Biyl qazan aiynyng 25 júldyzy mening elge oralghanyma 30 jyl toldy. Jiyrma bes – jigitting jasy. Ózim eki jiyrma besten asqan ekem. Artqa búrylyp, «Osynau 25-jyl ishinde men ne istedim, elge ne berdim?»  degen súraqty qoyyp, ózime ózim bir esep beretin kez kelgen sekildi.

Qúdaygha tәube, Tәuelsizdikting tany atar-atpastan bilim izdep Atajúrtqa oraldym. Jay kýni emes, «Tәuelsizdik Deklarasiyasy» qabyldanghan kýni tabanym qasiyetti qazaq topyraghyna tiygenin jaqsylyqqa balap jýremin. Jaman bolgham joq, úldy, qyzdy boldym. Nemere de sýidim. Ataqty Edil Erghojinning shәkirti atanyp, himiya ghylymdarynyng kandidaty boldym.

Men Otangha oralghan kez – Qazaqstannyng ekonomikasynyng túralap túrghan kezeni bolatyn. Óz mamandyghym boyynsha qyzmet istep, bala-shaghany asyrau mýmkin emes edi. Onyng ýstine, arghy bette tuys-tughan, el-júrt qaldy. Olardy tarihy Otanyna oraltuym kerek!

Sol ýshin, qyzmetti tastap, jeke kәsippen ainalysugha bel budym. Sóitip, Almaty oblysynyng Enbekshiqazaq auylynan alghashqy júmysymdy bastadym. Erinbey, adal enbek etken kisige Qazaqstanda tabysqa jetu mýmkindigi mol. Tәube, qazir bir ýlken shipajaydyn, bes gektar alma baqtyng jәne sharua qojalyghynyng iyesimin. Qosymsha qoghamdyq júmyspen de ainalysamyn. Alla rizalyghy ýshin Qajygha baryp, bes paryzymdy ótedim. Kópshilikting demeuimen Almaty-Qúlja tas jolynyng boyynan «Qyzay ana meshitin» salyp, paydalanugha berdik.

Onyng syrtynda, óz tuysqandarym, auyldastarym jәne dos-jarandarym bolyp, myngha tayau adamnyng Atajúrtqa oraluyna qol úshyn berdim. Búl – mening Otanyma qosqan eng ýlken ýlesim dep bilemin әri maqtanamyn...

Ghasyrlar tolqynynda  30 jyl kóp uaqyt bolmaghanymen,  bizding Tәuelsiz elimiz ýshin alghanda búl az jyl da sanalmaydy. Bir beles. Osy jyldar barysynda, biz kelgendegi jaghdaymen salystyrghanda, elimiz adam tanymastay bolyp ózgerdi.  Eger osy elde bir ózgeris boldy,  bir jaqsylyq  jaryqqa shyqty desek, ony Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtan,  onyng kýndi týnge jalghaghan  damylsyz enbeginen bóle-jara qaraugha bolmaydy. Elge oralyp, Tәuelsiz Otanynda 30-jyl ghúmyryn ýnsiz,  yn-dynsyz ótkizgen qatardaghy ghalym,  izdengish kәsipker,  qarapayym auyl túrghyny retinde Túnghysh Preziydentting eli ýshin atqarghan úshan-teniz enbegin saralap shyghu onay sharua emes. Núrsúltan Ábishúlynyn  osy jyldarda el ýshin jasaghan eren enbegin bir maqalagha sidyru qiyn. Mening jýregime jyly tiyip,  sanama silkinis tudyryp,  óshpes iz qaldyrghandaryn yaghny elding erteni ýshin atqarylghan sol jetistikterding eleulilerin, erekshelerin tizip ghana atap óteyin.

Birinshi, Semey poligonynyng jabyluy;

Búl – imperiyanyng óktemdigining óshiriluine qoyylghan birinshi nýkte bolatyn.

