasymen bylay jazar edik: Tuwuw tuwraly kuwӓlık.

Kirilnegizdi U, Ú, Ý әripterding obrazy bir-birine úqsas bolghandyqtan, latyn grafikasyna kóshkende búl sәikestilik saqtalsa dúrys bolady dep oilaymyz. Sondyqtan búl әripterdi osylay bergeni óte qolayly. Basqa tilderding tәjiriybesin eskersek jazuda bir әripte U (U) týrli diakritikalyq tanbalar birge qoldanyla beredi. Demek, әripter kirilnegizdi qazaq әlipbiyindegi grafikasyna sәikes bolghandyqtan tez daghdylandyrady.

Sonymen, latyn jazuyna kóshkende sabaqtastylyqty, onaylyqty jәne jenildikti saqtau kerek dep oilaymyz. Jana latynnegizdi jazudy týsindirgende ghylymiy-lingvistikalyq negizdemelermen qatar әdistemelik jәne ekstralingvistikalyq, әleumettik faktorlardy da eskeru qajet.

Zeynep Bazarbaeva,

akademiyk

Abai.kz