Júma, 29 Nauryz 2024
Jer dauy 5573 10 pikir 26 Nauryz, 2021 saghat 14:50

Jer komissiyasy. Alghashqy otyrysta qanday úsynystar aityldy?

25 nauryz kýni Astanada Jer reformasy jónindegi komissiyanyng alghashqy otyrysy ótti. Komissiyanyng mindeti – auylsharuashylyghy maqsatyndaghy jer qatynastary salasyn damytu mәseleleri boyynsha úsynymdy әzirleu.

Komissiyanyng tóraghasy QR Premier-ministrding orynbasary Eraly Toghjanov, tóraghanyng orynbasary – Auyl sharuashylyghy ministri Saparhan Omarov, komissiya hatshysy – QR AShM Jer resurstaryn basqaru komiytetining tóraghasy Múrat Temirjanov boldy.

Komissiya qúramynda jalpy 80 adam bar. Viyse-premier Toghjanov myrzanyng aituynsha, komissiyanyng 60 payyzy azamattyq qogham ókilderi men tәuelsiz sarapshylar. Jiyngha 44 adam ónirlerden onlayn arqyly qatysty. Birli-jarym spiykerding orys tilinde sóilegenin aitpaghanda, qazaq jerining mәselesi qazaq tilinde talqylandy!

Biz otyrysta aitylghan naqty úsynystar men pikirlerdi oqyrman nazaryna úsynudy jón kórdik.

Eraly Toghjanov, Komissiya tóraghasy:

- 2016 jyly auylsharuashylyq jerlerin Qazaqstandyqtargha jeke menshikke, shet eldikterge, shet eldik zandy túlghalargha, shet eldik ýlesi bar qazaqstandyq zandy túlghalargha jalgha beruge moratoriy engizilgen bolatyn.

25 aqpanda ótken Últtyq qoghamdyq senim kenesining 5 otyrysynda QR preziydenti Q.Toqaev auylsharuashylyghy jerlerin shet eldikterge jәne shet eldik kompaniyalargha azamattyghy joq adamdargha, halyqaralyq qatysuy bar ghylymy ortalyqtargha, sonday-aq qandastargha beruge tolyqtay tyiym salu turaly sayasy sheshimin jariyalady. Búl boyynsha Zang jobasy 12 nauryzda Parlamentke engizildi.

Al, býgingi komissiyanyng mindeti – auylsharuashylyghy maqsatyndaghy jer qatynastary salasyn damytu mәseleleri boyynsha úsynymdy әzirleu.

Saparhan Omarov, AShM:

- Men A/Sh jerlerin tiyimdi jәne útymdy paydalanu turaly jýrgizilip jatqan júmystar turaly aita ketsem.

Býgingi kýni Memlekettik shekaradan ara qashyqtyqty aiqynday otyryp, shekara manyndaghy aimaqta auylsharuashylyghy jerlerin shet eldikterge, shet eldiktermen nemese azamattyghy joq adamdarmen nekede túrghan azamattargha beruge tyiym salynghan.

Halyqtyng jeke malyn eldi-mekenderding manynda kýtip baghu múqtajdyqtary memleket múqtajdyqtary sanatyna jatqyzyldy. Búl olardy mәjbýrlep alyp qongha zannamalyq negiz beredi.

Auylsharuashylyghy jerlerin tiyimdi paydalanugha memleket baqylauyn kýsheytu maqsatynda 2019 jyly Jer kodeksine jerdi qashyqtan zonttau derekterin paydalanu jóninde ózgerister engizildi.

Úqypsyz jer paydalanushylardy paydalanylmaytyn auylsharuashylyghy jerlerinen óz erkimen bas tartugha ekonomialyq túrghydan mәjbýrleu maqsatynda, 2020 jyly jeltoqsanda salyq kodeksine paydalanylmaytyn auylsharuashylyghy jerlerine arnalghan salyq mólsherlemesin 10 eseden 20 esege deyin úlghaytudy kózdeytin týzetuler qabyldandy t.b.

2016-2020 jyldar aralyghynda 15,4 mln.ga paydalanylmaytyn A/Sh jerleri anyqtaldy.