Ekinshi, Tәuelsizdikting jariyalanuy;

IYә, men 1991 jyldyng 25 qazanynda Atamekenge oraldym. Osy shaq QSRO-nyng ydyraugha bet alyp, tәuelsiz elderding barlyqqa kele bastaghan sәti edi.  Bizding Qazaqstan qashan tәuelsiz el bolar eken degen oimen  kýnine televizorgha telmirgen kýnder әli esimde. 1991 jylghy jeltoqsanannyng 14, 15, 16 kýnderi Jogharghy kekeste tәuesizdik taqyryby qozghaldy. Jogharghy kenes mýshelerinin  (deputattary)  bysym kópshiligi el tәuelsizdigine qarsy boldy. El preziydenti Núrsúltan Nazarbaev pen Jogharghy kenesting tóraghasy Serikbosyn Ábdilidin qayta-qayta minbege kóterilip, el tәuelsizdigining manyzdylyghyn týsindirumen boldy. Qiyan-keski kýres bastaldy. Osy eki kisining tabandap talap etuining arqasynda 16 jeltoqsan Tәuplsizdik Deklarasiyasy qabyldandy. Osy bir tarihy sәtter kóz aldymnan kýni býginge deyin ketpeydi.

Ýshinshi, Elbasy tapsyrmasymen qúpiya týrde aqshanyng jasaluy,  onyng «Tenge»  ataluy, onyng úly túlghalarymyzdyng suretterimen bezendirui  maghan sheksiz quanysh syilady. Búl Elbasynyng taghy bir erligi retinde baghalap, tәnti boldym.

Tórtinshi, Núrsúltan Nazarbaevtyng memleket qazynasyna alghashqy qúima altyndy óz qolymen qúiy.

Besinshi, Soltýstiktegi qazaghy mol oblystar men orysy jii qonystanghan oblystardyng biriktiriliui  (Semey  men Shyghys Qazaqstan, Aqmola men Kókshetau, Torghay men  Qostanay oblystary) jәne olardyng ortalyqtarynyng da orysy basym qalalar (Óskemen, Kókshetau jәne Qostanay) bolyp bekitiliui.

Elbasynyng búl sheshimi soltýstik oblystardyng demografiyasyn ózgertti. Ondaghy ýlken qalalardyng qazaqylanuyna tyng serpin berdi.

Altynshi, el astanasynyng Saryarqa tórine kóshirilui, sonday-aq onda osy zamanghy Núr-Súltan qalasynyng boy kóterui.

Búl – el ekonomikasyn algha sýiredi, memleketting irgesin bekite  týsti.

Jetinshi, Tәuelsizdik ala sala dýniyejýzine taryday shashylghan qazaqtardy elge shaqyruy, әlem qazaqtarynyng basyn qosyp qúryltay ótkiziui, Dýniyejýzi  qazaqtary qauymdstyghyn qúruy jәne oghan Núrsúltan Nazarbaevtyng Tóragha bolyp saylanuy. Sonyng arqasynda elge 1.5 million qandasymyzdyng oraluy.

Segizinshi, kórshi eldermen bolghan shekaralardyng beybit әri teng dәrejedegi kelissózder negizinde birjola bekitilui (qytay,  resey,  qyrghyz,  ózbek t. b.) әri onyng BÚÚ-gha tapsyryluy. Sóitip, bolashaq úrpaqqa etek-jeni qymtalghan birtútas qazaq jerining amanatqa qaldyryluy.

Toghyzynshy, Qazaqstan halqy assambleyasynyng qúrylyp, etnostar ara bereke-birlikti saqtaudyng institutynyng qalyptasuy. Ol ózining tarihy missiyasyn tolyq atqardy, atqaryp boldy desede bolady.

Onynshy, naryqtyq ekonomikanyng jolgha qoyylyp, Tәuelsizdik jyldary el ekonomikasynyng neshe ese artuy, halyq әl-auqatynyng jaqsara týsui.

Onyn birinshi, bolashaqqa baghdar jasap, latyn әlipbiyine kóshu turaly sheshimning qabyldanuy.  Búl sheshimning paydasyn biz kórmesek, kórmespiz. Alayda, bolashaq úrpaqtyng onyng iygiligin kóreri sózsiz.

On ekinshi, «Ekspo-17» kórmesining Astanada ótui;

On ýshinshi, Elbasynyng preziydenttikten bas tartyp,  beybit jolmen biylik almasuy. Búl da ekinin-birining qolynan kele bermeytin erlik. Elding bolashaghy men tútastyghyn oilaudan tughan tarihy sheshim.

