Ejelgi ellinder elindegi salt-dәstýrdi esepke alu mýmkin emes. Jýrekti eliteri de, janynnan jiyrendiretini de bar. Sonyng ishinde mayy jýnine shyqqan jýz búqany jetektep әkelip, júrttyng kózinshe qanyn susha shashyratyp, qúrbandyqqa shalu dәstýrin ózderi gekatomba deytin. Tipti, qúrban maldyng sany jýzge jetpese de, ony әlgi sózben anyqtau әdetke ainalghan-dy.

Qazaq biyligindegi sayasy әdet-ghúryp sany da, sanqilylyghy jaghynan da ellindikterdi shang qaptyrady. Búghan kýmәniniz bolmasyn. Baghana sóz etken gekatombamyz da jýr múnda. Ayyrmasy, qúrbandyq - adam ghana...

Ayt ne, aitpa ne, búghan deyin ataq-dәrejeleri at ýrkerdey bolyp kelgen lauazym iyelerin biylik qalpaqpen úryp qúlatyp jatyr. Bireuining tamaq rasiony týrme makaronymen tolyqsa, kelesi biri tamúqtay ystyq tergeu izolyatorymen endi-endi tanysuda. Aynalyp kelgende, qaymana halyqtyng kózqarasynda «biylik» ne, birin-biri túqylyna deyin jeytin amarobiya órmekshileri ne, aiyrma bolmay barady. Osydan kelip, kókirek kózi ashyq azamattar eldi 37-ning elesi kezip jýr degendi bir-birine sybyrlap bolsyn aityp jýr. Resmy biyliktegiler bolsa, borsyghan kólshiktegi balyqtar sekildi, óz ortasyndaghy indetpen sharuasy joq, men-zen. Basqa mәsele qúryp qalghanday, «bizding el - birinshi» degen negizi tabyla bermeytin sózdi auzyna bir almasa, aiyzy qanbaydy. Ras qoy, endi.

Ejelgi ellinder elindegi salt-dәstýrdi esepke alu mýmkin emes. Jýrekti eliteri de, janynnan jiyrendiretini de bar. Sonyng ishinde mayy jýnine shyqqan jýz búqany jetektep әkelip, júrttyng kózinshe qanyn susha shashyratyp, qúrbandyqqa shalu dәstýrin ózderi gekatomba deytin. Tipti, qúrban maldyng sany jýzge jetpese de, ony әlgi sózben anyqtau әdetke ainalghan-dy.

Qazaq biyligindegi sayasy әdet-ghúryp sany da, sanqilylyghy jaghynan da ellindikterdi shang qaptyrady. Búghan kýmәniniz bolmasyn. Baghana sóz etken gekatombamyz da jýr múnda. Ayyrmasy, qúrbandyq - adam ghana...

Ayt ne, aitpa ne, búghan deyin ataq-dәrejeleri at ýrkerdey bolyp kelgen lauazym iyelerin biylik qalpaqpen úryp qúlatyp jatyr. Bireuining tamaq rasiony týrme makaronymen tolyqsa, kelesi biri tamúqtay ystyq tergeu izolyatorymen endi-endi tanysuda. Aynalyp kelgende, qaymana halyqtyng kózqarasynda «biylik» ne, birin-biri túqylyna deyin jeytin amarobiya órmekshileri ne, aiyrma bolmay barady. Osydan kelip, kókirek kózi ashyq azamattar eldi 37-ning elesi kezip jýr degendi bir-birine sybyrlap bolsyn aityp jýr. Resmy biyliktegiler bolsa, borsyghan kólshiktegi balyqtar sekildi, óz ortasyndaghy indetpen sharuasy joq, men-zen. Basqa mәsele qúryp qalghanday, «bizding el - birinshi» degen negizi tabyla bermeytin sózdi auzyna bir almasa, aiyzy qanbaydy. Ras qoy, endi.