Jiguly Dayrabaev, Qazaqstan fermerler qauymdastyghynyng tóraghasy:

- Birinshiden, jerding Qazaqstan azamattary ýshin 49 jylgha jalgha beriluin shegeleu qajet. Onymen qosa, jalgha alu qúqyghyn saqtay otyryp, jerding atadan balagha múra bolyp qaluyn qamtamasyz etken jón. Jәne 49 jyl paydalanu qúqyghy bitken son, sol jerdi paydalanushy nemese sonyng úrpaghy әri qaray paydalanugha alu ýshin basymdyq qúqyqqa ie boluy kerek. Ol ýshin Jer kodeksining 37-inshi, 97 baptarynyng týbegeyli qarastyryluyn súraymyn. Jer tek óz elimizding azamattaryna jalgha berilui kerek.

Ekinshiden, jer shet eldikterge berilmesin dep dabyl qaghyp jýrgende, qazirgi jer paydalanushylardyng Qazaqstan reziydenttiginen shyghyp, shet el azamattyghyn alyp jatqanyn bayqamay qaldyq. Faktiler bar. Jaqyn arada tiyisti materialdardy komissiya nazaryna úsynamyz. Shet el azamattyghyn alyp jatqandar qolynda bar myndaghan gektar jerlerdi bankterge kepildikke qoyyp, qyruar aqsha alyp, keyin shet elge ketip qalmasyna kim kepil?

Ýshinshiden, jerdi jalgha alghandardyng ashyq tizimi boluy kerek. Tipti jer paydalanu ýshin zandy túlghalardyng qúryltayshylarynyng kim ekenin, qay jerding azamaty ekenin, jerding naqty iyesin halyq bilui shart.

Tórtinshiden, jer – óndiristing negizgi qúraly. Auyl túrghyndarynyng әleumettik-ekonomikalyq әleuetin kóteretin de osy jer. Sondyqtan, A/Sh jerlerinen týsetin salyqty tórtinshi dengey bolyp esepteletin auyl budjetine tikeley týsuin qarastyru qajet. Qazir auyl budjeti 6 týrli salyqtan qúralady. Alayda, onyng jiyntyghy auyl әkimderi apparatynyng bir ailyq jalaqysyn qamtamasyz etuge de jetpeydi. Qaytalap aitamyn, A/Sh salyghy - auyl budjetine tikeley baghyttaluy tiyis.

Besinshi. Audan әkimdikterindegi jer komissiyalaryn joidy talap etemiz. Sifrlandyru damyghan zamanda korrupsiyagha da, adamy faktorgha da jol joq. Jerdi jalgha beru prosesi әdil әri jenil boluy kerek. Fermerlerdin  sifrlandyru salasynda tәjiriybesi de biliktiligi de az. Sondyqtan sifrlandyrudy engize otyryp, sharualardy tegin oqytudy qolgha aluymyz kerek. Sonday-aq, jalgha beriletin A/Sh jerlerin shabyndyq bolsyn, jayylym bolsyn, negizgi aktiv retinde qarastyryp, onyng kepildik baghasyn eselep ósiru qajet. Búl – sharualardyng nesie alu mýmkindigin jenildetedi.

Aqylbek Kýrishbaev, QR Parlamenti Senatynyng deputaty:

- Meninshe, Qazaqstandaghy A/Sh jerler tek jeke menshikke emes, tek memleketting qúzyrynda boluy kerek.

Birinshiden, A/Sh kólemi boyynsha Qazaqstan әlemde 6-shy oryndy alady. Al, egistik alqaptary boyynsha jan basyna shaqqanda Avtstraliyadan keyin 2-shi oryndamyz. Yaghni, bir adamgha shamamen 1,3 gektar egistik jer keledi. Basqasha aitqanda bizde halyq tyghyzdyghy óte tómen. Sondyqtan últtyq qauipsizdikti qamtamasyz etu ýshin bizding jer resurstarymyzdyng jeke menshikte emes, tek qana memlekettik menshikte bolghany manyzdy. Jer tek qana jalgha berilui tiyis.

Ekinshiden, qazirgi uaqytta Qazaqstan ekonomikasy negizinen jer asty paydaly qazbalarynyng arqasynda damuda. Biraq, olar bir kezderi ayaqtalatyn resurstar. Sol kezde bizge A/Sh jerlerin paydalanu qoljetimdi boluy kerek.

Ýshinshiden, býginde A/Sh jerlerge jeke menshikting bolmauy agrarlyq salagha investisiyalar tartudyng basty tejegishi bolyp tabylady degen pikir bar. Shynynda da, agroónerkәsip salasyna investisiya tartu jaghynan әlemning jetekshi elderinen kóp artta qalyp otyrmyz.

