Álemdegi biznes әdebiyetining 95 payyzy tabysqa jetkenderding tarihyn jazghan. Óitkeni adamdargha jenis únaydy, al jenilis turaly oqyghysy kelmeydi. Sebebi jenis senim syilaydy, әdilettilikke ilanady, «enbek etseng erinbey – bәrine qol jetkizesin» degen illuziyany qalyptastyrady. Biraq, shyn ómirde jaghday mýlde basqasha.

Kez kelgen startaptyng ómiri qysqa. Statistikagha sensek, әrbir ekinshi jana kompaniya bes jylgha jetpey jabylady. On jyl ishinde olardyng jetpis payyzy naryqtan ketedi.

Startaptardyng 96 payyzy alghashqy onjyldyqta sýrinedi. Tipti ataqty Fortune 500 tizimine 1955 jyly engen iri kompaniyalardyng tek on eki payyzy ghana 2020 jylgha deyin ómir sýrgen. Búl sandardyng ózi-aq sәtsizdik pen qúldyraudyng ómirding shynayy kórinisi ekenin kórsetedi.

Biraq bizge bәribir Djobs pen Bezos únaydy. Olar bәrin aldyn ala bildi, bәrin kóre bildi dep oilaymyz. Djobs iPhone-dy oilap tapty, al Bezos e-commerce әlemin boljady. Shyn mәninde, olardyng әrqaysysynyng artynda ondaghan sәtsizdik jatyr.

Apple Lisa, NeXT Cube, MobileMe, Fire Phone, Amazon Destinations – bәri milliardtap ketken jobalar. Biraq olarda bir artyqshylyq boldy – qayta túryp, taghy da әreket etuge resursy jetti.

Sәtsizdikti zertteytin erekshe bir joba bar. Ol AQSh-taghy «Muzey neudach» atty jyljymaly kórme. Onda adam shoshyrlyq iydeyalar men kýtpegen fiaskogha úshyraghan ónimderding týgendelmegen tizimi qoyylghan.

Mәselen, LaserDisc DVD-den búryn shyqqan, tehnologiyasy әldeqayda myqty, biraq kólemi men baghasy halyqqa auyr tiygen.

Segway kólik revolusiyasy bolady degen, alayda kenselerding arasynda seruendeytin oiynshyq bolyp qaldy. Amazon Fire Phone eshkimge keregi bolmaghan smartfon. Nokia N-Gage niyeti dúrys, qoldanysy qiyn gibrid kýiinde qalghan. Colgate-ting asýige arnalghan taghamdary tis pastasynyng dәmimen baylanysyp qalghan beysanalyqtan asa almady. Cosmopolitan yogurty, Harley-Davidson iyisimen shyghyp jatqan parfumeriya, tipti Tramptyng Monopoly stiylindegi ýstel oiyny da sәtsizdikke úshyraghan.

Biraq osynyng bәri ne ýshin kerek? Sebebi sәtsizdik eng ýlken ústaz. Kremniy alqabyndaghy investorlar múny jaqsy týsinedi. Olar jenimpazdy izdemeydi, sәtsizdikter arasynan mýmkindikti izdeydi. 10 jobanyng 7-8-i qúlaydy, biraq bireui nәtiyje beredi. Sondyqtan olar boljaudan búryn әreketke senedi.

Eng manyzdysy kez kelgen sәtsizdikten sabaq ala bilu. Al sәtsizdikten qoryqpaghan qogham janalyq ashugha, tәuekel etuge, damu jolyn tandaugha dayyn qogham. Bizge kerek iydeal tabys turaly anyz emes, shyndyqqa negizdelgen sabyrly sabaq.

Núrlan Júmaqanov

Abai.kz