Kýni keshe «Irina Kayratovna» degen atpen tanylghan qazaqstandyq top reseylik jurnalist Yuriy Duditing «You tube» arnasyna súhbat berdi.

Eki saghatqa juyq súhbat barysynda komanda rejisseri Quanysh Beysekov pen top mýsheleri Aldiyar Japarhanov, Azamat Marklenov, Iliya Gumennyy qoghamdaghy sayasy mәselelerge de bey-jay qaramaytyndaryn aitypty.

Óz tuyndylary arqyly kópshiliktin, әsirese jastardyng yqylasyna bólengen komandanyng «vDudi» baghdarlamasynda aitqan keybir oilaryn oqyrmangha úsynudy jón kórik.

«Boratty» mektep oqushylaryna kórsetu kerek»

Bizde, qazaqtarda ýlken ego bar. Qazaqtar bizding territoriyamyz ýlken bolghandyqtan, biz turaly bәri biledi dep oilaydy. Biraq is jýzinde biz turaly biletinder az. Filimdi mektep oqushylaryna kórsetu kerek, әriyne, ondaghy bala jasyna kelmeytin keybir úyatty kadrlerdi alyp tastau kerek. Sóitip, býgingi Qazaqstandaghy jaghday osynday ekenin aitu qajet.

Búl shyn mәninde bizdegi komplekske toly problema. Filimdi kórseniz onda negizinen shyghys europa kórsetilgen. Biraq, Almatydaghy Maqataev kóshesinen tómen týsseniz bizde de tura sol jaghdaylardy kóresiz. Múnda filimdegi moralidyq emes, ekonomikalyq jaghdaydy aityp otyrmyn.

Al, odan keyin «Borattyn» jalghasy shyqty. Onda Avstraliyanyng bir jerinde qazaqtyng tuymen jalanash jýredi. Biraq, múny qabylday almaymyn. Óitkeni ol jerde bizding tuymyz bar. Eger onda tek әzil formatynda jәne tuymyz kórsetilmegen bolsa, onda bәri dúrys bolar edi. Biraq, múnysy shekten shyghu.

«Eger memleket әrbir Qazaqstan túrghynyna kishigirim mólsherde aqsha júmsap, Europagha eki kýnge shygharsa keremet bolar edi...»

Áli sol oidamyn. Sebebi, әlemdi kóru ýshin, týsinu ýshin...

Meninshe, Reseyde de osynday mәsele bar. Yaghni, auyldyq jerler әli kýnge «Resey superderjava, әlemde birinshimiz, eng keremet memleketpiz», dep oilaydy. Áriyne, Resey artta qalghan dep otyrghan joqpyn. Kóshbasshy elderding biri. Biraq, onda da populizm basym. Ýlken buynnyng Putinge degen jaltaq kózqarasy degen siyaqty. Bizde de sonday kózqaras bar. Tek familiyalar ghana bólek.

«Nazarbaevtan da layyq túlghalar kóp...»

Biz búl kartinany jay ghana saldyq. Sosyn ony «WU KANG» degen kliypimizge kirgizu kerek dep sheshtik. Búl «Naruto» mulitfilimine qarap jasalghan. Jalpy, múnday túlghalar beynelengen tau Amerikada bar, sosyn ony Japoniya ózderine yghaylap aldy. Al, men japondardan aldym.

Múnda qazaq handyghynyng negizin qalaghan Kerey men Jәnibek, odan keyin Qasym han, Tәuke han, Abylay han, Kenesary han, Álihan Bókeyhanov, Dinmúhamed Qonaevtyng mýsinderi salynghan.

Sonday-aq, biz adamdar osynday úly túlghalardy úmytyp ketpeui ýshin 5000 kliypimizge Álihan Bókeyhanov pen Dinmúhamed Qonaevty kiriktigen bolatynbyz.

Aytpaqshy, osy klipten keyin maghan jastardan kóptegen habarlamalar keldi. «Men klipti kórdim, mening jasym 18 de. Men shynymen osy uaqytqa deyin bizding múnday túlghalarymyzdy bilmeppin. Olar turaly oqyp bastadym» degen siyaqty. Meninshe, búl bizding mindetimiz.

Mýmkin, meniki búl túlghalargha degen jay ghana romantizasiya shyghar. Biraq, mәselen, Qonaev biylikke kelip, 20 jyl bolyp, biylikten ketken kezinde ol adamnyng Almatyda bir ghana qarapayym pәteri bolghan. Ol qazir Almatyda ne bar, sonyng bәrining negizin qalap ketti. 50 shaqty fabrika qúrdy. Ol shyn mәninde óz isine adal boldy. Jәne barlyghyn joghary dengeyde jasady. Odan keyin bizde onday keremet biylik bolghan joq.

Búl surette Nazarbaev joq. Óitkeni, meninshe ol layyq emes. Bizding tarihymyzda odan da jaqsy adamdar bar.

«5000» kliypi nemese «Qazaqstandaghy eng tómengi jemqorlyq 5000-nan bastalady»

Kóptegen postsovettik elderde adam adamnan qorqady, Qúdaydan qoryqpaydy. Kerisinshe boluy kerek. Adam basqa adamnan: biylikten, preziydentten, premier ministrden, KGB-dan, KNB emes, Qúdaydan qorquy tiyis. Sonda bәri dúrys bolady.

