Aron Atabek. Qazaghym meni úmytpasa eken
Almaty qalasynyng etegindegi shyrghalany mol Shanyraq oqighasyna qatysty isti bolyp ketken azamat, kýresker aqyn Aron Atabekting Alash júrtyna múng shaghyp jazghan hatyn jariyalap otyrmyz. Hat negizinen Qyzylorda qalasynda túratyn belgili qogham qayratkeri, últ azattyghynyng úranshysy Saghat Jýsipke arnalghan eken. Birazdan beri Abai.kz aqparattyq portalynyng túraqty avtory bolyp kele jatqan Saghat aghamyz hatty bizding redaksiyamyzgha joldap, jaryq kóruin, Aronday azamattyng arman tilegi qalyng qazaqqa jetuin qalapty. Biz de ol tilekti qúp kórdik.
«Abay-aqparat»
Armysyz, asa qadirli Saghat agha!
Hatynyzdy alyp bek riza boldym. Ózinizdey azamattar meni úmytpasa, qazaq halqy meni úmytpaydy dep bilemin.
Sәke! Ózinizdi qarapayym adam, internet oqushysy retinde tanystyrghanynyz onsha kelispeytin siyaqty. Sizding bedeldi qogham qayratkeri, últjandy azamat ekeninizdi býkil Qazaqstan sonau «Perestroyka» kezinen jaqsy tanidy. Men ózim de Sizding ótkir maqala, súhbattarynyzdy oppozisiyalyq gazetterden oqyp tәnti bolghan edim. Ar jaghyn aitpay-aq qoyayyn....
Almaty qalasynyng etegindegi shyrghalany mol Shanyraq oqighasyna qatysty isti bolyp ketken azamat, kýresker aqyn Aron Atabekting Alash júrtyna múng shaghyp jazghan hatyn jariyalap otyrmyz. Hat negizinen Qyzylorda qalasynda túratyn belgili qogham qayratkeri, últ azattyghynyng úranshysy Saghat Jýsipke arnalghan eken. Birazdan beri Abai.kz aqparattyq portalynyng túraqty avtory bolyp kele jatqan Saghat aghamyz hatty bizding redaksiyamyzgha joldap, jaryq kóruin, Aronday azamattyng arman tilegi qalyng qazaqqa jetuin qalapty. Biz de ol tilekti qúp kórdik.
«Abay-aqparat»
Armysyz, asa qadirli Saghat agha!
Hatynyzdy alyp bek riza boldym. Ózinizdey azamattar meni úmytpasa, qazaq halqy meni úmytpaydy dep bilemin.
Sәke! Ózinizdi qarapayym adam, internet oqushysy retinde tanystyrghanynyz onsha kelispeytin siyaqty. Sizding bedeldi qogham qayratkeri, últjandy azamat ekeninizdi býkil Qazaqstan sonau «Perestroyka» kezinen jaqsy tanidy. Men ózim de Sizding ótkir maqala, súhbattarynyzdy oppozisiyalyq gazetterden oqyp tәnti bolghan edim. Ar jaghyn aitpay-aq qoyayyn....
Biz bәrimiz sayasy kýresti erterekte bastasaq ta (1986 jyly stihiyalyq týrde, 1989 jyly sanaly úiymdastyrushy retinde) jetken jetistikterimiz az. Oghan obektivti jәne salmaqty sebepter kóp. Aytalyq, Reseyde revolusiyalyq prosess 1 ghasyrgha juyq sozyldy (1825 j. - dekabrister, 1917 j. - revolusiya!). Al, qazaqqa bar bolghany 5 jyl búiyrdy (1986-1991jj!). Bayaghy «Alash-Orda» kezenin esepke almay otyrmyn - sebebi sabaqtastyq (preemstvennosti) bolghan emes. Biz ózimiz janghyrtamyz dep talpynghan «Alash» partiyasynyng kýni әli de búlynghyr (1990).
