Preziydent Bas prokuraturanyng basshylarymen kenes ótkizdi
Qasym-Jomart Toqaev Bas prokuraturanyn, oblystardaghy jәne respublikalyq manyzy bar qalalardaghy prokuraturalar basshylarynyng qatysuymen beyne baylanys rejiyminde kenes ótkizdi.
Jiyn aldynda Memleket basshysyna «Elektrondy qylmystyq is», «Ákimshilik is jýrgizuding birynghay reestri», «Subektiler men obektilerdi tekseruding birynghay reestri», «Elektrondy aryz-shaghymdar» jәne «Analitikalyq ortalyq» siyaqty sifrlyq jobalar úsynyldy. Preziydentke prokurorlardyng sotqa deyingi tergeu amaldary boyynsha keybir organdardyng sheshimderimen onlayn-rejimde kelisu ýderisi tanystyryldy. Atalghan ziyatkerlik sheshimder Preziydentting Qazaqstan halqyna Joldauynda berilgen tapsyrmalardy oryndau ayasynda qabyldandy.
– Dúrys baghyttaghy auqymdy júmys atqarylghanyn erekshe quanyshpen aitqym keledi. Búl júmystardy keneytip, jalghastyra beru kerek. Óitkeni sifrlandyrudyng balamasy joq, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev keneste sóilegen sózinde prokuraturanyng zang ýstemdigin qamtamasyz etude jәne qylmyspen kýreste airyqsha ról atqaratynyn atap ótti. Memleket basshysy pandemiya kezinde elimizde qylmystyq is-әreketterding 30 payyzgha azayghanyn aityp, qúqyq qorghau jýiesining júmysyn ong baghalady. Sonymen qatar Preziydent halyqtyng senimi men azamattardyng qúqy basty ólshem ekenine toqtalyp, osy saladaghy reformalar qarqyndy jýrgizile beretinin aitty.
– Aldaghy reformalar kezinde prokuratura organdarynyng orny erekshe bolady. Býginde qylmystyq prosesting ýsh buyndy modeli engizilude. Sonyng arqasynda bir aidyng ishinde 692 adamdy qylmystyq qudalaudan arashalap qaldyq. Biraq múnymen shekteluge bolmaydy. Negizgi prosessualdyq sheshimderding barlyghy prokurorlyq sýzgiden ótuge tiyis. Búl – óte manyzdy mәsele. Bir de bir zang búzu deregi prokuror nazarynan tys qalmauy qajet, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Preziydent azamattardyng qúqyqtary men memleketting mýddesin qorghaudyng manyzdylyghyn prokurorlardyng esine saldy. Onyng pikirinshe, búl mindetting tiyimdi atqaryluyna qaray qúqyq qorghau jýiesining júmysy baghalanady jәne halyqtyng senimi de osyghan baylanysty qalyptasady. Memleket basshysy kәsiby biliktilikti arttyryp, azamattarmen qarym-qatynas jasau tәsilin týbegeyli ózgertu qajet ekenine nazar audardy.
Qasym-Jomart Toqaev baqylaushy organ ókilderining aldyna birqatar mindet qoydy.
Preziydent azamattar men kәsipkerlerding qúqyghyn mýltiksiz qorghaudy birinshi mindet retinde atady. Ótken 10 jyl ishinde memleketting biznesti qoldau jóninde jýrgizgen júmystarynyng arqasynda kәsipkerlerdi tekseru 3 esege azaydy. Memleket basshysynyng aituynsha, engizgen moratoriy óz tiyimdiligin kórsetti. Nәtiyjesinde shaghyn biznesting subektilerin tekseru byltyrdyng ózinde 5 esege qysqardy. Biraq zansyz tekseruler әli de jalghasuda.
– Songhy 3 ay ishinde biznesti qoldau jónindegi mobilidi topqa osynday derekter boyynsha kәsipkerlerden 500-den asa shaghym týsken. Baqylaushy organdardyng bolmashy sebepting sonyn naghyz repressiyagha ainaldyryp jiberetin jaghdaylary jii kezdesedi. Qújattar tartyp alynady. Al ony kәsipkerler ailap qaytaryp ala almay jýredi. Júmys isteuding ornyna býkil qyzmetker tergeude bolady. Múnday kelensizdikterge jol beruge bolmaydy. Prokurorlar kәsipkerler men barlyq qúqyq qorghau organdarynyng arasyndaghy qatynastarda zandylyqtyng mýltiksiz saqtaluyn qamtamasyz etuge mindetti, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev memlekettik qyzmetshilerding bizneske zansyz aralasyp, onyng júmysyna kedergi keltirui auyr qylmys retinde qarastyrylugha tiyis ekenin taghy bir mәrte elding esine saldy. Preziydent múny qúr danghaza sóz emes, naqty iske shaqyru dep sanaydy. Prokuratura organdary osyny este ústauy kerek. Onyng ýstine búl mәsele zannamalyq túrghydan rәsimdeledi. Búl ekonomikalyq ósimning qarqyny tómendegen kezde óte ózekti mәselege ainalyp otyr.