Jer resurstaryn jýieli baqylaudy qamtamasyz etu ýshin memlekettik jer inspeksiyasynyng vertikalin qalpyna keltire almadyq.

Auyldyng malyn janggha 32 mln.ga dan astam jer jetispeydi. Búl Ýkimet qarauyna 2016 jyly úsynylghan. Biraq, әli sheshimin tapqan joq.

Múhtar Tayjan, Sayasatker:

- QR azamattyghyn beru tәrtibin qatandatu kerek. Óitkeni halyqaralyq tәjiriybe boyynsha, azamattyq alu ýshin keybir elderde memlekettik tilden, sol memlektting tarihynan emtihan tapsyruy qajet. Kemi 5 jyl túryp, sol elge degen berik ústanymyn dәleldeu kerek.

2016 jyly halyq kóshege shyqqan kezde, Jer eshkimge satylmasyn dep aitty. Sondyqtan biz QR azamattaryna da jeke menshikke jerdi bermeuimiz kerek. Men qazir A/Sh arnalghan jerlerdi aityp otyrmyn. Yaghni, Qazaqstannyng 80 payyz jeri turaly aityp otyrmyn.

Taghy bir aitarym, Jer kadastry ashyq boluy kerek. Jer kimning qolynda, kim iygerip jatyr, kim paydalanyp jatyr degen aqparattar halyqqa aiqyn boluy tiyis.

Keybireuler búl jeke mәlimet turaly zangha qarama-qayshy deydi. Olay emes. Sebebi, jerding auylsharuashylyqqa arnalghan 99 payyzy ol memleketting menshigi. Sondyqtan, búl jeke mәlimet turaly Zangha qayshy emes.

Bizding halqymyzdyng teng jartysy – auylda túrady. Bәrimizge mәlim, kez-kelgen auylgha barsanyzdar, «jayylym jer joq», «shabyndyq jer joq», «egistik jer joq» deydi. Bireulerding qolynda. Qazir Ýkimet, memleket ózining osy qatesin týzetui kerek. Auyl manyndaghy jerlerge qatysty kelisim-sharttardy búzuymyz kerek.

Almaty oblysy, Aqsu audanynyng 2010 jyly su apatynan zardap shekken auylynyng túrghyndary 500 qol jinap, mening qolyma ústatyp, Sizderge, Preziydentting atyna mәlimdeme jasady. Búl auyl býgingi tanda jer mәselesinen zardap shegip otyr. Múnday auyldar kóp. Búl jerlerdi biz qalay qaytaramyz, әriyne kosmomonitoring arqyly!

Qúrmetti ministr myrza, Siz qazir ózinizding bayandamanyzda: «1 qantardan bastap, kosmomonitoring býkil Qazaqstan boyynsha qosuly», dediniz. Ókinishke qaray, búl sóziniz shyndyqqa janaspaydy. Óitkeni Sizding sheshiminizben, ótken jeltoqsan aiynda ISJ  degen baza jabyldy. Ýsh ay boldy, mine, birinshi kvartal biteyin dep jatyr, kosmomonitoring soqyr. Sondyqtan ISJ jýiesin ashuynyz kerek. Óitkeni búl memleketting aqparaty. Ol bәrimizge tiyesili aqparat. Onday aqparat ashyq boluy kerek!

Kelesi mening úsynysym – birynghay agrarlyq salyq engizu kerek. Óitkeni bos jerdi paydalanbay ústaytyndargha, jer salyghy óte tómen. Al, ol jerdi júmys istetetin bolsa, qosymsha 7-8 salyq qosylady. Yaghni, búl ekonomikalyq, salyq jaghynan júmys isteuge tiyimsiz.

Kelesi mәsele – bankterde túrghan jerler. Myndaghan, milliondaghan jerler bankterde kepildikte túr. Ásirese, shet el bankterining kepildiginde túr. Ol ýshin mening úsynysym – Ýkimet birjaqty kelisimsharttardy búzyp, sol jerlerdi memleketting menshigine qaytaru kerek.

Taghy bir mәsele – subarenda. Subarendagha biz jol ashpauymyz kerek. Ol latifundisterding negizi. Eger subarendagha jol bersek, halyq ol jerge eshqashan qol jetkize almaydy.

