ارون اتابەك. قازاعىم مەنى ۇمىتپاسا ەكەن
الماتى قالاسىنىڭ ەتەگىندەگى شىرعالاڭى مول شاڭىراق وقيعاسىنا قاتىستى ءىستى بولىپ كەتكەن ازامات، كۇرەسكەر اقىن ارون اتابەكتىڭ الاش جۇرتىنا مۇڭ شاعىپ جازعان حاتىن جاريالاپ وتىرمىز. حات نەگىزىنەن قىزىلوردا قالاسىندا تۇراتىن بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، ۇلت ازاتتىعىنىڭ ۇرانشىسى ساعات جۇسىپكە ارنالعان ەكەن. ءبىرازدان بەرى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ تۇراقتى اۆتورى بولىپ كەلە جاتقان ساعات اعامىز حاتتى ءبىزدىڭ رەداكتسيامىزعا جولداپ، جارىق كورۋىن، ارونداي ازاماتتىڭ ارمان تىلەگى قالىڭ قازاققا جەتۋىن قالاپتى. ءبىز دە ول تىلەكتى قۇپ كوردىك.
«اباي-اقپارات»
ارمىسىز، اسا قادىرلى ساعات اعا!
حاتىڭىزدى الىپ بەك ريزا بولدىم. وزىڭىزدەي ازاماتتار مەنى ۇمىتپاسا، قازاق حالقى مەنى ۇمىتپايدى دەپ بىلەمىن.
ساكە! ءوزىڭىزدى قاراپايىم ادام، ينتەرنەت وقۋشىسى رەتىندە تانىستىرعانىڭىز ونشا كەلىسپەيتىن سياقتى. ءسىزدىڭ بەدەلدى قوعام قايراتكەرى، ۇلتجاندى ازامات ەكەنىڭىزدى بۇكىل قازاقستان سوناۋ «پەرەسترويكا» كەزىنەن جاقسى تانيدى. مەن ءوزىم دە ءسىزدىڭ وتكىر ماقالا، سۇحباتتارىڭىزدى وپپوزيتسيالىق گازەتتەردەن وقىپ ءتانتى بولعان ەدىم. ار جاعىن ايتپاي-اق قويايىن....
الماتى قالاسىنىڭ ەتەگىندەگى شىرعالاڭى مول شاڭىراق وقيعاسىنا قاتىستى ءىستى بولىپ كەتكەن ازامات، كۇرەسكەر اقىن ارون اتابەكتىڭ الاش جۇرتىنا مۇڭ شاعىپ جازعان حاتىن جاريالاپ وتىرمىز. حات نەگىزىنەن قىزىلوردا قالاسىندا تۇراتىن بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، ۇلت ازاتتىعىنىڭ ۇرانشىسى ساعات جۇسىپكە ارنالعان ەكەن. ءبىرازدان بەرى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ تۇراقتى اۆتورى بولىپ كەلە جاتقان ساعات اعامىز حاتتى ءبىزدىڭ رەداكتسيامىزعا جولداپ، جارىق كورۋىن، ارونداي ازاماتتىڭ ارمان تىلەگى قالىڭ قازاققا جەتۋىن قالاپتى. ءبىز دە ول تىلەكتى قۇپ كوردىك.
«اباي-اقپارات»
ارمىسىز، اسا قادىرلى ساعات اعا!
حاتىڭىزدى الىپ بەك ريزا بولدىم. وزىڭىزدەي ازاماتتار مەنى ۇمىتپاسا، قازاق حالقى مەنى ۇمىتپايدى دەپ بىلەمىن.
ساكە! ءوزىڭىزدى قاراپايىم ادام، ينتەرنەت وقۋشىسى رەتىندە تانىستىرعانىڭىز ونشا كەلىسپەيتىن سياقتى. ءسىزدىڭ بەدەلدى قوعام قايراتكەرى، ۇلتجاندى ازامات ەكەنىڭىزدى بۇكىل قازاقستان سوناۋ «پەرەسترويكا» كەزىنەن جاقسى تانيدى. مەن ءوزىم دە ءسىزدىڭ وتكىر ماقالا، سۇحباتتارىڭىزدى وپپوزيتسيالىق گازەتتەردەن وقىپ ءتانتى بولعان ەدىم. ار جاعىن ايتپاي-اق قويايىن....
