2019 jyldyng 4 aqpany tiridey órtenip ketken kýnәsiz bes sәbiyding ayanyshty ólimimen este qaldy. Áleumettik jeli kýnirengen azanamagha tolyp ketti. Joqtau jyryn jazghandardyng qatarynda Astana toyyna, Elbasyna úzaq tolghau, poema arnaghan «odakeshter» de boldy. Áleumettik jaghdayy nashar toptar, kóp balaly analar ereuilge shyghyp, biylikke naqty talaptar qoya bastady. 30 jyl el biylegen saqa sayasatker Núrsúltan Nazarbaev júrt auanynyng basqa arnagha búrylghanyn birden sezip, preziydenttik ókilettigin tottatugha sheshim qabyldaghanyn jariyalady.

Biraq eldegi birden-bir jetekshi partiya «Núr Otannyn», Qazaqstan halyqtary Assambleyasy jetekshiligin, memlekettik Qauipsizdik kenesin ómir boyy basqaru qúqyn saqtap qaldy. Qoldanystaghy zang boyynsha, Senat tóraghasy Toqaev uaqytsha preziydent boldy. Artynsha eki aidan keyin saylau ótip, resmy biylikti qolyna aldy.

Tәuelsiz Qazaqstan tarihyndaghy songhy preziydent saylauynyng Elbasynyng kezindegidey emes, biylikke narazylyq aiqyn bayqalyp, saylaushylar pikirining qaq jarylyp, tartysty teketirespen ótkenin aita ketkenimiz jón. Oppozisiyany qoldaushy toptyng tandauy, óz sózimen aitqanda «30 jyl oppozisiyada jýrgen», «komsomoldardyng 100 jyldyq mereytoyyna eski saptastaryn kóruge barghan» Ámirjan Qosanovqa týsti. Qosanov myrzanyng saylaudyng resmy nәtiyjesi shyqpastan jenilisin moyyndap, Toqaevty qúttyqtauy oghan senim artqandardyng ashuyn tudyryp, arty bitpes daugha úlasqany kópke mәlim.

Preziydent Toqaevtyng sayasy jýieni demokratiyalandyrugha, halyq pen biylikting arasyn jaqyndatugha baghyttalghan partiyalar men miting zanyna ózgerister engizu, últtyq qoghamdyq senim kenesin qúru, qúlaq asatyn ýkimet jobalary kópshilikting kónilinen shyqqanymen, ishten de, syrttan da kýrdeli synaqtargha tap boldy.

2019 jyldyng sonynda Qytayda payda bolghan koronavirustyng kesirinen halyqaralyq qatynastardyng jana tәuekelge tap boluy jalang baghyttaghy (shiykizat eksportyna arqa sýiegen) el ekonomikasyna tike әser etti. Halyqtyng ómiri qyl ýstinde qaldy. Jyldar boyy qordalanyp qalghan әleumettik mәseleler sorpa betine shyqty. Ótken jyly jazda kózine qan tolghan boryshker ishinde qúqyq qorghau qyzmetkerleri bar bes adamdy jayratyp saldy. Ómirden ýmit ýzgen jas kelinshek ýsh balasyn toghyzynshy qabattan dopsha laqtyryp, ózi de sekirip, qoghamdy týrshiktirdi.

Osy qayghyly jayttardan keyingi Elbasy men Preziydentting qarasha aiyndaghy kezdesuinde, Nazarbaevtyng «Núr Otan» partiyasy tóraghasy lauazymyn Toqaevqa beretini belgili boldy. Onyng aldynda Qazaqstan halyqtary assambleyasynyng jetekshiligin de beretini aitylghan edi.

Jana kirgen barys jylynyng ekinshi kýni Janaózende súiytylghan gaz baghasynyng kóteriluine qarsy ereuil búrq etti. Býkil eldi sharpydy. Beybit týrde bastalghan mitingning arty jappay tәrtipsizdikke, qan tógiske úlasty.

