Áueli aqparat:

Qazaqstan Ýkimeti Reseyding SBER kompaniyalar tobymen kelisim jasasyp,  «elektrondy ýkimet» (eGov) platformasyn jasaytyn bolypty. Yaghni, endi Qazaqstannyng «elektrondy ýkimeti» Reseylik kompaniyanyng baqylauynda bolady degen sóz.  Al dәl Reseylik kompaniyamen kelisim jasasudyng basty sebebi – SBER kompaniyasy bizding Ýkimetke bastapqy kodttardy beruge kelisipti.

Búl turaly kýni keshe QR Sifrlyq damu, innovasiya jәne aerogharysh óndirisi ministri Baghdat Musinning ózi mәlimdegen.

Ministr Musin «Atameken Business» arnasynyng efiyrinen nege Reseylik kompaniya qyzmetine jýgingenin týsindiruge tyrysypty.

Ministr Musin ne deydi?

«Biz búl mәselege dәiekti әri jýieli týrde keldik. Ártýrli keysterdi zerttedik. Sonyng ishinde, Arab Ámirlikterin, Singapurdy qarastyrdyq. Olar negizinen Moicrosoft-ty qoldanady.  Biz Qazaqstan atynan 2017 jyly Microsoft-pen kelissóz jýrgizbek bolghanbyz. Olar bastapqy kodtaryn ashsa, biz onda ne jazylghanyn bir ret bolsa da kórip alsaq, basqaru ýshin emes, sertifikasiyalau ýshin ghana degenbiz. Biraq olar bas tartty. Sondyqtan, biz Últtyq qauipsizdik komiytetining talaptary men Aqparattyq qauipsizdik turaly zannamalargha sәikes keletin ózge amaldardy qarastyrdyq.

Eshqanday betbelgiler joq ekenin kóz jetkizuimiz ýshin bizge ashyq bastapqy kodtar kerek ekenin memorandumgha anyqtap túryp jazdyq. Hakerler búl jýiege búzyp kirip, bizding mәlimetterimizdi ózge maqsattargha paydalanbauy ýshin kerek», - deydi ministr Musiyn.

Onyng aituynsha, búl mәsele QR Últtyq auipsizdik komiytetinde, Ýkimet pen Preziydent Ákimshiliginde aqyldasyp sheshilgen.

Baghdat Musinning jәne bir aitqany: «Elektrondy ýkimetti» janaghy SBER úsynghan baghdarlamalyq ónimdi paydalanghanda derekterdi baqylau men berudi tek qazaqstandyq mamandar jýzege asyratyn bolady. Al Reseylik mamandargha tikeley rúqsat berilmeydi, qoljetimdilik joq-mys.

«Aqparattar bazasy Qazaqstan aumaghynda, qorghalghan infraqúrylymda saqtalady. Ol Reseylik mamandargha qoljetimdi bolmaydy. Búl memorandumda anyq jazylghan. Tipti, qanday da bir tehnikalyq qoldau kerek bola qalghannyng ózinde, ol bizding mamandardyq baqylauymen ghana jýzege asyrylady», - depti ministr Musiyn.

Ministr Musinning aituynsha, eki taraptyng qúqyq-qúzyretteri týgel jazylatyn atalghan kelisimge kelesi jyldyng nauryz-sәuir ailarynda qol qoyylmaq kórinedi. Joba 5 jylgha josparlanghan. Qúny – 500 million dollardy qúraydy.

Preziydent Toqaev ne deydi?

3 qyrkýiek 2021 jyl. Shyghys ekonomikalyq forumy ayasynda QR Ýkimet basshysy Asqar Mamin men SBER basshysy German Gref memorandumgha qol qoydy. Oghan Qazaqstan preziydenti Q.Toqaev pen Resey preziydenti V.Putin kuә boldy. Ol boyynsha, eki tarap Qazaqstannyng sifrlyq transformasiyasy boyynsha jobalardy jýzege asyru, «Data-Driven Government» konsepsiyasy men sifrlandyrudyng platformalyq modelin jasau qarastyrylghan.

«Búl joba bizding elderimizding ózara senimin bildiredi. Sondyqtan, shyn mәninde strategiyalyq sipatqa iye. Bizding naryghymyzda 15 jyldan beri sәtti júmys istep kele jatqan «SBER-din» Qazaqstannyng memteh-ining institusionaldy negizin jasaugha qatysuy – Qazaqstan men Resey qarym-qatynasyn onan әri jan-jaqty etedi», - depti preziydent Toqaev sol jiynda.

Preziydent Putin ne deydi?