ءبىز ءبارىمىز ساياسي كۇرەستى ەرتەرەكتە باستاساق تا (1986 جىلى ستيحيالىق تۇردە، 1989 جىلى سانالى ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە) جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز از. وعان وبەكتيۆتى جانە سالماقتى سەبەپتەر كوپ. ايتالىق، رەسەيدە رەۆوليۋتسيالىق پروتسەسس 1 عاسىرعا جۋىق سوزىلدى (1825 ج. - دەكابريستەر، 1917 ج. - رەۆوليۋتسيا!). ال، قازاققا بار بولعانى 5 جىل بۇيىردى (1986-1991جج!). باياعى «الاش-وردا» كەزەڭىن ەسەپكە الماي وتىرمىن - سەبەبى ساباقتاستىق (پرەەمستۆەننوست) بولعان ەمەس. ءبىز ءوزىمىز جاڭعىرتامىز دەپ تالپىنعان «الاش» پارتياسىنىڭ كۇنى ءالى دە بۇلىڭعىر (1990).
بۇعان قوسا، سول «قايتا قۇرۋ -پەرەسترويكا» كەزىنەن اتى شىققان ۇلتجاندى كۇرەسكەر بۋىننىڭ دا مەرزىمى اياقتالىپ كەلەدى! وكىنىشكە وراي، ارينە. مەن ءوزىم كەلەسى جىلدىڭ قاڭتارىندا 60 جاسقا تولامىن. ءسىز ءوزىڭىز مەنەن ۇلكەندەۋسىز. ءوزىڭىز جاقسى تانيتىن عازيز، دوس، جاسارال جانە باسقالار جاس جاعىنان سول شامادا. جانە ساياسي پراكتيكالىق ارەكەتتەرى ءارتۇرلى: ءسوز بەن ءىستىڭ الشاقتىعى بار. قازاققا وسى كەزەڭدە اسا قاجەتتى راديكاليزم قاسيەتىنەن ولار جۇرداي! ال راديكاليزم بولماي، ءسوز بەن ءىس قوسىلماي - قالعانىنىڭ ءبارى مىلجىڭ سوزگە، مالتا ەزۋگە اينالىپ كەتەدى.
مەنىڭ جاعدايىمدى قيىنداتاتىن تاعى دا ءبىر ءجايت - بۇگىنگى بيلىك بۇتىندەي جاڭارماي، مەن بوستاندىققا شىقپايمىن! شانسون (بلاتنايا پەسنيا) انىندە ايتقانداي: «نا دۆويح ۋ ناس ودين زۆونوك!».
وسى تار قاپاستا وتىرعان جاعدايىمدا مەنىڭ كۇرەس جولىن جالعاستىرۋىما قانداي امالدار بار؟ مەنىڭشە، 2 عانا جول بار:
1. تاريحتا ناعىز قازاق ازاماتى، ۇلت پاتريوتى، كۇرەسكەر جانە رەۆوليۋتسيونەر كەيپىندە قالۋ. ول ءۇشىن مەن بۇرىن دا رەجيم الدىندا ەشقاشان ەڭكەيگەن ەمەسپىن، قازىر دە عۇمىرىمنىڭ سوڭىنا دەيىن، سىنباي، ساتىلماي وتەمىن دەپ سەنەمىن. سەبەبى، كەلەسى بۋىندارعا ونەگە، ۇلگى، يدەال تۇتاتىن ادامدار كەرەك. مەن بولايىن، باسقالار بولسىن، - كوبىرەك بولعانىمىز دۇرىس. سوندا عانا يساتاي-ماحامبەت، كەنەسارى-ناۋرىزباي رۋحتارى جاندانادى!
