Kóp kýttirgen Býkil Qytaylyq Kompartiya 18 kezekti Qúryltayy da ashyldy. Soghan baylanysty  bizde óz pikirimizdi bildirip, elding aujayyn bayqaudy jón kórdik.

Hu Jintao (Oryssha: Hu Szinitao, Qytay: 胡锦涛).

Qytaydyng biylikti ótkizip beru týzilisi:

2268 partiya uәkili qatysqan  Qytay Kommunistik Partiyasynyng 18 kezekti qúryltayynda,  70 jastaghy  Hu myrza  ornyn  59 jastaghy  Shy Jinping (Sy Szinipiyn, 习近平)  myrzagha berdi.  Osylaysha 5-inshi  úrpaq ókili qytay basshylyghyna keldi.  Búl jerde taghy bir aita keterligi búl Qytay Kommunistik Partiyasynyng 18 kezekti qúryltayy ekendigi. Shy Jinping myrza osy joly 9-ynshy retki Partiya basshysy bolyp saylandy. Endi kóp úzamay, kelesi jyly bolatyn  Býkil Qytaylyq Halyq Qúryltayy kezinde Memleket tóraghasy atanady degen sóz.  Búdan búryn  Mau Zydún, Dyng Shiaopiyn, Jiang Zymiyn, Hu Jintao myrzalar bastaghan 4 úrpaq Qytay biyligine bolghanyn  bilemiz.

Qytaydyng biylikti ótkizip beru týzilisi:

Hu myrza 2002 jyldan bastap Qytay Kompartiyasynyng bas hatshysy,

2003 jyly Nauyrzdyng 15-nen bastap QHR tóraghasy,

2004 jyldan bastap Qytay Kompartiyasy әskery ister kómiytetining tóraghasy,

2005 jyldan bastap QHR Áskery Ister Komiytetining Tóraghasy,

1992 jyldan bastap QHR Kompartiyasy  Ortalyq Komiyteti sayasy burosynyng túraqty mýshesi bolyp júmys istedi.

Kóp kýttirgen Býkil Qytaylyq Kompartiya 18 kezekti Qúryltayy da ashyldy. Soghan baylanysty  bizde óz pikirimizdi bildirip, elding aujayyn bayqaudy jón kórdik.

Hu Jintao (Oryssha: Hu Szinitao, Qytay: 胡锦涛).

Qytaydyng biylikti ótkizip beru týzilisi:

2268 partiya uәkili qatysqan  Qytay Kommunistik Partiyasynyng 18 kezekti qúryltayynda,  70 jastaghy  Hu myrza  ornyn  59 jastaghy  Shy Jinping (Sy Szinipiyn, 习近平)  myrzagha berdi.  Osylaysha 5-inshi  úrpaq ókili qytay basshylyghyna keldi.  Búl jerde taghy bir aita keterligi búl Qytay Kommunistik Partiyasynyng 18 kezekti qúryltayy ekendigi. Shy Jinping myrza osy joly 9-ynshy retki Partiya basshysy bolyp saylandy. Endi kóp úzamay, kelesi jyly bolatyn  Býkil Qytaylyq Halyq Qúryltayy kezinde Memleket tóraghasy atanady degen sóz.  Búdan búryn  Mau Zydún, Dyng Shiaopiyn, Jiang Zymiyn, Hu Jintao myrzalar bastaghan 4 úrpaq Qytay biyligine bolghanyn  bilemiz.

Qytaydyng biylikti ótkizip beru týzilisi:

Hu myrza 2002 jyldan bastap Qytay Kompartiyasynyng bas hatshysy,

2003 jyly Nauyrzdyng 15-nen bastap QHR tóraghasy,

2004 jyldan bastap Qytay Kompartiyasy әskery ister kómiytetining tóraghasy,

2005 jyldan bastap QHR Áskery Ister Komiytetining Tóraghasy,

1992 jyldan bastap QHR Kompartiyasy  Ortalyq Komiyteti sayasy burosynyng túraqty mýshesi bolyp júmys istedi.