Al Resey preziydenti Putiyn: «Qazaqstan Ýkimeti men «SBER» kompaniyalar toby arasynda atalghan sala boyynsha birlesip júmys isteu turaly kelisimge qol qoyyluy – eki el arasyndaghy qarym-qatynastardyng óte joghary dengeyde ekenin kórsetedi. Búl barlyq sala boyynsha, sonyng ishinde sifrlandyru boyynsha da solay», - depti.

Sarapshylar ne deydi?

Qazaqstan - Reseyding aqparattyq bodany

Múhtar Tayjan:

- Ministr Baghdat Musinning IT naryq, «SBER-men» kelisim jayly diskussiyasyn kórip shyqtym. Men IT mamany emespin, biraq, birqatar metodologiyalyq eskertpelerim bar:

Kelisimning tiyimdiligi, ony damytu jospary turaly diskussiyalardy kelisim jasalyp, qújattargha qol qoyylyp bolghan osng emes, kelisim jasamay túryp talqylau kerek!

Esterinizde bolsa, Kedendik odaqqa kirerde de osylay bolghan. Áueli kirip alyp, artynan onyng «tiyimdiligi» jayly týsindiruge tyrysqan. Aqyry ne boldy? Biz kóp mәsele boyynsha ekonomikalyq egemendigimizden aiyrylyp qaldyq. Bizdegi kóptegen sala tútas kýirep qaldy.

2015 jyldyng kýzi. Dәl osylay, eshkimmen aqyldaspay, eshkimge aitpay, jer utraly zandardy qabyldap jiberdi. Onyng ayaghynda  2016 jyly ne bolghanyn bilesizder. Sodan beri jerge qatysty eshbir zannamalar men týzetulerdi birjaqty qabyldamaydy. Ol dúrys ta! Arty әleumettik daugha úlaspauy ýshin aldyn-ala kelisilip, talqylanghany dúrys.

Sol sekildi, IT salasyna qatysty da solay boluy kerek. Aldymen aqyldasyp, talqylap, sosyn baryp kelisim, memorandum nemese zang etip qabyldau kerek.

Al mynau «SBER-ge» qatyst aitar bolsam, maghan búl iydeya únamaydy. Men búl salanyng mamany emespin. Sarapshylar kenesin qúru kerek. Oghan tek mamandar ghana emes, tәuelsiz sarapshylar da kirui kerek. Jәne ondaghy irbir mәsele qoghamgha ashyq jariyalanuy kerek.

Núrlan Janay, IT mamany:

- Songhy kýnderi «eGov platformasyn Reseyding SBER-i jasaydy dep bir top belsendi shulap jýr. Osynday shu tughyzyp, dәl osy uaqytta búnday aqparat shyghyp, halyq mәn-jaydy bilmey shulap jýrgenine ne sebep ekenin týsine almadym. Sonda da búl taqyrypqa bes tiynymdy qosa keteyin.

Taza fakt ýshin aita keteyin, Qazaqstandaghy biraz sayttyng serverleri Reseyde jatyr. Yaghny Qazaqstannyng kóptegen qoldanushylarynyng mәlimetin Resey beske biledi. Nege serverler Reseyde degen súraqqa jauap, sebebi arzan, ynghayly, serviysi jyldam.

Búdan bólek eldegi qanshama memlekettik mekemelerdin, keybir әkimdikterdin, tipti biraz baspasóz hatshylardyng resmy júmys poshtalary mail.ru-da ashylghan. Kaspi-ding prodakt menedjeri Tinkoff degen Reseyding bankinen kelgen. Kaspi iyesi Lomtadze de Baring Vostok degen Reseydegi tanymal venchurlyq kompaniyanyng partnery bolghan.

Orta bilim salasyndaghy mektepterdegi oqushylardyng bәrining baghasyn tirkeytin Kundelik.kz degen monopoliyalyq kompaniyada da qúryltayshylardyng biri Reseyding Dnevniyk.ru kompaniyasy. Bizding ósip kele jatqan úrpaqtyng qalay oqitynyn, qay oblysta qanday bala, qalay oqidy, qay tilde oqidy, qay sabaqtan qansha alady, barlyq mәlimetke Reseyding qoly jetip túr.

Jalpy jyl sayyn Qazaqstanda 100 mynday oqushy mektep bitirse, onyng 20 myngha juyghy Reseyge oqugha ketedi (Ár jylghy statistika shamamen osylay). Olardyng ishinde basy isteytinder sol elde qalady, tipti azamattyghyn aluy da mýmkin. Reseyding uniyversiytetteri daryndy mektep bitirushilerin ózderine qalay tartatyny bólek әngime.