2. ساياسي كۇرەس پروتسەسى كەزىندە جيناقتالعان ساياسي جانە ومىرلىك تاجىريبەمدى كىتاپ رەتىندە كەلەسى بۋىندارعا مۇرا رەتىندە قالدىرۋ.
ايتپاقشى، «ماڭگۇرتستان» دەگەن كىتاپتىڭ اۆتورى مەن ەمەسپىن. مۇمكىن بولسا، ينتەرنەت-راسپەچاتكا كۇيىندە ماعان بەرىپ جىبەرەرسىز.
دەگەنمەن، مەن ءوزىم وننان اسا كىتاپ جازىپ شىعارعان اداممىن. ونىڭ تولىق ءتىزىمى ينتەرنەتتە بار. كىتاپتارىمنىڭ ءتىزىمى ينتەرنەتكە شىققان بويدا مەنى ارقالىقتىڭ تۇرمەسىنە («كرىتكا»), ونىڭ ىشىندە پلس ۋچاسكەسىنە («پوجيزنەننوە ليشەنيە سۆوبودى») اۋدارعان ەدى!
قازاققا، ارينە، فۋندامەنتالدىق تۇرعىدا جازىلعان دا كىتاپتار كەرەك. ايتالىق، مەنىڭ «شاڭىراق - ۆوسستانيە بەزدومنىح» جانە «سەردتسە ەۆرازي يلي ۆەليكي اريسكي قاعانات التىن وردا» اتتى ەڭبەكتەرىم دە بار. بىراق، ونشا كىتاپقۇمار ەمەس قاراپايىم حالىققا شاعىن بروشيۋرا-كىتاپتار، ەڭ ءبىرىنشى كەزەڭدە قاجەت بەپ ويلايمىن. كەزىندە (1991ج) موسكۆادان مەن «الاش ي كازاحسكايا ناتسيا» كىتاپشامدى 100 مىڭ تيراجبەن شىعارىپ، ونى جىگىتتەر بۇكىل قازاقستانعا تاراتىپ جىبەرگەن ەدى. مەنىڭشە، ۇلتتىق جانە ساياسي-كۇرەسكەرلىك سەزىمدى وياتۋ ءۇشىن بۇل قاجەت شارا بولدى.
«كاجدايا كنيگا يمەەت سۆويۋ سۋدبۋ» - دەگەن دانالىق ءسوزدى جاقسى بىلەمىز. جوعارىدا اتالىپ كەتكەن «سەردتسە ەۆرازي...» كىتابىم (قولجازبام!) جونىندە ارنايى ايتقىم كەپ تۇر. وسى كىتاپتى مەن ارقالىق تۇرمەسىندە، ودينوچكا كامەرادا وتىرىپ جازىپ شىقتىم. ونى «بوستاندىققا» شىعارۋعا ەشقانداي مۇمكىندىك بولعان جوق. «كرىتكا» دەگەن تۇرمە - ول لاگەر ەمەس، شىبىننىڭ ءوزى ەركىن كىرە المايدى دا، شىعا المايدى دا. سوندىقتان مەن وسى كىتاپتى (قولجازبانى!) قر باس پروكۋراتۋراسىنا جىبەرمەكشى بولدىم. تالاپ - وسى كىتاپقا ساياسي-پراۆولىق ەكسپەرتيزا جۇرگىزىلسىن: قر كونستيتۋتسياسىنا وسى ەڭبەك ساي ما، ساي پە؟ مەنىڭ بۇل ساۋالىما مىنانداي ەكى جاۋاپ بولۋى مۇمكىن ەدى:
1. ساي ەمەس - ياعني كىتاپتا انتيكونستيتۋتسيالىق تۇجىرىمدار . وندا مەنى قايتادان سوتتاپ، تاعى دا 18 جىل مەرزىم بەرسىن!