Memleket basshysy prokuraturagha sottarmen birlesip barlyq tiyimsiz júmys istep túrghan normalar men negizsiz aktilerdi anyqtaudy tapsyrdy. Ol ýshin Azamattardyng aryz-shaghymdaryna arnalghan birynghay platforma uaqytyly júmys istey bastauy tiyis.
Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev elimizdegi kriminogendik ahualgha nazar audardy. Memleket basshysy karantindik shekteuler kezinde qylmystyq is-әreketterding edәuir azayghanyna qaramastan, shekteuler jenildetilgennen keyin, kerisinshe, kýsh-jigerdi júmyldyra týsu qajet ekenin aitty.
– Pandemiyanyng ekonomika men әleumettik salagha tiygizgen keri әseri qylmys pen qúqyq búzushylyqqa jol ashuy mýmkin. Qúqyq qorghau organdary osyghan dayyn bolugha tiyis. Elimizdegi kýrdeli ahualdy paydalanyp qalugha tyrysatyn qylmystyq toptardyng kez kelgen is-әreketterin besiginde túnshyqtyru kerek, – dedi Memleket basshysy.
Preziydent Qylmystyq kodeksti ontaylandyru jóninde bergen tapsyrmasyn eske saldy. Bas prokuratura búl júmysty qúqyq qorghau organdarymen, arnayy memlekettik organdarmen jәne Ádilet ministrligimen ýilestire otyryp, atqaruy tiyis. Memleket basshysynyng pikirinshe, atalghan mәselede qogham pikirin, qogham belsendileri men sarapshylardyng úsynystaryn mindetti týrde eskeru qajet.
– Jedel tergeu apparatynyng kýshin bolmashy qúqyq búzushylyqtargha júmsaugha bolmaydy. Qyzmetkerding júmysy shash etekten bolghan kezde, oghan isti rәsimdep, sotqa jibergen onay. Ol osyghan basymdyq beredi. Múnday jaghdayda azamattardyng qúqyqtary men qylmysqa qarsy naqty kýres ekinshi orynda qalyp qoyady. Sondyqtan elimizde jәbirlenushiler tergeushilerding qanday da bir júmys nәtiyjesin ailap kýtedi. Tergeu organdarynyng kәsiby kadrlarmen tolyq qamtamasyz etilmeui jaghdaydy ushyqtyryp jiberedi. Prokuratura barlyq qúqyq qorghau jýiesining qyzmetin ýilestirushi retinde múnday mәselelerge uaqytyly mәn berip, әriptesterimen birge ony sheshui kerek, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Preziydent ýshinshi mindet retinde qúqyq qorghau organdarynyng qyzmetin ýilestirudi atap ótti. Búl rette qúqyq qorghau jýiesi ayasynda ghana emes, sonymen qatar, basqa da memlekettik organdarmen ózara is-qimyldyng barlyq әleuetin tiyimdi paydalanu qajet ekenine nazar audardy.
– Mysal retinde, kóptegen azamattarymyz qarjy piramidalarynyng qúrbany boluda. Tek bir ghana qylmystyq is boyynsha 17 mynnan astam jәbirlenushi bar. Múnday qylmystyq isterdi jýzege asyru ýshin alayaqtar birynghay tranzaksiyalardy birneshe ret ótkizip baryp, joq bolady. Kýmәn tudyratyn osynday belsendilikti uaqytyly anyqtaghan jaghdayda kóptegen adamdardy shalys basudan saqtap, alayaqtardy jazalaugha bolar edi. Qayta qúrylghan Qarjylyq monitoring agenttigi de búl isten qalys qalmauy kerek. Búl jerde qarjy monitoringining aqparattyq resurstaryn paydalanugha bolady. Sondyqtan osy saladaghy qylmystyng aldyn alu ýshin olarmen tolyqqandy yntymaqtastyq ornatqan jón. Jalpy, prokuratura múnday mәselelerde barynsha belsendi, bastamashy boluy tiyis, – dedi Preziydent.
Memleket basshysy qúqyq qorghau qúrylymdarynyng is-qimyldaryn ýilestirudi jolgha qoidy tapsyrdy.
– Ókilettilikterdi bir-birinen alu, әrkimning kórpeni ózine tartuy – ýlken qatelik. Eshkimning óz qúzyretinen airylghysy kelmeytini týsinikti. Biraq mәselening tórkininde jeke ambisiyalar men mekemening mýddeleri emes, barsha qogham men memleketting mýddesi túruy tiyis. Osyghan baylanysty Ýilestiru kenesining qyzmetin qayta jasaqtau qajet. Onyng mindeti ishki ister organdaryndaghy, qarjy monitoringi men sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres qyzmetindegi reformalardy ýilestiru, barlyq qúqyq qorghau jýiesining qyzmetin jaqsartudyng jana tәsilderin izdestiru, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy baqylaushy organdardyng qyzmetkerlerine «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» tújyrymdamasyn iske asyrudyng manyzdylyghy turaly aitty. Onda azamattardyng ótinishterimen júmys isteuge ýlken mәn berilgenin eskertti.
