nemese milliardtaryn mynghyrtqan olar qazaq tilin qaytsin?

Qazirgi qoghamda әli eshkim jauap bere qoymaghan bir saual bar: últtyq konsolidasiya (birigu) bola ma әlde bolmay ma? Bolsa, ol ýshin qanday alghysharttar kerek?

Meninshe, mәselening eki jaghy bar.

Birinshiden, bizde, qalyptasqan dәstýrge say, eng basty sayasy sheshimderdi qabyldaytyn negizgi oiynshy - biylik bop qaluda. Sol biylikting kózqarasyna kóp nәrse baylanysty. Dәl qazir ondaghy basym kýshter sol últtyq dengeyde birigu turaly bas qatyryp jatqan joq!

Basym kýshter deytin sebebim mynada: biylikting ishinde de últtyq mәselening basymdyghyn sezip qana qoymay, jan-tәnimen qoldaytyn azamattar bar. Biraq olardyng kýshi azdau siyaqty. Óitkeni, bizde kim menshik iyesi - sol biylik iyesi bop aldy. Onyng ýstine menshiging neghúrlym kóp, yqpalyng da soghúrlym arta týsedi.

Sondyqtan taza sayasy hәm qoghamy mәselelerdi sheshude de korporativtik subektivizm oryn aluda. Yaghni, transúlttyq kapitaldyng yqpaly basym, «sheteldik investisiya» degen jeleumen Qazaqstan ekonomikasynyng tórine ozyp ketkender Aqordagha jaqynyraq bop túr! Dollargha tabynghan olar tengening múnyn joqtamaydy! Aghylshynsha jәne qytaysha kontraktilerge qol qoyyp, milliardtaryn mynghyrtqan olar qazaq tilin qaytsin! Basqa jaghyn aitpay-aq qoyayyn!

nemese milliardtaryn mynghyrtqan olar qazaq tilin qaytsin?

Qazirgi qoghamda әli eshkim jauap bere qoymaghan bir saual bar: últtyq konsolidasiya (birigu) bola ma әlde bolmay ma? Bolsa, ol ýshin qanday alghysharttar kerek?

Meninshe, mәselening eki jaghy bar.

Birinshiden, bizde, qalyptasqan dәstýrge say, eng basty sayasy sheshimderdi qabyldaytyn negizgi oiynshy - biylik bop qaluda. Sol biylikting kózqarasyna kóp nәrse baylanysty. Dәl qazir ondaghy basym kýshter sol últtyq dengeyde birigu turaly bas qatyryp jatqan joq!

Basym kýshter deytin sebebim mynada: biylikting ishinde de últtyq mәselening basymdyghyn sezip qana qoymay, jan-tәnimen qoldaytyn azamattar bar. Biraq olardyng kýshi azdau siyaqty. Óitkeni, bizde kim menshik iyesi - sol biylik iyesi bop aldy. Onyng ýstine menshiging neghúrlym kóp, yqpalyng da soghúrlym arta týsedi.

Sondyqtan taza sayasy hәm qoghamy mәselelerdi sheshude de korporativtik subektivizm oryn aluda. Yaghni, transúlttyq kapitaldyng yqpaly basym, «sheteldik investisiya» degen jeleumen Qazaqstan ekonomikasynyng tórine ozyp ketkender Aqordagha jaqynyraq bop túr! Dollargha tabynghan olar tengening múnyn joqtamaydy! Aghylshynsha jәne qytaysha kontraktilerge qol qoyyp, milliardtaryn mynghyrtqan olar qazaq tilin qaytsin! Basqa jaghyn aitpay-aq qoyayyn!

Sondyqtan birinshi alghyshart oryndalu kerek: biylikting ózi keshegi bir partiyanyng ghana soyylyn soqqan qasang iydeologiyanyng eskirip, tozghan shiynelinen shyghyp, jana zaman talaptaryna say janasha ústanymdardy ashyq ta aishyqty týrde anyqtap aluy tiyis! Onday bastamasyz barlyq әngime - dalbasa!

Biraq bәrin tek qana biylikting ózine telip qong qazirgi zamanda dúrys bolmas. Qoghamnyng da azamattyq belsendiligi artyp keledi. Kóp jaghdayda ol biylikting qalauynsyz da óz pozisiyasyn aiqyndap aluda. Tәuelsiz BAQ-tardyng auditoriyasy kenende. Memleketttik emes úiymdar sany artuda, olar qogham ómirini barlyq derlik salalaryn qamtuda. Sonyng arqasynda jana túlghalar elge tanylyp, qoghamdyq oidyng kóshbasshylary payda boluda. Búl, sózsiz, qoghamnyng damuy ýshin ong әser etetin faktorlar.

Últtyq mәseleni kóterude bizde eki nәrse jetpeydi. Biri - tabandylyq, ekinshisi - terendik. Kóp jaghdayda jalanúranshyldyq pen boskókirektik oryn alyp ketedi. Sol jeniltektik últtyq iydeyanyng qadirin basqa júrt aldynda qashyryp ta jýr.

Onyng ýstine taghy bir kemshilik bar: últtyq iydeyany tek qana taza gumanitarlyq túrghydan (til, tariyh, mәdeniyet pen óner) qarastyru әdeti ornyghyp qalghan. Ekonomika men әleumettik ómirding basqa da ózekti mәselelerining nazardan tys qalyp qongda. Sayasat - ekonomikanyng shoghyrlanghan kórinisi bop tabylsa, últtyq iydeya sol ekonomikadan nege bólek boluy kerek?! Últtyq iydeyanyng ashyla týsuine búl óte-móte qatty kedergi keltirip túr!