2. ساي - ياعني وسى كىتاپتا ەشقانداي انتيكونستيتۋتسيالىق تۇجىرىمدار جوق. بار بولسا سانالى سىن («رازۋمنايا كريتيكا») بار، جالپى دەموكراتيا زاڭدارىنا سايكەس! بۇل جاعدايدا ماعان كىتابىمدى ينتەرنەتكە جەتكىزىپ، باسپاحانادان شىعارۋعا رۇقسات بەرىلسىن!
بىراق، ارينە، بۇل ءوتىنىشىم دە ورىندالعان جوق. ءسويتىپ، 2 جىل پلس-ە وتە شىقتى. ەتاپقا 1 ساعات قالعان كەزدە (21 فەۆرال، 2012 ج.) مەنى وپەرلەر كابينەتىنە شاقىرىپ الىپ سويلەستى. ماعىناسى - اقساقال، وسى ءسىزدىڭ كىتابىڭىز ءبىز ءۇشىن پالە بولدى. استانا تەكسەرىپ سيزو-دا بۇل قولجازبا شىعاتىن بولسا، شمون («وبىسك») كەزىندە، ءبىز جوعارى جاقتان ءسوز ەستيتىن بولامىز.
مەن ارينە، زاڭعا سايكەس، قولجازبانى باس پروكۋراتۋراعا كەزىندە جىبەرۋ كەرەك ەدى، ال ەندى ءوز وبالدارىڭ وزدەرىڭە دەدىم. ءسويتىپ قاراۋىلدار مەنىڭ 2 قورجىنىمدى ("كەشاري") كوتەرىپ، مەنى ۆاگونزاكقا سالىپ جىبەردى. پوەزد ءزاۋلىم جىلدامدىقپەن العا تارتتى. ءبىر كەزدە كونۆويشىلار وبىسك جاساۋعا كەلدى («ارمەيسكي شمون»). مەنىڭ سۋمكامدى اشتى دا - ەسىككە قاراي «ۆزرىۆچاتكا!» دەپ ايقايلاي قاشتى. قاراسام، سۋمكانىڭ ىشىندە شىنىندا دا ۆزرىۆنوە ۋسترويستۆو -جارىلاتىن زات سياقتى، ءبىر ۇلكەن نارسە جاتىر. شىعارىپ قاراسام - بۇل مەنىڭ سامودەلكا گانتەلىم، ياعني 15-شاقتى 1-ليترلىك بوتەلكەلەر، ءىشى تولعان سۋ، ءبىر بىرىنە شۇبەرەكپەن بايلانعان، ماتالىپ قويىلعان! مەن ءوزىم سپورتتى جاقسى كورەتىن اداممىن، جاتتىعۋدى تۇرمەدە دە توقتاتقان ەمەسپىن. بىراق، بۇل گانتەلىمدى مەن كامەرادا قالدىرىپ كەتكەن جوقپىن با؟!
گاپ باسقادا ەكەن. «سەردتسە ەۆرازي» دەگەن قولجازبام باس پروكۋراتۋراعا كەتپەسىن دەپ - مەنتتەر سۋمكادا جاتقان 2 ءداۋ پاكەت ء(ىشى تولعان قولجازبا!) پەن ءبىر ىشى كىتاپقا تولى دوربامدى جانە كانتسەلياركانى (داپتەر، اق قاعازدار) ۇرلاپ اكەتكەن ەكەن! ورنىنا، سالماعى بىلىنبەسىن دەپ - وسى سامودەلكا-گانتەلىمدى سالىپ جىبەرىپتى!