Kelesi mәsele – osy jer komiytetining kýshi óte әlsiz bolyp túr. Óitkeni jergilikti jer inspektorlary әkimderge qaraydy. Sonda әkimder bir qolmen jerdi bólip beredi, ekinshi qolmen óz-ózin baqylap otyr. Ol dúrys emes. Baqylau funksiyalary jer agenttikterining qolynda boluy kerek. Al, jer agenttikterin AShM-dan shygharyp, tikeley Preziydentke baghyndyru kerek.

Taghy bir ýlken súraq – jerding sistemalary SK-42. Búl soghys kezindegi jýiemen әli istep kele jatyr. Qaghazdyq jýiemen. Búl úyat. Sondyqtan osy komissiyagha SK-42, Agrohimanaliyz, ISJ, AISGZK, Jer kadastry osylardyng bәri bizding aldymyzgha kelip, osy bazalardy bayandap bersin.

Búl komissiyanyng nәtiyjesi – Zang boluy kerek. Tek úsynys týrinde qalmauy tiyis.

Saparhan Omarov, AShM:

- Eger biz aqparatty ashyq bermegen bolsaq, onda byltyrghy kosmomonitoringti qalay ótkizdik? Búl – bir. Ekinshiden, kosmomonitoringke kerek aqparattyng barlyghyn berip jatyrmyz. Biraq sol kosmomonitoringti jýrgizip jatqan qoldau jýiesine ne kerek ekeni belgisiz. Bir aqparat súraydy, ekinshi aqparat súraydy, key kezde bir-birine qayshy keledi. Kelsin bizge, bizding esigimiz ashyq. Qanday aqparat kerek, barlyghyn beremiz...

Múhtar Tayjan, Sayasatker:

- Keshirim ótinemin, ministr myrza, Sizding esiginiz, kerisinshe, jabyq qoy. IYә, byltyr kosmomonitoring jyl boyy júmys istedi. IYә, milliondaghan jerler qaytaryldy. Ol ras. Biraq 15 jeltoqsanda búl aqparat jabyldy. Osy mәseleni jinalyp shesheyik. Óitkeni kosmomonitoring ýsh ay boyy istemey túr. Jap-jaqsy istep túrghan jýieni ne sebepti jauyp tastadynyzdar? Men kezdesuge dayynmyn...

Bazarbek Baqytjan, Zanger:

- Jer kodeksining 97 babynyng 3 tarmaghyna ózgerister engizip, yaghni, sharua qojalyghynan jeke sayajay qúrylysy jәne baghbandyqqa jerding nysanaly maqsatyn auystyrudy toqtatu turaly normany úsynamyn. Búl bir.

Ekinshiden, shartty jer ýlesinen qúrylghan A/Sh maqsatyndaghy jerlerdi bankterge kepilge qonggha tyiym salu turaly normany úsynamyn. Búl Jer kodeksining ne 97, ne 100-babynda ashyq kórinis tabuy tiyis.

Ýshinshiden, investisiyalyq jobalar. Olardyng ayasyna A/Sh jerlerdi, qúrylys ýshin birqatar investorlar jerlerdi alyp otyr. Biraqta, jobanyng investisiyalyq ekenin tanu ýshin arnayy ereje kerek. Qazir AShM-da osy erejening jobasy jatyr. Ol әli bekitilmegen. Sondyqtan osynday jobalardy investisiyalyq joba dep tanu turaly erejeni dereu qabyldaudy úsynamyn.

Tórtinshiden, konkurstar. Jer kodeksining 43/1 babyna mýddelerding qaqtyghysuy degen normany engizu qajet.

Besinshiden, jeke túrghyn ýy qúrylysy. QR-da 1,5 mln adam tizimde túr. Ol da jer resurtaryn basqaru komiytetining qúzyrynda. Biraq, búl mәseleni sheshu kerek. Jer kodeksining jana redaksiyasynda GChP yaghny jeke biznesting injenerlik jýielerdi ornyqtyruda jek biznesting investisiyasy nәtiyjesinde jartylay memleketting ketken shyghyndaryn jeke jýielerge biznesin qarjylandyru esebinen osy tizimderdi jyldamdatqyzu kerek.