Búghan qosa, sol «Qayta qúru -Perestroyka» kezinen aty shyqqan últjandy kýresker buynnyng da merzimi ayaqtalyp keledi! Ókinishke oray, әriyne. Men ózim kelesi jyldyng qantarynda 60 jasqa tolamyn. Siz óziniz menen ýlkendeusiz. Óziniz jaqsy tanityn Ghaziyz, Dos, Jasaral jәne basqalar jas jaghynan sol shamada. Jәne sayasy praktikalyq әreketteri әrtýrli: Sóz ben Isting alshaqtyghy bar. Qazaqqa osy kezende asa qajetti RADIKALIZM qasiyetinen olar júrday! Al Radikalizm bolmay, Sóz ben IS qosylmay - qalghanynyng bәri myljyng sózge, malta ezuge ainalyp ketedi.
Mening jaghdayymdy qiyndatatyn taghy da bir jәit - býgingi biylik býtindey janarmay, men bostandyqqa shyqpaymyn! Shanson (blatnaya pesnya) әninde aitqanday: «Na dvoih u nas odin zvonok!».
Osy tar qapasta otyrghan jaghdayymda mening kýres jolyn jalghastyruyma qanday amaldar bar? Meninshe, 2 ghana jol bar:
1. Tarihta naghyz qazaq azamaty, últ patrioty, kýresker jәne revolusioner keypinde qalu. Ol ýshin men búryn da REJIM aldynda eshqashan enkeygen emespin, qazir de ghúmyrymnyng sonyna deyin, synbay, satylmay ótemin dep senemin. Sebebi, kelesi buyndargha ÓNEGE, ÝLGI, IYDEAL tútatyn adamdar kerek. Men bolayyn, basqalar bolsyn, - kóbirek bolghanymyz dúrys. Sonda ghana Isatay-Mahambet, Kenesary-Nauryzbay RUHTARY jandanady!
2. Sayasy kýres prosesi kezinde jinaqtalghan SAYaSY jәne ÓMIRLIK tәjiriybemdi kitap retinde kelesi buyndargha múra retinde qaldyru.
Aytpaqshy, «Mәngýrtstan» degen kitaptyng avtory men emespin. Mýmkin bolsa, internet-raspechatka kýiinde maghan berip jiberersiz.
Degenmen, men ózim onnan asa kitap jazyp shygharghan adammyn. Onyng tolyq tizimi internette bar. Kitaptarymnyng tizimi internetke shyqqan boyda meni Arqalyqtyng týrmesine («krytka»), onyng ishinde PLS uchaskesine («Pojiznennoe liyshenie svobody») audarghan edi!
Qazaqqa, әriyne, fundamentaldyq túrghyda jazylghan da kitaptar kerek. Aytalyq, mening «Shanyraq - Vosstanie bezdomnyh» jәne «Serdse Evraziy ily Velikiy Ariiskiy Qaghanat Altyn Orda» atty enbekterim de bar. Biraq, onsha kitapqúmar emes qarapayym halyqqa shaghyn Broshura-kitaptar, eng birinshi kezende qajet bep oilaymyn. Kezinde (1991j) Moskvadan men «Alash y Kazahskaya nasiya» kitapshamdy 100 myng tirajben shygharyp, ony jigitter býkil Qazaqstangha taratyp jibergen edi. Meninshe, últtyq jәne sayasiy-kýreskerlik sezimdi oyatu ýshin búl qajet shara boldy.
«Kajdaya kniga iymeet svoiy sudibu» - degen danalyq sózdi jaqsy bilemiz. Jogharyda atalyp ketken «Serdse Evraziiy...» kitabym (qoljazbam!) jóninde arnayy aitqym kep túr. Osy kitapty men Arqalyq týrmesinde, odinochka kamerada otyryp jazyp shyqtym. Ony «bostandyqqa» shygharugha eshqanday mýmkindik bolghan joq. «Krytka» degen týrme - ol lageri emes, shybynnyng ózi erkin kire almaydy da, shygha almaydy da. Sondyqtan men osy kitapty (qoljazbany!) QR Bas Prokuraturasyna jibermekshi boldym. Talap - osy kitapqa Sayasiy-Pravolyq ekspertiza jýrgizilsin: QR Konstitusiyasyna osy enbek say ma, say pe? Mening búl saualyma mynanday eki jauap boluy mýmkin edi:
1. SAY emes - yaghny kitapta antikonstitusiyalyq tújyrymdar . Onda meni qaytadan SOTTAP, taghy da 18 jyl merzim bersin!
2. SAY - yaghny osy kitapta eshqanday antikonstitusiyalyq tújyrymdar joq. Bar bolsa SANALY SYN («razumnaya kritika») bar, jalpy demokratiya zandaryna sәikes! Búl jaghdayda maghan kitabymdy internetke jetkizip, baspahanadan shygharugha rúqsat berilsin!