Óz terimizge ózimiz syimay otyryp, osy sózderdi aitugha bir sebep - biylikting is-qimylynda naqty strategiyanyn, ya bolmasa qarapayym qisynnyng (logika) joqtyghy. Mysal qayda dersiz? Qazaq atom ónerkәsibining qúlaghynan ústap otyryp, qazirgi dengeyine jetkizgen Múhtar Jәkishev pen onyng orynbasarlarynyng isti boluyn alayyq. Biznesting jatyryn jaryp shyqqan top-menedjerding Rahat Áliyevpen balabaqshada, Múhtar Ábilәzovpen  institutta dos boluy - basyna soyyl bop tiygen siyaqty. Áriyne, ÚQK taqqan aiyptardyng shynayylyghyna eshkim kýmәn keltire qoymaydy. Biraq, osy dýrbelenning qozghaluyna at salysqan Tatiyana Kvyatkovskayanyng «Ol - Ábilәzovtyng jan dosy» dep janayqaygha basqany әli este. Sodan ba, ony jay ghana jemqor degennen góri, Qúlekeev - Býrkitbaev - Ysqaqov tizbegining jalghastyrushysy dep qabyldaghanymyz ras. Biraz sayasattanushylar onyng kәsibiyligin eskere otyryp, «keshiruge» de bolar ma edi degen pikir aitty.  Odan ary Vena elshiliginde shu shygharghan Múhtar Áliyev, oppozisiyalyq sayttardyng elektrondy búghaugha alynuy, Serik Túrjanovtyng qamaluy dep tizimdi jalghastyra beruge bolady. Ásirese, Bas prokuraturanyng Rahat Áliyevting kitabyna senzura qoyghany sayasattan irgesi aulaq adamdardyng ózinde ashy mysqyl tughyzdy. Meyli, kitaptyng ishinde memlekettik qúpiya bar delik, biraq onda ony nelikten Batys Europanyn, it ayaghy Grenlandiyanyng kók múzyndaghy júrt bilu tiyis? Olargha da bizben birdey senzura qoyylsyn, oqugha tyiym salynsyn. Áyteuir, osy «anghaldyghyn» týsingen aghalarymyzdyng kitapty tek zansyz әkelu men taratugha ghana jaza týrin qaldyrghanyna rahmet! Osy qylyghy arqyly biylik biyigindegiler qiyaly jaghynan Stiyven Kingti quyp jetse de, logika túrghysynan aqsap túrghanyn anghartty.

Osyghan qarap, bizge әr nәrsege bir shabylghan biylik qanday da bir tylsym kýshting boydy aluynan qorqatyn sekildi kórinedi de túrady. Ábilov, Toqtasynov, Qojabekov siyaqty oppozisiya jetekshilerin «qylmystyq is jasady» dep qughyngha salu, «Algha, DVK» qozghalysynyng jetekshisi Kozlovtyng basyna búlt ýiiru, Jәkishev, Túrjanovtardy túqyrtu, «jazushy» Áliyevke qyr kórsetu - osynyng bәri ýkimet sayasatyn qoldaghandargha da, qoldamaghandargha da berilgen soqqy sekildi. Bylaysha, biylikting astynan su shyqqanday shorshuyna sebep joq. Búqaranyng kónil-kýii birqalypty, sayasy arenadaghy «Núr Otannyn» dominant róli ósip keledi, al oppozisiya... sol qayrangha shyqqan qayyqtyng kýiinde. Úran tastaghanmen, uralaghan halqy kórinbeydi, tas býrkenip jatyp alsa, taghy úyat. Soghan qaraghanda, at tóbelindey az biylik odan da az biylikting erogendi aimaqtaryna talasushy taraptargha qyr kórsetude. Songhy ailarda bolyp jatqan sayasy oqighanyng bәri de - osy maqsattaghy әreketter bolsa kerek. Búl ýrdisting nәtiyjesinde menshik bólisu, biylik olimpindegi kýsh balansy da ózgeriske týsedi. Áytse de, biylikting әreketine onyng qysymyn kórushi klandar qalay, nemen jauap qayyrmaq? Bizdi alandatatyny da - osy. Ábilәzov, Dosmúhamedov siyaqty shekara kesip, dual syrtynan tas laqtyrsa jarar. Búdan da soraqysyna barmasa bolghany... Kezinde K.Marks pen F.Engelis birlese jazghan «Kommunistik partiyanyng maniyfestinde»: «Sayasy biylik degenimiz - bir tapty basynu ýshin bir taptyng úiymdasqan týrdegi qysymy» dep jazghan bolatyn. Áldeqashan sýiegi quraghan iydeologtardyng aitqan sózdi Qazaqstan biyligining qazirgi isine diagnoz retinde qoysaq, qalay qaraysyzdar?

«Alty Alash» gazeti, №3 (03.07.2009)