Tәlibter Aughanstandy basyp alghannan keyin, Ortalyq Aziya elderine terrorlyq qauip artty. Oghan tәlibterden bólek Aughanstandaghy týrli soghysushy lankestik toptardyng beri ótu qaupi qosyldy. Mine, osy aralyqta Qyrghyzstan aqparat kózderinde lankestik qauipti talqylau turaly aqparattar kóbeydi. Sonyng biri 19 jyl búryn, 2002 jyly 27 jeltoqsanda Qyrghyzstandaghy eng iri «Dordoy» sauda keshenining audanynda ornalasqan «Oberon» bazarynda bolghan jarylysqa qatysty, 

Jarylys 9 adamnyng ómirin qidy. Joyqyn jarylystan 50-ge juyq adam auyr kýiik jәne әrtýrli auyrlyqtaghy jaraqattar alghan edi. Jarylys júma kýni, tanghy saghat 10-11 aralyghynda, bazarda satyp alushylar men saudagerler eng kóp bolghan uaqytta iske asyryldy. Bir tonnadan astam qytaylyq petardalar, otshashular bar eki konteyner qirap, keyin jarylghysh zat qoyylghany belgili bolghan qoyma bólmesi tolyghymen qirady.

Elu metr radiustaghy barlyq sauda konteynerlerining kýl talqany shyqty. Oqighadan keyin  aldyn ala boljamdar aityla bastady. Bastapqyda  qytaylyq pirotehnikanyng jaryluy mýmkin degen oy aityldy. Búl núsqa otshashu men petardalardyng qauipsizdik erejelerin saqtamay konteynerlerde saqtaluyna baylanysty úsynyldy. Kelesi bir núsqada gaz ballony jaryluy mýmkin dep mәlimet tarady. Degenmen búl núsqalar tergeu barysynda rastalmady.

Keyin naryqta lankestik әreket jasaldy degen núsqa úsynyldy. Jarylys ornynda trotiyl, plastid nemese ammonit siyaqty jarylghysh zattargha tәn jarylghysh zattardyng qaldyqtary tabyldy. Oqigha ornynda jinalghan aighaqtardy Qyrghyz Respublikalyq sot-saraptamalyq burosynyng sarapshylary men «Manas» aviabazasynyng amerikalyq mamandary tekserdi.

AQSh әskery mamandary men qyrghyz sarapshylary konteynerding jaryluy aumaghy 6400 sharshy metrden asatyn quatty jarylghysh zatty qoldanu nәtiyjesinde bolghanyn anyqtady. Sózsiz búl terakt bolatyn. Endi basty súraq tuyndady: lankestik әreketti kim jәne ne ýshin jasady?

Osyghan baylanysty qylmystyq is qozghaldy. Oqighany zertteytin ýkimettik komissiyany sol kezdegi birinshi viyse-premier Qúrmanbek Osmonov basqardy. Preziydent pen premier-ministr búl mәseleni jeke baqylauyna aldy. Jarylysqa qatysy boluy mýmkin eki adamnyng fotosuretteri BAQ-ta jariyalandy.

«Oberondaghy» jarylys boyynsha qylmystyq isti polisiya 2003 jyldyng mamyr aiynda ashty. Salmaghy 20-25 keli bolatyn jarylghysh zatty jarylys qarsanynda, yaghny 2002 jyldyng 26 jeltoqsanynda Ózbekstan Islam qozghalysynyng (ÓIYQ) mýsheleri Oberon qoymasyna әkelgeni belgili boldy. Olardyng laqap attary Abdulaziz jәne Asadullo bolatyn, key derekte olardy aghayyndy dep kórsetedi.

Abdulazizdi Oshtaghy әriptesterining habarlamasy boyynsha tughan jeri Ándijanda polisiya ústasa, ekinshi kýdikti Asadullo Bishkekte qúryqtaldy. Qyrghyzstan Ishki ister ministrligining mәlimeti boyynsha, 2002 jyly Qyrghyzstangha Ortalyq Aziya aimaghyndaghy qoghamdyq-sayasy jaghdaydy túraqsyzdandyrugha baghyttalghan diyversiyalyq júmystar, lankestik aktiler jәne basqa da is-sharalardy dayyndau jәne jýrgizu ýshin ÓIK mýshelerining bir toby jiberildi. Onyng ishinde terrorlyq әreketterde tәjiriybesi mol jandar da kóp edi. Mysaly «Dordoydaghy» lankestik әreketke qatysy bar dep aiyptalghan Abdulaziz Sheshenstan men Aughanstandaghy lankestik lagerilerde oqudan ótken, Tahir Yuldashevtyng serigi bolghan.

Qyrghyzstangha kelgen bir top lankester Oshta jalghan qújattar arqyly tirkelip, keybiri jergilikti әielderge ýilengen. Bastapqy nysana AQSh elshiligi bolghan, alayda qorghanysy myqty ghimaratqa shabuyl jasay almaytynyn týsingen olar, aqyry «Dordoy» sauda keshenining bazarlarynyng biri «Oberon» bazaryn jarudy iske asyrghan.

Ishki ister ministrliginin  mәlimetinshe 26 jeltoqsanda Abdulaziz ben Asadullo jarylys jasau ýshin bazar manyna kelgen. Olar jarylghysh zat salynghan sómkeni alyp, Oberonnyng qoymasyna tapsyrady.   Jarylghysh zat elektrondy saghat arqyly kelesi kýni, 27 jeltoqsanda iske qosylghan. Ol kezde eki lankes Oshqa jetip ýlgergen edi.

«Oberon» bazaryndaghy lankestik әreketke qatysty degen aiyppen Osh oblysy Qaraqúlja audanynda tughan Hamidullo laqap aty bar 1975 jyly tughan Mamatov Ilimbek Sýleymanúlyna izdeu jariyalanghan bolatyn. Ishki ister ministrligining mәlimetinshe, ol Sheshenstan men Aughanstandaghy әskery lagerilerde dayyndyqtan ótken, Ózbekstan Islam qozghalysynyng (ÓIYQ) mýshesi.

2004 jyly, 19 aqpanda Qyrghyzstannyng Áskery soty Ózbekstannyng ústalghan azamattary Asadullo Abdullaev pen Ilihom Izatullaevty Osh qalasyndaghy "Oberondaghy" jәne banktegi jarylystar ýshin ólim jazasyna kesti.

Býgingi tanda Qyrghyzstan biyligi elde taghy da lankestik qauipterding artyp kele jatqanyn aituda. Teris diny iydeologiyany baqylau qiyndyq tuyndatuda, al ÓIQ qayta jandanu ýstinde.

Ka Myrza

Abai.kz