Múnda әr qyzymetti 9-10 jyl merziminde atqaratynyn kóruge bolady.  Aldymen partiyanyn, sosyn memleketting biyligin beretin satyly baylanys. Endeshe kelesi Shy Jinping myrza da dәl osylay biylikke ie bolyp, dәl osylay biylikti ótkizip beredi degen sóz.  Taghy bir aita keterligi kelesi múrager kem degende 5 jyl búryn belgilenip, tәrbiyelenedi jәne synnan ótedi.

Sonymen, Hu Jintao joldas Qytaygha ne berdi?

Hu myrza Shin Hua(Sini Hua) uniyversiytetinen Su Isteri Injeneri mamandyghyn alghan. Keyin batys  ólkelerde, atap aitqanda Gansude, Tiybette manyzdy qyzmetterde boldy. Tiybette júmys istep jýrgende qytaygha qarsy kýreske jii baratyn tiybettiktermen ayausyz kýresti. Mine osy kezde Qytay Kompartiyasynyng kózine týsken jas Hu myrza birden ortalyq komiytetke shaqyrylyp,  biylikting baspaldaghymen órleuge mýmkindik aldy.

Ústazy Jiang Zymiyn(1993-2003jj QHR tóraghasy boldy) joldavs ilgerindi-keyindi synnan ótkize otyryp biylikti qolyna ústatty.  Jalpy 10 jyl shamasynda basshylyq jýrgizgen Hu myrza qytay ýshin ne istep bere aldy?

Birinshi, Hu Jintao myrza ústazy Jiang Zymyn kórsetken baghyttan auytqymay júmys istedi.  Jiang Zymyn qalyptastyrghan sayasy jәne ekonomikalyq baghytty damytty. 2002-2009 jyldargha deyin Qytay ekonomikasynyng damuy joyqyn jyldamdyqta bolghany bәrimizge belgili. Búnyng sebebin qytaydyng shetel investirlerin kóptep tartu men qatar olargha qarata qytay ýkimetining jasaghan jenildikterin de aitugha bolady. Taghy bir aita keterlik myqty sayasaty: jergilikti jaghdaygha say, toptasqan óndiris oshaghyn ashuy men salyqty jenildetu, memlekettik qoldau sayasaty. Mine osylaysha yryqty ekonomika ontýstik qytaydy ornynan túrghyzyp, әr auyl- qystaqqa deyin, tipti әr jeke otbasyna deyin zavod, seh ashugha mýmkindik berdi. Búl tura Jiang Zymin myrzanyng bastaghan júmysy bolatyn.

Ekinshi, qytay ishi sayasy  túraqty boldy. Jalpy QHR tóraghasy sayasy jaqta sheshimdi QHR ortalyq komiytetining 9  túraqty mýshesimen kelise otyryp qabyldaytynyn aita ketken jón. Atap aitqanda nemister men týrikterdin  qoldanyp otyrghan Parlamenttik basqaru týzimine úqsap qalatyn qytaylyq basqaru әdisi jeke adamdardyng basa biylik aituyn shekteydi.  Sol ýshinde qytay sayasy túrghydan túraqty boldy.

Ýshinshi, Hu Jintaonyng kezinde qytayda iri baylar kóbeydi. Búghan mysal retinde qytay premer-ministiri Ven Jiabau myrzanyng 2,7 milliard AQSh dollary bar ekendigi turaly aqparattyng qytay qoghamyn dýrliktirip jibergenin mysal etuge bolady. Taghy bir dәiek  Mao iydeyasyn ýgittep, jemqorlyqqa qarsy jemisti júmys istegen Bo Shilay(ortalyqqa tóte qarasty, 32 million halqy bar Chúng Ching qalasynyng әkimi) myrzanyng qyzymetten alastatyluyn da aityp ótken jón. Qytay qoghamynda ýlken dau tudyrghan búl mәsele әli de shiyelenisti jaghdayda. Onyng ýstine shet eldegi 35 millionnan astam qytay diasporasy týrli aqparat qúraldary arqyly búnday kelensizdikterdi ashyq jariya etude. Al ýkimet qansha senzuragha barsada shet eldi ansaghan qytaylardy auyzdyqtau qyiyn bolyp túr.