«5000» kliypinde Núr-Súltandaghy LRT turaly kórsettik. Ol jer ýsti metrosy. Onyng qúrylysy bastalghanyna kóp uaqyt boldy. Óte kóp aqsha júmsaldy. Nәtiyjesinde, onyng tek qana qanqasy qaldy. Al, halyq ony jemqorlyq eskertkishi dep atap ketti.

Yaghni, klipte oiynshyq karopkada Núr-Súltan LRT dep jazylghan. Óte әdemi qorap. Biraq, ashylghanda tek qana negizi túrady. Basqa eshtene joq.

Bizde 6 shilde  Astana kýni degen meyram bar. Búl ekinshiden Nazarbaevtyng tughan kýni. Biz ony jyl sayyn atap ótemiz. Biraq, 2020 jyl – halyqtyng koronavirustan jappay qaytys bolyp jatqan kezi edi. Shilde aiynda ólim kórsetkishi eng joghary dengeyge jetti. Halyqqa emdeluge, dәri-dәrmekke aqsha jetpey jatty. Osynday kezde qatarlasyp astana kýni toylanyp, salut atyldy. Búl kópshilikti ashulandyrdy, meni de... Sondyqtan osy detalidy klipke qostyq.

«Biylikke berilgen adamdarda damu bolmaydy»

Qazaqstanda úrlyq kóp. Búl bizdegi eng manyzdy mәsele. Úrlaghan adamda «úrlau úyat» degen moralidyq kózqaras joq. Eger adamgha ol aqsha úrlyqpen onay kelse, ol adam eshqashan damymaydy. Ol adam eshqashan keyingi buyndy oilamaydy. Ol adam halyqtyng jaghdayyn oilamaydy. Onday adamdar ómirining sonyna deyin biyligin saqtap qalghysy keledi. Óitkeni biylik olar ýshin onay aqshanyng kózi. Al, onday adamdar biylikte bolsa, olar janyna eshqashan shyn mәnindegi kóshbasshylardy jinamaydy, ózderine berilgen adamdardy ghana jinaydy. Mәselen, Almatynyng әkimi myqty sayasatker, bilikti basshy bolghany ýshin emes, biylikke berilgen adam bolghany ýshin otyrady. Al, múnday biylikte damu, algha jylju eshqashan bolmaydy.

«Bizdegi shynayy oppozisionerlerding jartysyn óltirdi, jartysyn elden ketirdi...»

Bizdegi shynayy oppozisionerlerding jartysyn óltirdi, jartysyn elden ketirdi. «5000» kliypinde sayasatkerdi artynan atqan siemka bar. Biz sol arqyly Zamanbek Núrqadilovtyng ólimin kórsettik. Ol oqigha 2005 jyldyng 12 qarashasynda boldy. Resmy núsqada ony ózin-ózi basynan atty delinedi. Biraq, onyng ólimi ózin-ózi atqan deuge kelmeytin sekildi.

Biraq, odan keyin taghy bir sayasatker óltirildi. Ol Qazaqstandaghy ekinshi jaghday. Odan keyin sayasy belsendilik bәsendedi. Sebebi, barlyghy daua joq ekenin týsindi.

Qazaqstan men Resey biyligi qarapayym adamdargha qalay qaraydy?

Men geosayasatty keremet bilmeymin. Biraq, mening oiymsha, Resey óte radikaldy ústanymda. Múnday qatan, radikaldy ústanym kenes odaghynan qalghan dep oilaymyn. Adamy kapital turaly bas qatyrmaydy. Kenes Odaghynda da solay bolghan. Qazir dәl sol ýrdis postkenestik elderde saqtalyp qalghan.

Yaghni, adam – resurs. Mektepte oqisyz, JOO-gha týsesiz, odan song bir jerde qyzmet etip, sol jerge ómirinizdi arnaysyz. Sosyn sizdi almastyratyn bir adam keledi. Siz jay ghana sifr bop qalasyz.

Jalpy, adam baqytty boluy kerek. Búl kez-kelgen adamnyng mindeti. Yaghni, sizding ómirlik seriginiz jәne sýiikti júmysynyz. Búl baqyttyng negizgi elementi. Biraq, sýiikti júmysy men adamyn tabatyndar siyrek.

Bizde kópshiligi orta bilimnen keyin JOO-gha ózi qalamaytyn mamandyqqa týsuge mindetteydi.

Mening jaghdayymda, sýikti júmysymdy 3 kursta oquymdy tastap ketkennen keyin taptym. Bireuler 40 jasynda tabuy mýmkin.

Mәselen, batysta mektep bitirgen song bir jyl tek qana әrtýrli salany bayqap kóruge bolady. Odan keyin oqugha týsu nemese júmys istep ketu óz erkinde. JOO-ny mindetti týrde 18 de emes, 30 jasynyzda oqugha bolady. Eger myqty santehnik bolsanyz, orta bilimning ózi sizdi ýlken jetistikke jetkizedi.

Jar tandaugha qatysty da solay. Bizde qyzdargha qatysty da sonday agressivti kózqaras bar. 20-25 te túrmysqa shyghyp ketpese, psihologiyalyq qysym bastalady. Mýmkin ol adam shynymen sýigenin jolyqtyrmaghan bolar...

TAQYRYPQA TÚZDYQ:

IK - WU KANG. Qazaqstannyng boyamasyz beynesi

Dayyndaghan Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz