Keden odaghyna qatysty qújattar, uaqyt óte kele, tipti qalaulylar tarapynan da kóp súraqtar tughyzuda. «Keden odaghyna mýshe- mem­leketterding keden qyzmetterining Birik­ken alqasy turaly shartty» ratifikasiya­laytyn zang jobasy búghan deyin Tómengi palatada da qyzu pikirtalastar tughyzghan edi. Qayrat Mәmiyding tóraghalyghymen ótken Jo­ghary palatanyng keshegi jiynynda endi se­na­torlar osynyng ainalasyndaghy narazy­lyqtary men kóniltolmastyqtaryn ashyq bildirdi.

Keden odaghyna qatysty qújattar, uaqyt óte kele, tipti qalaulylar tarapynan da kóp súraqtar tughyzuda. «Keden odaghyna mýshe- mem­leketterding keden qyzmetterining Birik­ken alqasy turaly shartty» ratifikasiya­laytyn zang jobasy búghan deyin Tómengi palatada da qyzu pikirtalastar tughyzghan edi. Qayrat Mәmiyding tóraghalyghymen ótken Jo­ghary palatanyng keshegi jiynynda endi se­na­torlar osynyng ainalasyndaghy narazy­lyqtary men kóniltolmastyqtaryn ashyq bildirdi.