و، توبا! قازاق، ارينە، تەنتەك حالىق - مال ۇرلايدى، قىز ۇرلايدى! بىراق، بىرەۋدىڭ قولجازباسىن ۇرلاۋ دەگەن قايدان شىققان «مودا»؟! تەم بولەە، ۇرلىق جاساماي-اق، «يزياتيە» دەگەن زاڭدى ارەكەت جاساۋعا بولار ەدى عوي! كادىمگىدەي، پروتوكول جاساپ، تاركىلەنگەن زاتتاردىڭ اتتارىن جازىپ، قول قويىپ، ماعان وسى «پروتوكول-يزياتيە» دەگەن قۇجاتتى قولىما ۇستاتىپ! ال، «ۇرلىق» - بۇل قك-ڭ 175 بابى عوي، 10 جىلعا شەيىن مەرزىم بەرىلەدى! ال، زاڭ قورعاۋشىلاردىڭ وزدەرى ۇرلىق ىستەسە - ءتىپتى ماسقارا ەمەس پە؟
قىسقاسى، قاراعاندى سيزو-نا جەتكەن بويدا باس پروكۋراتۋراعا وسى وقيعا جايىندا ارىز-شاعىم جىبەردىم. قاراجال لاگەرىنە كەلگەن سوڭ باس پروكۋراتۋرادان جاۋاپ كەلدى: مەنىڭ ارىزىم قوستاناي وبلىستىق پروكۋراتۋراسىنا، ال ودان قوستاناي وبلىستىق ىشكى ىستەر باسقارامسىنا ء(ىىب), ودان ارقالىق ءىىب-ە تەكسەرۋ ءۇشىن جىبەرىلگەن ەكەن. جاۋاپتىڭ اۆتورى - زامەستيتەل ناچالنيكا ۋپراۆلەنيا پو نادزورۋ گەنپروكۋراتۋرى رك ك.مالدىباەۆ (02.03.2012 ج. № 2-0109-12-11358).
بىراق، باياعى جارتاس - سول جارتاس. ودان كەيىن نە بولعانى بەلگىسىز. ءسويتىپ، جاۋاپتى مەكەمەلەر ءبىر بىرىنە «وتپيسكا» جازىپ، ءىستى قۇردىمعا اينالدىرىپ جىبەردى، بىلەم!
ارينە، وسى ىسكە وبسە جانە بيۋرو پو پراۆام ارالاسقاندا - بالكىم ناتيجە باسقاشا بولار ەدى. بىراق، ولارعا ارىزدى جەتكىزۋ ءۇشىن - الدىمەن ينتەرنەتكە شىعۋ كەرەك. ال مەندە مۇنداي مۇمكىندىك جوق. پراۆوزاششيتنيكتەر ماعان 2 جىلدا 1 رەت عانا كەلدى. جۋرناليستەر بولسا قاراسىن دا كورسەتپەيدى. وپپوزيتسيادان ناقتى كومەك كۇتۋ - بۇل ناعىز «نايۆنياك» (بالاشا سەنۋ) بولار ەدى. ال يۋريستەرگە جۇگىنسەك - «شاڭىراق» پروتسەسىندە توپىرلاپ جۇرگەن 30 شاقتى قورعاۋشىلاردىڭ وزدەرى جوق بولىپ كەتتى! ەڭ بولماسا، باس پروكۋراتۋراعا نادزورنىي جالوبا جازۋعا شامالارى جەتپەدى. ال، مەن ءوزىم جازعان ارىزدار تۇرمە قابىرعاسىنان شىعىپ بىردەن ۇقك-ءنىڭ ارحيۆىنە جەتكىزىلەدى.
«رۋكوپيسي نە گوريات» دەگەن تاعى دا ءبىر دانا ءسوز بار. دەگەنمەن، ءاربىر كىتابىم، - تۋعان بالامداي عوي! ءبىر بالامدى جوعالتىپ العانداي بولدىم. ارينە، كەرەك بولسا، مەن وسى كىتابىمدى قايتادان جادىمدى جاڭعىرتىپ جازىپ شىعامىن. بىراق، ازىرشە تۆورچەستۆولىق جۇمىسپەن اينالىسۋعا جاعداي جوق.