On tórinshi, «Núrly jol» baghdarlamasy arqyly ýlken qalalardyng bir-birimen osy zamanghy joghary qarqyndy tas jolmen jalghasuy.

On besinshi, Týrkistan oblysynyng qúryluy. Búl sheshim ontýstik shekeramyzdy bekemdep, atalghan ónirding órkendeuin, týrki әlemimen Qazaqstannyng baylanysyn nyghaytady.

On altynshy, arnayy ónirlerdi bekitip, ishki kóshi-qondy jolgha qon...

Búl tizimdi soza bersek, otyzgha jetkizuge, tipti odan da asyryp jiberuge boldy.

Mýmkin bireuler «Ony nege sanap otyrsyn, elding bәri biledi ghoy...» deytin shyghar.

Áriyne, Túnghysh Preziydentting bastamasymen jasalghan búl jetistikterdi orta mektepting oqushysy da sanap bere alady.

Biraq, mәsele onda emes.

Jogharyda aittym ghoy, men shetten oralghan qazaqpyn. Arghy bette Joghary oqu ornyn tauysyp, Shynjang ghylym akademiyasynda qyzmet istedim. Ol - Den Syaopin reformasynyng óz jemisin berip, Qytay halqynyng isher as pen kiyer kiyim mәselesi tolyq sheshilip, damudyng danghyl jolyna týsken kezi bolatyn. Biz auyldan baryp, Ýrimjide oqyp jәne ólke ortalyghynda qyzmet istep, sol janalyqtyng ortasynda jýrgen, zor búrylysty kózimen kórgen jas ziyalymyz ghoy.

Al, Kenes odaghynda jýrgizilgen «Qayta qúrudyn» saldarynan býkil Sovetter odaghy ekonomikalyq jaqtan әbden túralghan kezde Qazaqstan Tәuelsizdik aldy. Ortalyqtan basqarghan әmirshil jýie respublikany tek shiykizat qaynary retinde ústaghandyqtan, búl jana memlekette ózin-ózi qamdap ala jóneletin óndiris bolghan joq.

Kerek bolsa, Qazaqstannyng ol kezdegi jaghdayy Mao dәuirindegi Qytaydyng halinen de mýshkil kýide bolatyn

Sony oilaghanda bizding týn úiqymyz tórt bólinetin. Qazaqstan qalay el bolar eken dep qatty uayymdaytynbyz.

Joq, Núrsúltan Nazarbaev óte batyl sheshimder qabylday bildi. Men Tәuelsiz Qazaqstanda otyz jyl ómir sýrip, Elbasynyng sol sheshimderining kuәsi boldym. Kózimizben kórip, shuaghyn sezingen adammyn. El biletin, san myng qaytalynyp aitylyp kele jatqan tizimdi jasap otyrghan sebebim – sol.

Qysqasy, Núrsúltan Ábishúly Qazaqstan ýshin Den Syaopinnen artyq bolmasa, kem reforma jasaghan joq. Qazaqstan otyzynda orda búzdy. Qyran men altyn kýndi kók tuymyz qyryq jyldyqta búdan da biyikte jelbireytin bolady әli.

Búl – eshkim joqqa shyghara almaytyn tarihy shyndyq. Endi, Alla ghúmyr berse, Qasym-Jomart Toqaev jasaghan reformalardyng jemisin kóremiz. Kórip te jatyrmyz...

«Elge el qosylsa, qút» deydi halqymyz. Sol qút bolyp qosylghan qazaqtyng qarapayym azamaty retinde qolyma qalam alyp, otyz jyldyq Úly toydyng qarsanynda ózimshe tebirenip otyrmyn.

Biz bostandyqtyng qadirin terenirek sezetin jandarmyz. Tәuelsizdigimiz Mәngilik bolsyn! Barshalarynyzdy Tәuelsizdikting 30 jyldyghy merekesimen shyn jýrekten qúttyqtaymyn!

Rayys Áripjan,

Himiya ghylymynyng kandidaty, jeke kәsipker

Abai.kz