Búlardyng bәrinen shyghatyn qorytyndy, Qazaqstan - Reseyding aqparattyq bodany. Bizde internette ne aqparat bar, bәrin reseylikter biledi. Biz aqparattyq qauipsizdik jaghynan bayaghyda «qoragha kirip» ketkenbiz. Endi qansha shulasaq ta, jaghday týzelmeydi. Euraziyalyq Odaq ayasynda dep kez kelgen memorandum kelisim jasala beredi…

Osy kezge deyin barlyq mәlimetti bilip-bilmey berip qoysaq, endi eGov-ty SBER-ge qos qoldap tapsyru degen masqara jaghday. Qazaqstan da eGov-ty jasaugha maman da, aqsha da, uaqyt ta, basqa resurs ta jetip artylady. Tek niyet men Reseyge «joq» dep aitatyn ruh kerek!

eGov-ty SBER alatyn bolsa, Qazaqstandaghy halyqtyng kónil-kýiin, әl-auqatyn, arman-maqsatyn, tipti, bolashaghyn biledi degen sóz. Qazirgi zaman aqparattyq-tehnologiyalyq ghasyr bolghandyqtan, resmy týrde eldi basyp almay-aq, elding halqynyng aqparatyn alsa, halyqtyng sanasyn ulaugha mәlimet jetedi. Resey ózining iydeologiyasyn basymyzgha әngir tayaq oinata beredi.

Jalpy bizdegi Tengrinews bastaghan aqparattyq agenttikterding bas betindegi janalyqtargha qarap-aq, qay elding soyylyn soghatynyn biluge qatty aqyldy bolu shart emes. Reseyshil belsendiler de osy Facebook-ta jetip artylady. Negizi orys tiline әngime aitpandar degenning ózi «artty qysyndar, qazaqtar» dep betke tike aitqan messedj ghoy.

Marat Shibutov, sayasatshy:

- Ózimshelep, qarapayym tilmen aitsam, keshe Baghdat Musin Qazaqstandyq IT mamandary kóp jyldan beri memleketten jaqsy tapsyrys alyp kele jatsa da, san jaghynan da, sapa jaghynan da damy almady degendi aitty.

Men de bir jýrgen «onbaghanmyn» ghoy, ministrding aitqandary qanshalyqty ras ekenine kóz jetkizu ýshin, memlekettik satyp alu portalynan tanymal IT kompaniyalardyng qanday kelisimsharttar jasaghanyn, qansha aqsha alghanyn qarap shyqtym. Kimnin-qansha alghany bәrin qyzyqtyrady ghoy...

«Arta Software» JShS – 2016 jyldan beri 19 kelisim jasalypty. Jalpy somasy – 412 million tenge. Onyng 17-sining kelisimsharty birkózden jasalghan (145 mln tenge).

«Prime Source» JShS(Praym Sors) – 2018 jyldan beri 10 kelisis jasalghan. Jalpy somasy – 533 mln tenge. Barlyq kelisimder ashyq konkurs arqyly jasalghan.

«TAMUR» JShS – 2016 jyldan beri 89 kelisim jasalghan. Jalpy somasy – 3 milliard tenge. Onyng 84-i birkózden alynghan (1,877 mlrd tenge).

«OPEN SYSTEMS DEVELOPMENT» JShS – 2016 jyldan beri 22 kelisim jasalghan. Jalpy somasy – 2,593 milliard tenge. Onyng tek 2-eui ghana birkózden (126,75 mln tenge).

«Helios Soft» JShS – 2018 jyldan beri 1070 kelisim jasalghan. Jalpy somasy – 794 million tenge. Barlyghy da birkózden jasalghan.

Menshiktik baghdarlamalyq qamtamasyz etuler az-azdan satylghan, alayda kliyent kóp.

«Azimut Solutions» JShS – 2017 jyldan beri 24 kelisim jasalghan. Somasy – 1,172 milliard tenge. 5 kelisim birkózden jasalghan (184,65 mln tenge).

«ESEPSHI.KZ» JShS – 2016 jyldan beri 65 kelisim jasalghan. Somasy – 3,826 milliard tenge. Onyng 20-sy birkózden (1,091 mlrd tenge).

«InesSoft» JShS – 2016 jyldan beri 98 kelisim jasalghan. Somasy – 6,556 milliard tenge. Onyng 20-sy birkózden (966,5 mln tenge). Barlyq kelisimder birkózden. Oqu oryndary (kolledjder men JOO-lar) barlyghy derlik osy jyýeni satyp aluda.