Imperiyalyq qyzuy basylmaghan Resey osy úiymnyng da barlyq basqarushylyq tizginin óz qolynda shoghyrlandyrugha ynghay tanytyp otyrghanday, al әlemdik kóshbasshylyq tú­ghyrlargha úmtylghan Qazaqstan búghan qar­sy­lasyp baghuda. Áriyne, kók tenizge shyghar joly joq, qúrlyqta qos ókpeden qysylghan Qazaq­stan ýlken naryqty ashatyn, erkin sauda ke­nistigin qúratyn múnday úiymnan bas tarta almaydy.
Demek, Parlament deputattarynyng kóksegeni de ol emes, olar qazaqstandyq mýddening jaqsyraq qorghalghandyghyn qalaydy.
«Keden odaghyna mýshe-memleketter­ding keden qyzmetterining Birikken alqa­­sy turaly sharttyn» 10-babyna sәikes, osy alqanyng Hatshylyghynyng funksiyasyn Reseyding Federaldyq keden qyzmeti jýzege asyrady eken. «Búl kelisimde Bi­rikken alqa sheshimderining jobala­ryn barlyq mýshe elderding kelisiminen ótki­zu mәselesi reglamenttelmegen. Búl bizding elimizge, sonyng ishinde qazaqstandyq kәsipkerlerge tiyimsiz sheshimderding qa­byldanuyna әkelmey me?» dep turalay súrady senator Erlan Nyghmatuliyn.
- Birikken alqanyng sheshimderi tek úsynym-rekomendasiya sipatynda bo­lady, - dedi qújatty qorghaghan Qarjy ministri B.Jәmishev. - Al sheshimderding tek ymyra-konsensustyq jolmen qabyldanuyn talap etetin ereje Qazaq­stan kelispeytin birde-bir sheshimning ómirge joldama aluyna jol bermeydi. Osy túrghydan alghanda men eshqanday problema kórip otyrghan joqpyn. Re­seyding keden qyzmetining apparaty al­qalardy әzirleuge qatysty tehnikalyq funksiyalardy, qújattardy joldau, qújattardy jalpylau (obobsheniye) siyaqty júmystardy atqarady. Basta­malardy qarau syndy mazmúndyq jaghy bolsa, әrbir elding enshisinde qalady. Demek, qandayda bir qauip-tәuekel joq.
Taghy bir jayt: búl shartqa «Atameken» odaghy» últtyq ekonomikalyq palata­sy qorytyndy úsynghan bolatyn. Keshe onyng birde-bir úsynysy qabyldanbaghandy­ghy jariyalandy. El Ýkimeti olardyng nege qabyldanbaghandyghyn bylay týsindire­di: «Kelisimge 22 mausymda qol qoyyldy, al Últtyq ekonomikalyq palata qorytyn­dysyn 12 jeltoqsanda úsyndy». «Qabyl­danbaudyng jalghyz sebebi osynda ghana ma? - dep naqtylady E.Nyghmatuliyn. - Óit­keni «Atameken» otandyq kәsipker­ler­ding mýddelerin qozghaytyn mәselelerge qa­tysty óte paydaly úsynystar beripti. Ókinishke qaray olar eskerilmey qalyp otyr».
- «Atameken» úsynystaryna kelsem, - dedi Bolat Jәmishev, - alqanyng otyrystarynda tek qoldanystaghy zan­nama jýzinde sheshile alatyn mәseleler ghana talqynady. Alqa qoldanystaghy zannama ayasynan tys shyghatyn mәseleler boyynsha eshqanday sheshim qabylday almaydy. Sol sebepti ýsh elding «Atameken» siyaqty qoghamdyq úiymdarynyng ókilde­rin qosudyng qajettiligi joq.
Keden odaghynyng Birikken alqasy endigi eki otyrys ótkizip ýlgeripti, Qarjy ministrining aituynsha, onyng birinde - elektrondyq formatta jýretin aqpa­rattyq ózara yqpaldastyqtyng tehnika­lyq sharttary talqylanghan. «Búghan qosa, qúqyq qorghau salasyndaghy tәjiriybelik is-sharalar jospary qaraldy. Sebebi әrbir elding keden qyzmeti sonday-aq qúqyq qorghau organynyng da qyzmetin atqarady» dedi ol.
Áytkenmen búl alqa tek qú­jattardy kserokopiyalyq kóshiru tәrizdes teh­nikalyq qyzmettermen ai­nalysady degenge senatorlar senbedi. «Birikken alqa Hatshylyghynyng shy­ghyndary da, qarjylandyruy da Resey budjetinen jýredi delingen,-dep nazar audartty senator Quanysh Aytahanov. - Ol Hatshylyqtyng erejesin tóragha bekitedi deydi, al tóragha - Resey ókili! Ýshinshi babynda aitady: «Birikken alqanyng júmys tәrtibin de tóragha be­kitedi». Eger ol ýsh elding ortaq Birikken alqasynyng júmys tәrtibi bolsa, nege ony da Birik­ken alqa ózi bekitpeydi? Nege jalghyz tóraghagha berilip qoyghan?»
- Senatorlar, - dedi palata depu­tattaryna ótine qaraghan Qarjy ministri, - sizderding alqa otyrystaryn úiym­dastyru qyzmetin Resey keden qyzmeti apparatynyng atqaratyndyghyna qatysty alandaushylyqtarynyz týsinikti, biraq men taghy da nazarlarynyzdy audaramyn! Ol osy úiymnyng qújattardy ksero­kóbeytu, jalpylandyrylghan anyqta­ma­ny әzirleu, jinau siyaqty tek tehnikalyq funksiyalaryn oryndaydy. Otyrysqa shygharylatyn qújattardyng jәne solar boyynsha sheshimderding mazmúny Keden odaghy elderining keden komiytetterining enshisinde.
Ministr Bolat Jәmishev Birikken alqa tóraghasynyng tek bir jylgha ghana saylanatyndyghyn atap ótti, ol mýshe el­derding әrqaysysynyng keden qyzmetining basshysy әr jylda osy lauazymdy iyelenedi dep ýmittenedi: «Men osy qújat ratifikasiyalanghan son, sonday tәjiriy­be engiziledi degen oidamyn,-dedi Qar­­jy ministri. - Qalay bolghanda, mening ózim osynday ústanymdy ústanamyn jәne bizding Kedendik baqylau komiytetining basshylyghyn, osy mәsele boyynsha she­shim qabyldaghan kezde, osyghan sәikes dauys beruge mindettedim. Al tóraghagha qatysty sheshim tek konsensustyq negiz­-de, yaghny barlyq ýsh el ókilining birauyz­-dan qoldauy bolghanda ghana qabyldana­tyndyghyn eskersek, qazaqstandyq ta­raptyng ústanymy әlgindey bolady: jyl sayyn tóragha auysyp, bizding komiytet tór­aghasy da Birikken alqa tóraghasy bo­luy qajet».
Búghan senator Ghany Qasymov kýmәn­men mysal keltirdi: «Siz aitasyz: «joq, biz kelispey qoyamyz, rotasiya bolady, pozisiyamyz temirdey, tóraghamyz da tór­agha bolady» deysiz. Shýbә keltiruge rúq­­sat etiniz! - dedi Ghany Esengeldiúly. - Biz ÚQShÚ úiymyna qatysty da osynday kelisimdi bir joly bekittik, osy әskery úiymgha tóragha alghashynda Resey tara­pynan saylandy. Ol sodan beri myzghymay, mine, 15 jyl boyy otyr! Bizding ókilder tipti jaqynday da almaydy». Onyng aituynsha, reseylikter búghan mýmkindik beretin tetikti endigi engizip qoyypty. Ras, talqylaugha týsip otyrghan qújattyng 3-babynda tóragha men onyng orynba­sar­larynyng 1 jylgha saylanatyndyghy jazylghan, biraq onyng «tirkemesi» bar: «Birikken alqanyng sheshimimen búl mer­-zim úzartyluy mýmkin».

Ayhan ShÁRIP

"Ayqyn" gazeti