مەن قاراجال لاگەرىنە 4 مارتتا ورالدىم. ال، 9 اپرەل كۇنى كيچا (كارتسەر) دەگەن جازالاۋ جەرىنە اپارىپ قاماپ تاستادى. تىماۋ ءتيىپ جانە پنەۆمونيا اۋرۋىم قوزىپ، اۋىر حالدە توسەك تارتىپ جاتقانىما قاراماي - وسى كيچاعا تاعى دا كىرگىزدى. ەكى جىل بۇرىن وسى كيچادا 6 اي وتكىزىپ - ارقالىققا كەتىپ ەدىم. ەندى سول ستسەناري قايتالاناتىن سياقتى. وسى جولى ماعان 3 اي پكت ("پومەششەنيە كامەرنوگو تيپا") بەرىلدى. ونىڭ ۇستىنە 24 كۇن رەت رەتىمەن قوسىلىپ (ني زا چتو) كەلە جاتىر - ول شيزو («شترافنوي يزولياتور»). ءبارىن تۇتاس ەسەپتەگەندە - 3 اۆگۋستا شىعۋىم كەرەك. وعان دەيىن مەنى ناقتى قايدا جىبەرەتىندەرى دە ايقىندالادى.
مىنەكي، قىسقا قايىرعاندا جاعدايىم وسىنداي. ارينە، بۇگىنگى تاڭدا مەن سياقتى بەلگىلى پوليتزەككە (ساياسي تۇتقىنعا.-رەد) ستالين زامانىنداعى پىتكالار، ياعني ءتاندى قورلاپ، قيناۋ تاسىلدەرى قولدانبايدى. بىراق، پسيحيكالىق پىتكالار - وتە كوپ. مىسالى، ارقالىقتا 2 جىلدا بىردە ءبىر رەت تەلەفون ارقىلى ۇيمەن سويلەسۋ، بىردە ءبىر سۆيدانكا بەرىلگەن ەمەس! ۇيدەن 1-عانا حات الدىم، ولار مەنەن 2 حات العان ەكەن. جانە پروۆوكاتسيالار كوپ. ماقساتى - قالاي بولسا دا كيچادان لاگەرگە شىعارماي ۇستاۋ! بايقاسام، 6 جىل بولىپتى وتىرعانىما، سونىڭ ىشىندە ءبىر جارىم جىل عانا لاگەردە قارا جەر باسىپ، اۋا جۇتىپ ءجۇرىپپىن. قالعان 4,5 جىل - ۇنەمى «پود كرىشەي»، ياعني قاماۋدا وتكىزىپپىن.
P.S.
2008 جىلى كۇزدە، قاراجالعا كەلگەنىمدە قىزىلوردادان ءبىر «ساكە» دەگەن كىسى قوماقتى قارجىنى (ەدينيتسانى») تەلەفونىما سالىپ جىبەرىپتى. «وۋ، ءسىز كىم بولاسىز؟» دەگەن سۇراعىما: «ءجاي، قازاقپىز عوي!» دەگەن جاۋاپ الدىم. سول كەزدىڭ وزىندە وسى «ساكە» - بەلگىلى قوعام قايراتكەرى ساعات ءجۇسىپ ەمەس پە دەگەن وي كەلدى! ەگەر وسىلاي بولسا، سىزگە ساعات اعا، شىن جۇرەكتەن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن! ماسەلە، ارينە، تەك عانا اقشادا ەمەس، - ادامنىڭ كوڭىلىندە عوي! «سوليدارنوست دۋحا!» - ورىسشا ايتساق. ال، ەگەر باسقاشا بولسا، بۇل «ساكە» سىزدەي ارداقتى «ساكەڭە» ساي كەلەد ەكەن!
ايتەۋىر، اينالايىن قازەكەم مەنى ۇمىتپاسا بولدى عوي! ال، قازاق ءۇشىن ءبىز ارقاشان «جان پيدا!» دەيمىن.
حات جازۋشى ءىنىڭىز ارون اتابەك.
18 شىلدە، 2012 ج
قاراجال قالاسى. كيچا
ۋچ. اك 159\2.