Biraq, әriyne, búl ótinishim de oryndalghan joq. Sóitip, 2 jyl PLS-e óte shyqty. Etapqa 1 saghat qalghan kezde (21 fevrali, 2012 j.) meni operler kabiynetine shaqyryp alyp sóilesti. Maghynasy - aqsaqal, osy Sizding kitabynyz biz ýshin pәle boldy. Astana tekserip SIZO-da búl qoljazba shyghatyn bolsa, shmon («obysk») kezinde, biz joghary jaqtan sóz estiytin bolamyz.
Men әriyne, Zangha sәikes, qoljazbany Bas Prokuraturagha kezinde jiberu kerek edi, al endi óz obaldaryng ózderine dedim. Sóitip qarauyldar mening 2 qorjynymdy ("keshariy") kóterip, meni vagonzakqa salyp jiberdi. Poezd zәulim jyldamdyqpen algha tartty. Bir kezde konvoyshylar obysk jasaugha keldi («Armeyskiy shmon»). Mening sumkamdy ashty da - esikke qaray «Vzryvchatka!» dep aiqaylay qashty. Qarasam, sumkanyng ishinde shynynda da vzryvnoe ustroystvo -jarylatyn zat siyaqty, bir ýlken nәrse jatyr. Shygharyp qarasam - búl mening Samodelka Gantelim, yaghny 15-shaqty 1-litrlik bótelkeler, ishi tolghan su, bir birine shýberekpen baylanghan, matalyp qoyylghan! Men ózim sportty jaqsy kóretin adammyn, jattyghudy týrmede de toqtatqan emespin. Biraq, búl gantelimdi men kamerada qaldyryp ketken joqpyn ba?!
Gәp basqada eken. «Serdse Evrazii» degen qoljazbam Bas Prokuraturagha ketpesin dep - mentter sumkada jatqan 2 dәu paket (ishi tolghan qoljazba!) pen bir ishi kitapqa toly dorbamdy jәne kanselyarkany (dәpter, aq qaghazdar) úrlap әketken eken! Ornyna, salmaghy bilinbesin dep - osy samodelka-gantelimdi salyp jiberipti!
O, toba! Qazaq, әriyne, tentek halyq - mal úrlaydy, qyz úrlaydy! Biraq, bireuding qoljazbasyn úrlau degen qaydan shyqqan «moda»?! Tem bolee, úrlyq jasamay-aq, «iziyatiye» degen zandy әreket jasaugha bolar edi ghoy! Kәdimgidey, protokol jasap, tәrkilengen zattardyng attaryn jazyp, qol qoyyp, maghan osy «protokol-iziyatiye» degen qújatty qolyma ústatyp! Al, «úrlyq» - búl QK-ng 175 baby ghoy, 10 jylgha sheyin merzim beriledi! Al, Zang qorghaushylardyng ózderi ÚRLYQ istese - tipti MASQARA emes pe?
Qysqasy, Qaraghandy SIZO-na jetken boyda Bas Prokuraturagha osy oqigha jayynda Aryz-Shaghym jiberdim. Qarajal lagerine kelgen song Bas Prokuraturadan jauap keldi: Mening aryzym Qostanay oblystyq prokuraturasyna, al odan Qostanay oblystyq Ishki ister basqaramsyna (IIB), odan Arqalyq IIB-e tekseru ýshin jiberilgen eken. Jauaptyng avtory - Zamestiyteli nachalinika upravleniya po nadzoru Genprokuratury RK K.Maldybaev (02.03.2012 j. № 2-0109-12-11358).
Biraq, bayaghy jartas - sol jartas. Odan keyin ne bolghany belgisiz. Sóitip, jauapty mekemeler bir birine «Otpiska» jazyp, isti QÚRDYMGhA ainaldyryp jiberdi, bilem!