– Prokuratura organdaryna jyl sayyn túrghyndardan óte kóp aryz-shaghym kelip týsedi. Songhy ýsh jyldyng ishinde 650 myngha juyq shaghym berilgen. Árbir aryzdyng artynda adam taghdyry, ondaghan, tipti jýzdegen adamnyng mýddesi túr, – dedi Preziydent.
Qasym-Jomart Toqaev azamattardyng shaghymdaryna naqty әri týsinikti jauap beru qajet ekenin atap ótti.
Memleket basshysy prokuratura qyzmetining manyzdy baghytynyng biri retinde yqtimal әleumettik narazylyq oshaqtarymen tiyimdi júmys jýrgizu ekenin aitty.
Preziydent baqylaushy organ týrli әleumettik qaqtyghystardyng destruktivti әleuetin tómendetu ýshin aldyn-alu sharalaryn qabyldauy kerek, sonday-aq, uaqytyly tólenbeytin jalaqylardy, zansyz qysqartulardy jәne enbek qatynastaryndaghy basqa da jaghymsyz әreketterdi der kezinde anyqtap, jolyn kesui kerek dep sanaydy. Qasym-Jomart Toqaevtyng aituynsha, prokuraturanyng búl baghyttaghy júmystarynyng nәtiyjeleri jaman emes.
– Ótken jyldyng ózinde ghana sizderding nәtiyjeli júmystarynyzdyng arqasynda 29 myng qyzmetkerding jalaqydan qaryz bolghan 2,7 milliard tenge qarjysy tólendi. Búl júmysty jalghastyru kerek. Ásirese, keybir kәsiporyndarda shiyelenisting órshui bayqalady. Múnday mәselelerde aimaqtaghy prokurorlar naqty pozisiya ústanyp, belsendi әreketterge baruy tiyis. Ár is boyynsha ontayly sheshim shygharyp, zang ýstemdigine qol jetkizu qajet. Mening tapsyrmam boyynsha qazir әkimder osy mәselemen ainalysyp jatyr. Búl júmysqa prokuratura da aralasuy tiyis, – dedi Memleket basshysy.
Preziydent óz sózinde karantin sharalaryn qamtamasyz etu jәne memleket mýddelerin qorghau kezinde zandylyqty saqtaudyng manyzdylyghyna da mәn berdi. Memleket basshysy polisiya men sanitarlyq qyzmet tarapynan olqylyqtar jiberiletin bolsa, onday jaghdayda prokuraturagha birden qajetti sharalar qabyldaudy tapsyrdy. Odan bólek Qasym-Jomart Toqaev qarjy salasyndaghy týrli alayaqtyq әreketterding aldyn alu qajettigin atap ótti.
– Qazirgi kezende biz ekonomikadaghy jaghymsyz ýderisterdi joigha kýsh salyp jatyrmyz. Osyghan baylanysty keyde Últtyq qordyng qarjysyn júmsaugha tura keledi. Sondyqtan búl qarajattyng zandy jәne oryndy iygerilui airyqsha manyzdy. Ásirese, memlekettik әleumettik baghdarlamalar men daghdarysqa qarsy sharalargha bólingen qarjygha erekshe nazar audaru kerek. Sonday-aq jalaqy, zeynetaqy jәne jәrdemaqy tóleu mәselelerin әrdayym baqylauda ústau qajet. Budjetten bólingen әr tenge maqsatqa say júmsalyp, qoghamgha payda әkeluge tiyis, – dedi Preziydent.
Prokuratura qyzmetkerlerining kәsiby biliktiligin arttyru – basym baghyttardyng biri. Memleket basshysynyng pikirinshe, prokurorlargha qoyylatyn talaptar әrdayym joghary boluy tiyis. Búdan bylay júmysqa alu kezinde alghashqy dayyndyqtan ótu qajet jәne ony qamtamasyz etude Qúqyq qorghau organdarynyng akademiyasy erekshe ról atqaruy kerek.
Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev qúqyq qorghau qyzmetin tehnologiyalyq túrghydan janartu qajettigi, onyng ishinde, qúqyq búzushylyqty uaqytyly anyqtau jәne onyng aldyn alu ýshin jasandy intellektini paydalanu turaly aitty. Preziydent Qúqyqtyq statistika jәne arnayy esep komiytetining mýmkindikterin atap ótip, onyng әleuetin odan әri damytudy tapsyrdy.
Memleket basshysy sózin qorytyndylay kele, zandylyq pen qúqyqtyq tәrtip el bolashaghynyng myqty irgetasy ekenin atap ótti.
Jiynda Bas prokuror Ghizat Núrdәuletov sóz sóilep, Preziydent tapsyrmalarynyng oryndaluy, eldegi zandylyq pen qúqyqtyq tәrtipting ahualy, azamattardyng konstitusiyalyq qúqyqtaryn qorghau jóninde qabyldanyp jatqan sharalar turaly bayandady.
Abai.kz