Memlekettik telearnalardan tótenshe jaghday kezinde Toqaevtyng memlekettik Qauipsizdik kenesi tóraghasy lauazymyn da qolyna alghanyn bildik. Basynda hatshysy Aydas Ýkibay Elbasynyng әskery qúqyqty Toqaevqa óz erkimen tabystaghanyn jetkizse, Núrsúltan Nazarbaev keshegi ýndeuinde 2019 jyldan beri zeynette ekenin, memleket pen halyqtyng taghdyryn sheshetin barlyq biylikting preziydent Toqaevqa ótkenin mәlimdedi.

Osylaysha Qazaqstandaghy biylik tranziyti Kenes odaghynyng qúramynda bolghan ózge eldermen salystyrghanda ózgeshe ssenariymen jýzege asty. Putin men Medvedevting almakezek at auystyruyna (preziydenttik pen premer ministrlikti) úqsamady. Memlekettik biylikting bir qoldan ekinshi qolgha, Núrsúltan Nazarbaevtan senimdi serigi Toqaevqa ótuin eldegi ekonomikalyq-sayasy basqaru jýiesining tiyimsizdiginen tuyndaghan әleumettik qayshylyqtar men syrtqy geosayasy faktorlardyng tezdetkenin bayqaymyz..

Toqaevtyng Qauipsizdik kenesi tóraghasy retindegi alghashqy sheshimi «Varshava sharty úiymy» negizinde qúrylghan ÚQShÚ әskerlerin elge kirgizu boldy. Bitimgershilik maqsatta keldi dep týsindirilgenimen, el ishi-syrtynda týrli pikir tudyrdy. AQSh memleket ister hatshysy qazaq biyliginen ne ýshin múnday qadamgha barghanyn týsindirudi talap etse, Qytay tarapy alghashynda búl jolghy dýrbelendi «Qazaqstannyng ishki isi», dep baghalasa, artynan Qazaqstangha syrtqy kýshterding kiyliguin qalamaytynyn qadap aitty. Orys basshysy Putin «búrynghy Kenes odaghy qúramynda bolghan birde-bir eldi NATO qúramyna qabyldamaysyn», dep AQSh bastaghan demokratiyaly elderge ashyq talap qoyyp otyrghanda, Resey әskerining Qazaqstanda boy kórsetui san qily joramaldargha jetelegeni anyq. BAQ betinen týspeytin deputattar men sayasattanushylar Toqaevtyng qatang mәlimdemelerinen keyin «endi naghyz Preziydentti kórdik, «minezi júmsaq» dep qate diagnoz qoyyppyz», dep aghynan jarylsa, halyqaralyq úiymdar Preziydentting «eskertusiz oq atugha, jonggha búiryq berdim», degen mәlimdemesin qúp kórmey, adam qúqyn saqtaugha shaqyryp otyr.

Kenes zamanynan sayasatta kele jatqan Qasym-Jomart Toqaevtyng halyqtyq tolqularmen betbe-bet kelui, sayasy qarsylyqqa jolyghuy alghash emes ekeni belgili. Búdan 20 jyl búryn Ýkimetti basqaryp túrghan kezinde býgingidey kósemi joq mitingshilerge emes, «Qazaqstannyng demokratiyalyq tandauy» qozghalysyn qúrghan Ghalymjan Jaqiyanov bastaghan biri – әkim, biri – ministr, biri – bankir «jas týrkilermen» jýzbe-jýz kelgen-di.

Ómirbayandyq «Belasu» kitabynda 1989 jyly Qytayda jýz bergen studentter qozalysy kezinde kózimen kórgenderin, әskeriylerding ózi túrghan qonaqýy terezesine baghyttap oq atqanyn jazghan edi. Syrtqy ister ministri bolyp jýrgende Nazarbaevtyng zóngilesteri Sheverdnadze men Aqaevtyng janashyl sayasy kýshterding qarsylyghyna tap bolyp, sayasattan ketkenine de kuә bolghan. Olar jenilisterin «óz halqyma oq atqym kelmedi», dep týsindirip edi.

Qalay desekte preziydent Toqaevtyng qiyn jaghdayda qabyldaghan sheshimderi el ekonomikasynyng ishki-syrtqy atmosferasyna, halyqtyng kónil auanyna ala bóten әserin tiygizbeydi dep ýmittenemiz.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz