2021 jyldyng 24 shilde kýni Qytay kommunistik partiyasy ortalyq apparaty men ýkimet kensesi «mindetti bilim beru kezenindegi oqushylardyng tapsyrma jýktemesi men mektepten tys beyimdeu-baptau jýktemesin jenildetu turaly sheshimin» jariyalady.

Sheshimning talaby boyynsha, «memlekttik merekelerde, demalys kýnderi, qystyq-jazdyq kanikuldarda kýndiz qosymsha sabaq berilmeydi, ol tek dýisenbi-júma kýnderi keshke jәne saghat 2030-gha deyin qoyyluy, әri әrbir sabaqtyng uaqyty jarty saghattan aspauy tiyis. 9-shy synypqa deyingilerge jetildiru-baptau sabaghyn úsynatyn mektepten syrtqy beyimdeu-baptau mekemeleri endigәri ashylmaydy, qazirgileri payda tabudy maqsat etpeytin bolyp qayta tirkeluleri shart».

Osydan keyin-aq, bilim salasy aksiyalary irkes-tirkes qúldyrady deysin... Mysaly, 26 shildede Qytaydaghy eng iri beyimdeu-baptau mekemesi «New Oriental Education & Technology Group-nyn» aksiyasy birden 31,42%-gha qúlady. Qyzmetkerlerdi qysqartu, oqushynyng aqshasyn qaytaru, ata-analardyng alany, oqushylardyng kanikulda ýirenshikti daghdylarynan ajyrap, baghdarsyz qaluy syndy qym-qighash qarbalastar bastaldy da ketti.

Týsindiriluinshe, sheshimning maqsaty – «memleket pen ýkimetting mektepterding bilim beru dengeyin kóteru, mektepten syrtqy jetildirudi tәrtipke keltiru, mindetti bilim beru kezenindegi tapsyrma jýktemesi men mektepten tysqarghy bilim beru jýktemelerin jenildetu» ýshin jasap jatqan kórinedi. Qytayda JOO-gha týsuding kim-kimning de óz taghdyryna búrylys jasauynyn, sol arqyly tipti, tútas әuletting ómirine yqpal jasaytyn tetigine ainalghany, sondyqtan da ata-analardyng baryn salyp balalaryn emtihan synaqtarynan sýrinbey ótuge sýireui, birtekti әleumettik auqymgha ailanyp qalghany bar.

Nәtiyjede, kópshilikting osy psihologiyalyq-ómirlik qajettiligin dәp basyp, mektepterding qosymsha sabaqtar úiymdastyryp tabys tabuy, beyimdeu-baptau mekemelerining neshe týrli tәsil oilap tauyp, ony payda kózine ainaldyryp alghaly qashan. Payda týser jerge kapitaldyng ýiir keletini zandylyq. Sonymen, bilim salasy tua bitti missiyasyn atqarumen qatar, iri industriyagha ainalghan-dy. Qytaydyng eng iri internet kәsiporyndarynyng ishinde atalmysh sala alyptarynyng da aty jii kezigetini sodan. Mysaly, 2020 jyldyng qazanynda «Yuanfudao» onlayn bilim beru kompaniyasy 2,2 mlrd dollar investisiya tartyp, elding internet kompaniyalary ishinen bir rettik investisiya tartudyng eng jogharghy somasyn oryndaghan.

Pandemiya kesirinen onlayn oqytu aldygha shyqqan 2020 jyly, bilim salasyna investisiya tartu tarihtaghy eng jogharghy dengeyge jetip (68 mlrd yuan), 2019 jyldan birden 5 ese úlghayypty. «Qytay kәsipkerleri» jurnalynyng derekteuinshe, eldegi beyimdeu-baptau mekemeleri 700 myngha, ondaghy júmys jasaushylar sany 10 mln adamgha jetipti. Múnshama auqym óz kezeginde QKP-nyng nazarynan qaghys qalmasy týsinikti de. Óitkeni jaqynghy eki jyldan beri QKP qarjy aghymy men internet qúdiretinen sekem alyp qalghandyghyn anghartyp aldy. Árqaysysynyng neshe jýz million kliyenti bar jәne olargha qatysty týpsiz informasiyalar qoryna iye, orasan qarjymen oinap otyrghan «Alibaba», «Tencent», «Uber», «Meituan» syndy internet alyptaryn «monopoliyany shekteu, bәsekelestikti qamtamasyz etu, qadaghalaudy kýsheytu, retke keltiru» tәrizdi jeleulermen tәrtipke shaqyryp alghannan keyin, endi ózge salalargha kóz tige bastaghany bayqalady.

Sondyqtan da atalghan sheshimde «mektep sabaqtarymen qatysty beyimdeu-baptau mekemelerining kapital naryghyna shyghyp, investisiya tartuyna jappay shekteu qoyylatyndyghy, shetel kapitalynyng endigәri aksiyany tizgindeu nemese aksiya iyelenu jolymen búl salagha enuining qatang shekteletindigi» anyq.

Búl salanyng janaghyday qarjylyq әleuetin aitpaghanda, onyng kommunistik iydeologiya men tújyrymdardan basqalay «bóten» oilar men tanym-týsinikterding enip ketuining sanylauy ekendigi, tipti de, nazar audartugha tiyis. Óitkeni, mektep qabyrghasyndaghy qosalqy dәristerden oqushylar jana әdistemelermen birge, jana informasiyalargha ie boluy, qyzyqtyrarlyq tyng oilargha qúmartuy mýmkin ghoy. Al mektepten tys mekemelerding oqushygha bereri onan da kóp. Shyntuaytyne kelgende, qytaylyq jasóspirimder syrt әlem turaly eng alghashqy habarlardy, shetel informasiyalaryn, ghalamshardyng ózge týkpirlerinde ne bolyp jatqanyn, basqa eldegi qúrdastarynyng nendey qiyalmen ómir sýretinin alghash osy aradan tabady. Búl kompartiyanyng týpkilikti mýddesi men myzghymastay jasaghysy keletin ýstemdigine týpkilikti jat dýniye. Demek, jetkinshekterding janasha iydeyalar qabyldap, ózge kórkem әlemning barynan habar tauyp ketpestigin kazirden qolgha ala bastapty. «Oqushylardyng ýstemesin jenildetudin» mine, osynday astarly qabattary da bar. Búl da Qytay kommunistik partiyasynyng qogham men qoghamdyq oidy shengeldeuining janasha tәsili-dýr.

Múqamethan Qonarbay

Abai.kz