Múrat Ábenov, Sayasatker:

- Jerdi satyp qana naryq jasamaydy, kóp memleketterde arenda naryghy bar. Jylda baghasyn belgileydi. Sosyn býkil qogham, sol memleketting azamattary sol arendagha beru arqyly paydasyn kóredi. Bizde sol jýieni paydalanuymyzgha bolady.

Shpekbaevtyng agenttigi jer qatynastary boyynsha qanday sybaylas jemqorlyq faktileri bar ekenin bayandap berse degen úsynysym bar.

Jer qatynastarynyng әleumettik-demografiyalyq jaghdaygha әseri qanday bolatyny turaly aqparat bolghany dúrys.

Jәne osy komissiyada dauys berudi atyn atap kórsetu kerek. Óitkeni jerdi jeke menshikke berudi qoldap otyrghan azamattar boluy mýmkin. Olardyng kim ekenin barlyghy bilui kerek.

Aydos Sarym, QR Mәjilis deputaty:

- Birinshi. Jer komissiyasynyng negizgi hattamasynda jasalghan baghyttar boyynsha, ministrlik esep dayyndasa: «Myna sheshim qabyldandy, myna sheshim qabyldanbady, Nege?», degen siyaqty.

Ekinshi. Qazir bayqap otyrmyz, 5-6 baghyt aiqyn kórinip kele jatyr. Onyng alghashqysy sózsiz – konstitusiyalyq qúqyqtar. Yaghni, adamgha jer berilui kerek pe, joq pa degen siyaqty bir júmysshy tobynda zangerler kirgen fundamentaldy ýlken mәselelerdi qarastyratyn top. Sosyn, aqparat pen kadastr mәselesi. Ol da sózsiz kerek.

Ýshinshi. A/Sh jerleri: Jayylym, shabyndyq degen mәselening ainalasynda nege sol qabyldanghan zandar júmys istemey jatyr degen kәsiby analiz jasasaq. Sosyn A/Sh mamandarynyng arasynda ýlken saualnama jýrgizsek.

Jәne bizge júmysymyz aiqyn boluy ýshin aqparattyq top kerek. Áriyne tamyz aiyna deyin әli júmys isteymiz. Sol uaqytta aldaghy 20-30 jyl alansyz jýretin sheshim qabyldaymyz dep senemin.

Rasul Júmaly, Sayasatker:

- Jer kadastrynyng ashyq boluy, onyng ishinde latifundisterge qatysty. Meninshe, osy qazaq jerin jaldaugha kelgende onyng eng bir jogharghy shekteuin belgileu kerek. Yaghni, 10 myndaghan ga emes, 500 ga men shektele me, әlde baqa bir mejemen shektele me, osy mәselening shegin belgileu kerek siyaqty.

Jerding jeke menshik mәselesi. Óz basym jerding jeke menshikke ótkenin qoldaymyn. Biraq, ol dәl qazirgi sәtte qanshalyqty tiyimdi? Asyghystyq bolmay ma? Óitkeni búghan deyin qordalanghan mәseleler bar: Ekilengen azamattyq, sol jerdi iygere almay, subarendagha beru dedik. Sondyqtan jerdi jeke menshikke jalgha aludyng qosymsha bir sharttaryn qarastyru kerek.

Kelesi mәsele – jerding shet eldikterge jalgha berilmeytini, satylmaytyny aitylyp jatyr. Dúrys-aq. Biraq, búghan deyingi mәselelerdi qaytemiz? Mәselen, tek qana Reseyding Qazaqstannan poligongha alyp otyrghan aimaghy 8,6 mln.ga. Orasan zor aumaq.

2016 jyly esterinizde bolsa, Qytay 1 mln.ga jer aluy mýmkin degende býkil el óre týregeldi. Al, mynau 8 ese kóp aumaq. Al, búghan tólengen ótemaqy 20 mln.dollar ghana. Poligonnan bizge qansha zardap kelip otyr?  Osy mәseleni qarastyru da jón siyaqty.

Taghy bir mәsele – 10 sotyq jer. Ol shet eldikterge jalgha beruge bar eken, latifundisterge bar eken, biraq, 1,5 mln. adamgha jer jetpey әli kezekte túruy da oilanatyn mәsele.