Áriyne, osy iske OBSE jәne BURO po pravam aralasqanda - bәlkim nәtiyje basqasha bolar edi. Biraq, olargha Aryzdy jetkizu ýshin - aldymen internetke shyghu kerek. Al mende múnday mýmkindik joq. Pravozashitnikter maghan 2 jylda 1 ret ghana keldi. Jurnalister bolsa qarasyn da kórsetpeydi. OPPOZISIYaDAN naqty kómek kýtu - búl naghyz «naivnyak» (balasha senu) bolar edi. Al YuRISTERGE jýginsek - «Shanyraq» prosesinde topyrlap jýrgen 30 shaqty qorghaushylardyng ózderi joq bolyp ketti! Eng bolmasa, Bas Prokuraturagha Nadzornyy jaloba jazugha shamalary jetpedi. Al, men ózim jazghan aryzdar týrme qabyrghasynan shyghyp birden ÚQK-ning arhiyvine jetkiziledi.
«Rukopisy ne goryat» degen taghy da bir dana sóz bar. Degenmen, әrbir kitabym, - tughan balamday ghoy! Bir balamdy joghaltyp alghanday boldym. Áriyne, kerek bolsa, men osy kitabymdy qaytadan jadymdy janghyrtyp jazyp shyghamyn. Biraq, әzirshe tvorchestvolyq júmyspen ainalysugha jaghday joq.
Men Qarajal lagerine 4 martta oraldym. Al, 9 apreli kýni KIChA (karser) degen jazalau jerine aparyp qamap tastady. Tymau tiyip jәne pnevmoniya auruym qozyp, auyr halde tósek tartyp jatqanyma qaramay - osy KIChAGhA taghy da kirgizdi. Eki jyl búryn osy Kichada 6 ay ótkizip - Arqalyqqa ketip edim. Endi sol ssenariy qaytalanatyn siyaqty. Osy joly maghan 3 ay PKT ("pomeshenie kamernogo tipa") berildi. Onyn ýstine 24 kýn ret retimen qosylyp (ny za chto) kele jatyr - ol ShIZO («shtrafnoy izolyator»). Bәrin tútas eseptegende - 3 avgusta shyghuym kerek. Oghan deyin meni naqty qayda jiberetinderi de aiqyndalady.
Mineki, qysqa qayyrghanda jaghdayym osynday. Áriyne, býgingi tanda men siyaqty belgili politzekke (sayasy tútqyngha.-red) Stalin zamanyndaghy pytkalar, yaghny tәndi qorlap, qinau tәsilderi qoldanbaydy. Biraq, PSIHIKALYQ pytkalar - óte kóp. Mysaly, Arqalyqta 2 jylda birde bir ret telefon arqyly ýimen sóilesu, birde bir svidanka berilgen emes! Ýiden 1-ghana hat aldym, olar menen 2 hat alghan eken. Jәne PROVOKASIYaLAR kóp. Maqsaty - qalay bolsa da KIChADAN lagerige shygharmay ústau! Bayqasam, 6 jyl bolypty otyrghanyma, sonyng ishinde bir jarym jyl ghana lageride qara jer basyp, aua jútyp jýrippin. Qalghan 4,5 jyl - ýnemi «pod kryshey», yaghny qamauda ótkizippin.
P.S.
2008 jyly kýzde, Qarajalgha kelgenimde Qyzylordadan bir «Sәke» degen kisi qomaqty qarjyny (edinisany») telefonyma salyp jiberipti. «Ou, siz kim bolasyz?» degen súraghyma: «Jәi, qazaqpyz ghoy!» degen jauap aldym. Sol kezding ózinde osy «Sәke» - belgili qogham qayratkeri Saghat Jýsip emes pe degen oy keldi! Eger osylay bolsa, Sizge Saghat agha, shyn jýrekten rizashylyghymdy bildiremin! Mәsele, әriyne, tek ghana aqshada emes, - adamnyng kónilinde ghoy! «Solidarnosti duha!» - oryssha aitsaq. Al, eger basqasha bolsa, búl «Sәke» Sizdey ardaqty «Sәkene» say keled eken!
Áyteuir, ainalayyn QAZEKEM meni ÚMYTPASA boldy ghoy! Al, QAZAQ ýshin biz әrqashan «JAN PIDA!» deymin.
Hat jazushy ininiz Aron ATABEK.
18 shilde, 2012 j
Qarajal qalasy. KIChA
Uch. AK 159\2.