Biz ekonomikagha jetik, intellektualdy últ qataryna kire alatyn bolsaq ghana halyqaralyq dәrejede bәsekege qabiletti últ bola alamyz. Sondyqtan ekonomikadaghy qoghamy mýdde últtyq iydeyanyng basty ústyndarynyng biri boluy tiyis. Jәne de ol aldymen halyqqa tiyesili qazba baylyqtardy satudan týsken qyruar qarjyny sol halyqtyng paydasyna jaratu turaly әngimeden bastau alary sózsiz.

Eldegi bas menshikke ie bolmay, kez kelgen últ óz taghdyryna ie bola almaydy!

«Zaman týlki bolsa, tazy bop shal» degendi jii aitsaq ta, qazirgi jahandanu mәselesine de tym túrpayy da qarabayyrlyq túrghysynan qaraytyn siyaqtymyz, onyng tereng astaryna kóp mәn bermeymiz. Kerisinshe, osynau obektivti týrde oryn alghan proseske bir týrli teris kózqaras bar.

Meninshe, dәl osy jerde jahandanudy jatsynyp, oghan birjaqty qarau dúrys emes. Mәselen, últtyq iydeyany anyqtap alu men jýzege asyrudyng basqa elderdegi jay-japsaryn jete zerttep, ozyq tústaryn óz elimizde paydalanudyng esh әbestigi joq. Kerisinshe, sol memleketterding órkeniyetti tәjiriybesi talay teris pighyldaghy adamdardyng auzyna qaqpaq bolar edi.

Osyghan oray bir oy aitqym keledi. Qazir bizde biylik pen sayasy oppozisiyany qarama-qarsy qoyyp, ymyrasyz qarsylas retinde kórsetu dәstýri qalyptasqan. Áriyne, oppozisiya bolghan son, biylikke úmtylu kerek, aghymdaghy memlekettik sayasatqa (zandargha, qaulylargha, ókimetting qimyl-әreketine) qatysty syn aityluy tiyis. Óitpese ol ne oppozisiya bolmaq?!

Biraq bir qyzyq jayt bar: naq osy últtyq iydeya jóninde biylik ishindegi progressivti baghyttaghy ong kýshter men demokratiyalyq partiyalardyng kózqarastary men ústanymdary úqsas! Sondyqtan nege osy faktordy qoghamdaghy últtyq iydeyanyng ortaq platformasyn úiymdastyru jolynda paydalanbasqa? Búl da myqtap oilanatyn mәsele! Áriyne, búl onay sharua emes, biraq qoghamda súranys bar ekenin eshkim joqqa shyghara almaydy ghoy.

Ol ýshin, kem degende, bir nәrse qajet: biylik te, oppozisiya da bir-birine qaray qadam jasauy tiyis siyaqty. Biylik ózining oppozisiyany mensinbeu, qudalau әdetinen arylmay, eshnәrse ózgermeydi!

Qazir - XXI ghasyr, yaghny onyng kez kelgen últqa qoyar talaby jyl sayyn artyp otyrady. Ekonomikalyq shekaralardyng ashyla týsui, qarjy men menshik integrasiyasynyng jana formalary da әrbir últqa ózgeshe sharttar qonda. Onyng ýstine tәuelsiz Qazaqstan aldynda janadan tuyp jatqan geosayasy súraqtar da túr! Olardy da elding sayasy egemendigi men qauipsizdigi túrghysynan sheshe bilu - qoghamdaghy týrli kýshterdi biriktire alatyn sharualar.

Mýmkin osy jalpy memleketke degen qauip-qaterding úlghangy qoghamdaghy әr-týrli oilardy toptastyrudyn             iydeyasyna arqau bolar. Ol sharuanyng bayandyghy barshamyzgha - biylikke de, biylikten bólekterge de - birdey baylanysty.

Ázirshe, men jogharyda aitqanday, býgingi biylikting sheshushi kýshterinen men dәl osy jayttar qatysty alandaushylyqty kórip túrghan joqpyn. Bәri óz qúlqynyn ghana oilap, qyzmetke qoly jetip túrghan qysqa merzimning ishinde qalaysha bayyp qalu mәselesin sheship jatqan siyaqty. Sizding memlekettik mýdde turaly pafosynyzdy olar týsingisi kelmeydi de! Sheneunikterding osy әdetterin basqa bireuler geosayasy maqsatynda paydalanyp jatqan joq dep kim maghan kesip-piship aita alady?!

Mine, kórdiniz be, bir mәsele kýtpegen jerden ekinshige úlasyp, sony saualdar tughyzyp jatyr! Al ol súraqtargha jauapty kim bermek?

Osynyng bәrin eskerip, el mýddesi jolynda ontayly sheshim qabyldau ýshin, eng aldymen, sayasy erik kerek.

Bir nәrse anyq: elding bolashaghy naq osynday, qalyptan tys kórinse de, qajetti qadamdarda! Ony biylik týsinip, tiyisti sheshimderge bara ala ma, ony uaqyt pen  ómir kórsetedi.

«Abay-aqparat»