Dәuren Quat, «Qazaq әdebiyeti» gazetining bas redaktory:

- Birinshi mәsele, qandastargha jerding jalgha berilmeui, satylmauy turaly ministr myrza týsinikteme bere ketui kerek edi. Búl ashyna aitatynday әngime emes. Sebebi, qandas degenimiz – uaqytsha status. Bir jyldyng ishinde shetelden kelgen etnikalyq qazaqtargha, ózimizding bauyrlarymyzgha azamattyq beremiz, bir jyldan keyin azamattyq alghan qandastar Qazaqstan azamatyna tiyesili barlyq mýmkindikterge ie bolady. Múny men әdeyi qadap aitqym keledi, nege deseniz, osy jer komissiyasynyng otyrysynan keyin «Qandastargha jer berilmeydi eken, qandastardy keudesinen iyterip otyr» degen sóz shyghyp, әleumettik jelide týrli pikirler boluy yqtimal. Sondyqtan, mәselening basyn ashyp alghan dúrys dep oilaymyn.

Ekinshi mәsele, jer mәselesimen kópten shúghyldanyp jýrgen azamattar jinalysta otyr. Dey túrghanymen, biz auyl sharuashylyghy mamandarynyng mәselelerine terendep bara almaymyz. Jerdi paydalanudyng barlyq tetikterin sheshu ýshin fermerlermen, auyl sharuashylyghy salasynda júmys istep jýrgen adamdarmen ymyragha keluimiz kerek dep oilaymyn. Olardy kóbirek tyndauymyz kerek. Aldaghy otyrystarymyzda onlayn baylanystar jasau kerek shyghar. Biraq, ol әkimdik tarapynan bolmauy kerek. Ákimdik adamdarynyng bireudi dayyndap, osylay sóile, bizde bәri jaqsy dep aitqany kerek emes. Bizge kýndelikti mәseleni kórip jýrgen fermerlerdin, diqandardyng nemese malshylardyng sóilegeni kerek, olar mәseleni sheshu joldaryn úsyna alady

Ýshinshi mәsele, jalgha beriletin auyl sharuashylyghy jerlerindegi tarihy eskertkishterdi erekshe qorghaugha aludy úsynamyn.

Mysaly, Qapal-Arasanda Bayanjýrek jazbalary bar, Tanbaly tas bar, Manghystauda sandyqtastar jatyr, Altayda, Arqada qanshama eskertkishke toly jerler bar. Osy eskertkishter jalgha alatyn jerge kiretin bolsa, jalgha alushylar oghan tarihy eskertkish, qoryq dep qaramaydy, mal sharuashylyghynyng ynghayyna paydalana beredi. Sondyqtan, memleket bolashaqta jalgha beriletin jerler ishinde tarihy eskretkishter men erekshe mәni bar jerler bolsa, qorghaugha aluy kerek.

Aydyn Egeubaev, «Alash joly» qozghalysynyng ókili:

- Búl otyrysqa El men Jer qozghalysynyng atynan úsynystar berilgen bolatyn. Nege sol qozghalystan azamattar qatystyrylmady?

Ekinshi. Tәuelsizdik ýshin ómirlerin qighan Jeltoqsan kóterilisining ardagerleri nege ortalarynyzda joq?

Ýshinshi. 2016 jyly Jer taghdyryna alandaghan, qudalanyp, sottalyp kelgen azamattardyng enbegin qalay joq dep aita alasyzdar? Nege sol azamattar ortalarynyzda joq? Nege myng jyldyq tarihymyzdy zerttep jýrgen tarihshylarymyz joq?

Jer kodeksining 171 babynyng býgingi halyq alandap otyrghan normalaryna naqty úsynystardy men jazbasha týrde beremin.

Sosyn, komissiya óz júmysyn birneshe topqa bólip jýrgizse: Birinshi júmys toby - Jer zannamasy degen arnayy topqa, ekinshi - qúqyq normalaryn talqylau degen arnayy top, ýshinshi - tarihi, sayasy talqylau әdisi degen toptarda qúrastyrsaq. Sol baghytta júmys jasasanyzdar.

Taghy bir aitarym, mening qolymda Resey, Kipr, Qytay azamattarynyng jerimizdi jeke menshikke alghany turaly qújattar bar. Osylardy talqylap, sheshinizder!

Ayta keteyik, jiyn barysynda Almasbek Sadyrbaev, Marat Bәshimov, Aydarbek Hojangharúly syndy azamattardyng keybir úsynystary jogharyda aitylghandyqtan qaytalap jatpadyq...

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz

10 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2273
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3590