Qazaqstanda atom elektr stansiyasyn salu turaly sheshim biyl naqty qabyldanatyn boldy. Búl turaly Energetika viyse-ministri Jandos Núrmaghanbetov mәlimdedi.

«Qúrylys mәselesi qarastyrylyp jatyr. Esepteuler kórsetkendey, Qazaqstanda Ekologiyalyq kodekske sәikes jana generasiya salu qajet. Kómirteksiz generasiya - oghan atom da jatady. Sondyqtan atom stansiyasyn salu mәselesi qarastyrylyp jatyr. Biraq, orny, kólemi әli anyqtalghan joq. Sheshim 2022 jyly belgili bolady dep oilaymyn», - dedi Núrmaghanbetov.

Onyng aituynsha, stansiya salu ýshin qarastyrylyp otyrghan alandargha Almaty oblysyndaghy Ýlken kenti, Shyghys Qazaqstan oblysyndaghy Kurchatov qalasy men Qazaqstannyng batysyndaghy aimaqtar jatady. Viyse-ministr elimizding batysynda búryn atom stansiyasy júmys istegenin atap ótipti.

Búghan deyin Abai.kz portalynda jazghanymyzday, AES salu iydeyasy sonau 90- jyldardan bastap tuyndaghan. Sodan beri kýn tәrtibine bir shyghyp, bir týsken AES salu iydeyasy halyq arasynan qoldau tappay keledi. Halyqtyng qarsy shyghuymen AES salu keyinge shegerilgenimen mýlde bas tartu bolmady.

2013 jyly AES salu boyynsha úsynysty preziydent N.Nazarbaev naqty iske asyru sharalaryna kóshuge shaqyrghan bolatyn.

Keyinnen AES salugha ynghayly dep birneshe jer tandaldy. Elimizding batysy, Balqash many men Kurchatov aimaghy. Sarapshylar eng tiyimdi dep Balqash manyndaghy, Ýlken eldi-mekenin atap ótti. AES qúny shamamen 3 mlrd dollar boluy mýmkin degen boljamdar aityldy. Alayda AES salu mәselesi úzaq jyldar boyy tek talqy retinde qalyp otyrdy. 2019 jyly Resey basshysy Putin AES salugha qatysty óz úsynysyn aitty, alayda Qazaqstan basshysy Toqaev elding oiyn eskermesten múnday jobany bastamaytynyn mәlimdedi.

Resey Preziydenti AES salu jobasyn qos qoldap qoldaytynyn 2021 jylghy XVII Qazaqstan men Resey óniraralyq yntymaqtastyq forumynda taghy da qaytalady.

«Beybit atom salasyna kelsek. Mening qazaqstandyq әriptesim jәne dosym búl turaly aitqan edi. Biz kórshiles elderdin, bizding odaqtastarymyzdyng josparlaryna múqiyat qarap otyramyz. Resey bizding seriktesterge (onyng ishinde Qazaqstangha da) atom eletr stansiyalaryn salugha sheshim qabyldap jatsa, ony salugha qoldau kórsetuge dayyn», – dedi Putiyn. Osydan keyingi talqylaularda AES qúrylysyn kim jýrgizedi degen saual tuyndady.

Qazaqstan biyligi búghan deyin Ontýstik Koreyamen, Japoniyamen, Reseymen, Fransiyamen kelissózder jýrgizgen bolatyn. Degenmen talqylaular men sarapshylardyng pikirlerine sýiensek, AES-ty Resey tarapy saluy mýmkin. Reseydi búl túrghydan tәjiriybesi kóp, biraq joghary tehnologiyagha ie emes. Mysaly, Týrkiyagha salyp jatqan AES-ining qabyrghasy eki mәrte jarylyp, qúrylysy toqtap qalghan. Chernobyli apatyn jasap, әlemdi dýrliktirgen Mәskeuding beybit atomda alda degenge senu qiyn.

Qasym-Jomart Toqaev 2019 jyly búl qúrylysty bastau ýshin halyq oiy eskeriledi dese, 2021 jyly mamyr aiynda preziydent AES saluda asyqpau kerektigin, alayda uaqyttan da qalmau qajettigin aitqan bolatyn. Al joldauda beybit atomgha qatysty sóz qozghap, Resey forumynda AES kerektigin aitty. «Shyghys ekonomikalyq forumyna» onlayn qatysqan kezde de «Qazaqstangha AES qajet», - dep qayta mәlimdedi.

AES salu jobasy turaly birneshe saualnama jýrgizilgen bolatyn. Abai.kz-te jariyalaghanymyzday byltyr jýrgizilgen DEMOSCOPE qoghamdyq pikirge jedel monitoring jýrgizu burosy Qazaqstan azamattary arasynda «Qazaqstandyqtardyng AES qúrylysy turaly pikiri» taqyrybynda saualnama jýrgizdi. Nәtiyjesinde, Qazaqstan azamattarynyng 55%-y atom elektr stansiyasynyng salynuyna qarsy, al, 36%-y ýzildi-kesildi qarsy bolghan.

Preziydent aitqanday, eger halyqtyng pikirine qúlaq asatyn bolsa, kópshilikting qarsy ekenin saualnama nәtiyjesi kórsetip túr. Sonymen býgingi kýnge deyin tolyqsyp jetken AES salu turaly sheshim aqyry ayaghynda qabyldanatyn boldy.

Býginde viyse-ministr Núrmaghanbetovten Qazaqstan nelikten AES saludy josparlap otyrghany súraldy. Mysaly, Germaniya, kerisinshe, atom energiyasynan bas tartqan.

«IYә, Germaniyanyng mysaly tanghaldyrady. Biraq, kórshiles Fransiya, kerisinshe, 20 jana reaktor salu júmystaryn kýsheytti. Ár el ózinshe tandaydy. Finlyandiya, Belarusi, Shvesiya, Birikken Arab Ámirlikteri, Týrkiya - qazir әlemde 50 reaktor salynyp jatyr. Jasyl energiyagha 100 payyz kóshu mýmkin emes. Álemning eshbir elinde múnday joq. Múnyng bәrin retteytin tehnologiya joq. Jel, kýn stansiyalarynyng óndirisi mausymgha, tәulikke tәueldi. Ár saghatta ne bolatynyn boljau mýmkin emes. Sondyqtan túraqty elektr energiyasy boluy ýshin óndiris pen tútynudyng tepe-tendigin qamtamasyz etu qajet. Sondyqtan rettey alatyn stansiya qajet», - dep týsindirdi viyse-ministr.

Kómir stansiyalarynan bas tartugha baylanysty taghy bir problema bar – ol ziyan shyghyndargha salynatyn salyqtyng ósui eken.

«Kómirtegi salyghy engizilip jatyr, yaghny qazaqstandyq eksporttaushylarda problema bar - metallurgiya, tipti múnay salasy da elektr energiyasyna sýienedi. Barlyq eksport tauarlaryna salyq salynady. Biz búl tauarlardy sata almaymyz jәne júmyspen qamtamasyz ete almaymyz. Osy qaghidattargha sýiene otyryp, mәseleler talqylanyp jatyr», - deydi Núrmaghambetov.

Ayjan Temirhan

Abai.kz