Tórtinishi, әsire qytayshyldyq  nemese qytaydan basqa últtargha týsken qysym tilge tiyek etsek qatelespeymiz. Songhy 5 jylda qytaydaghy barlyq bilim salasy óytay tiline ótti. Osylaysha 5 avtonomiyaly provinsiyanyng últtyq mektepteri de jabylyp, qytay mektepterimen biriktirildi jәne resmy qytay tilinde sabaq beruge kóshti. Mine búl qytaylandyru sayasatynyng taghy bir órege kóterilgeni dep aitugha bolady.  Tipti osy provinsiyalardyng audan-aymaqtaryn ontýstik qytaydyng әr provinsiyasynda «Sýiemelge beru» degen atpen birilestire otyryp júmys istegenin aitsaq ta jetkilikti. Mysaly Guang Dong provinsiyasy Barkól audanyn, Jiansu provinsiyasy Múnghúlkýre audanyn sýiemeldeuge aldy. Al olar is jýzinde jas mamndaryn osy rayondargha júmysqa ornalastyryp ghana qoymay, әr auylgha  20-30 otbasyna deyin kóshirip әkelip qonystandyrdy, tipti sol kóship kelgen qytay otbasylaryn jergilikti  әkimshilik ýi-jaymen qamdap, otyn-suyna deyin tasyp berip otyr. Mine, búl sayasat qazir Qazaqstannyng shekarasyna deyin jetti.

Besinshi, songhy 2 jylda qytay ekonomikasynyng ayaghyna qan týsti. Osy 2012 jyldyng basynyng ózinde qytaydyng ontýstik aimaqtarynda 10 myndaghan kompaniya júmysyn toqtatty. Azyq-týlik baghasy qymbattap, halyq narazylyghy asqyndy. Oghan jemqorlyqtyng asqynuyn qosynyz.

Altynshy,  qytay ruhynyng asyn aqsha men biylikten izdey bastauy kelesi basshygha ýlken salmaq bolmaq. Ateistik tәrbiyeni negiz etken qytaylyqtar kóptegen ruhany qúndylyqtarynan aiyryluda. Ásirese tamaq tauyp jeuding qamyndaghy qytaylar endi obal-sauapty qayyryp qoyatyn týri bar.  Onyng ýstine «Josparly tuyttyn» jalghyz balalary basqalardy adam sanamauy da mýmkin. Ony qazaq elindegi qytay kәsipkerlerinen de kórip jýrmiz. Tipti key qytaylar qytayda qatygezdikting órshigenin,  ómiu sýruding qyiyndap ketkenin aityp 10-20 myng AQSh dollary bolsada Qazaqstan azamatyn satyp alghysy kelgenin aityp jýr.

Qysqasy, Qytay Kommunistik Partiyasynyn  jana basshysynyng saylanuy jana reformanyng bastalghanynan derek beredi. Búl sózdi qúryltay kezinde Tóragha Hu Jintao myrza da aitty. Kezekti reformanyng tartysty da dauyly qatty bolatyn belgili. Dese de  bir anyq nәrse - elding biylik salasy men iydealogiya salasynda jana teketirester payda bolatyndyghy. Baylyq pen biylikting dәmin tatqandar týrli joldarmen kýresedi degen sóz. Oghan shet eldegi qytay diasporasynyng әserin taghy qosynyz.

Qytay Kommunistik Partiyasynyn  jana basshysyna tabys tileymiz. Al, qazaqtargha  «Saqtansang saqtaymyn» degen Alla taghalanyng uәdesin esterinizge alynyzdar dep kenes beremiz. Alla bәrimizge jaqsylyq bersin.

«Abai.kz»