«Alora IT Solutions» – 2017 jyldan beri 24 kelisim jasalghan. Somasy – 3,174 milliard tenge.

Búdan biz ne kóremiz? Otandyq IT mamandary memleketpen birlese otyryp, qajyrly enbek etude degen sóz. Olar óz tauarlaryn satyp qana qoymay, qyzmettik servisterdi de jýieli atqaruda. Osy jerde eskere ketetin bir jayt – olardyng negizgi shyghyny – qyzmetkerlerding shyghyny men komputerlerdi, serverlerdi satyp alu. Sondyqtan, olardyng paydasy óndiristegilerden góri aitarlyqtay joghary. Onda da janaghy kompaniyalardyng qyzmetkerleri asa kóp emes. kóbisinde әri ketkende onshaqty adamnan ghana. Sonymen qatar, memleketten ghana emes, jeke sektordan da tapsyrys bar ekenin jәne eskeriniz. Sondyqtan, bizding IT mamandar qarajayau emes!

Taqyrypqa túzdyq:

Ayta keteyik, Qazaqstan Ýkimeti Reseylik SBER kompaniyalar tobymen kelisim jasasyp, «elektrondy ýkimet» platformasyn jasaytyn boldy. Búl kelisimge eki el preziydentterinin, Qasym-Jomart Toqaev pen Vladimir Putinning kózinshe qol qoyylghan. Atalghan kelisim turaly osyghan deyin esh jerde, eshbir sayasi, qoghamdyq minberlerde, eshbir aqparat kózderinde aitylghan joq, talqylanghan joq. Sondyqtan da, qazaq qoghamy, Qazaqstan qoghamy, atalghan sala mamandary búl jobagha qarsylyq bildirude.

5 aqpan 2021 jyl. Ýkimet basshysy Asqar Mamin «Digital Almaty» forumyna qatysyp:

«Sifrlandyru ekonomika salasynda da, adam ómirinde de óte manyzdy mәsele ekenin aita ketken jón. Barlyq jerde júmys, bilim beru salasy qashyqtan jalghasyp jatyr. Búl sifrlyq ekonomikanyng aitarlyqtay manyzdy ekenin kórsetedi. Pandemiya Qazaqstannyng ekonomikasy túraqty ekenin kórsetti. 2020 jyly Qazaqstan elektrondy ýkimetti damytu boyynsha 29 oryngha túraqtady. Biz ary qaray da sifrlandyrudy damytudy maqsat etip otyrmyz. Memleket basshysynyng tapsyrmasy boyynsha, biz qazirgi tanda memlekettik organdardy tolyghymen sifrlandyru júmystaryn jýrgizip otyrmyz. Aqparat jinau jәne analiz jasau jolynda sifrlyq innovasiyalardy qoldana otyryp, jana jýielerge jol bastaytyn bolamyz. Aldaghy bes jylda Qazaqstannyng barlyq oblystary men aimaqtary 5G internetpen qamtamasyz etiletin bolady.

Shekteulerge qaramastan, biz sifrlyq infraqúrylymnyng qol jetimdiligi men sapasyn jaqsartu boyynsha kýsh-jigerimizdi jedeldettik. 2020 jyly biz 20 myng shaqyrymdyq talshyqty-optikalyq baylanys jelilerin saludyng MJÁ jobasyn ayaqtadyq. Mynnan astam úyaly baylanystyng bazalyq stansiyalary ornatyldy, búl aimaqtardaghy tehnologiyalyq tensizdik dengeyin aitarlyqtay tómendetuge mýmkindik berdi. Nәtiyjesinde býginde Qazaqstan halqyn internetpen qamtu 99% qúraydy», - degen edi.

Premier-ministrding búl sózi qogham arasynda ýlken dau tudyrdy. «99 payyz halyq internetpen qamtylghan», degen sózi әleumettik jelide keninen talqylandy. Pandemiya halyqtyng shynayy túrghydan qansha payyzy internetpen qamtylghanyn kórsetip berdi. Ókinishke oray, Qazaqstan Ýkimetining sifrlandyru dep atalatyn kópjyldyq baghdarlamasy bos әngime, jay ghana úrlyq bolyp shyqty. Onyng dәleli - Qazaqstanyng «elektrondyq ýkimetin» Reseylik «SBER-ge» jasatu turaly sheshim. Sonymen, Qazaqstan Ýkimeti Reseyge, Reseylik kompaniyagha 500 million dollar tólep, «Qosh bol, Sifrlyq Tәuelsizdik!» degeli túr.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz