كوپ كۇتتىرگەن بۇكىل قىتايلىق كومپارتيا 18 كەزەكتى قۇرىلتايى دا اشىلدى. سوعان بايلانىستى  بىزدە ءوز پىكىرىمىزدى ءبىلدىرىپ، ەلدىڭ اۋجايىن بايقاۋدى ءجون كوردىك.

حۋ جينتاو (ورىسشا: حۋ تسزينتاو، قىتاي: 胡锦涛).

قىتايدىڭ بيلىكتى وتكىزىپ بەرۋ ءتۇزىلىسى:

2268 پارتيا ۋاكىلى قاتىسقان  قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 18 كەزەكتى قۇرىلتايىندا،  70 جاستاعى  حۋ مىرزا  ورنىن  59 جاستاعى  شي جينپيڭ (سي تسزينپين، 习近平)  مىرزاعا بەردى.  وسىلايشا 5-ءىنشى  ۇرپاق وكىلى قىتاي باسشىلىعىنا كەلدى.  بۇل جەردە تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى بۇل قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 18 كەزەكتى قۇرىلتايى ەكەندىگى. شي جينپيڭ مىرزا وسى جولى 9-ىنشى رەتكى پارتيا باسشىسى بولىپ سايلاندى. ەندى كوپ ۇزاماي، كەلەسى جىلى بولاتىن  بۇكىل قىتايلىق حالىق قۇرىلتايى كەزىندە مەملەكەت توراعاسى اتانادى دەگەن ءسوز.  بۇدان بۇرىن  ماۋ زىدۇڭ، دىڭ شياوپيڭ، جياڭ زىمين، حۋ جينتاو مىرزالار باستاعان 4 ۇرپاق قىتاي بيلىگىنە بولعانىن  بىلەمىز.

قىتايدىڭ بيلىكتى وتكىزىپ بەرۋ ءتۇزىلىسى:

حۋ مىرزا 2002 جىلدان باستاپ قىتاي كومپارتياسىنىڭ باس حاتشىسى،

2003 جىلى ناۋىرزدىڭ 15-نەن باستاپ قحر توراعاسى،

2004 جىلدان باستاپ قىتاي كومپارتياسى اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ توراعاسى،

2005 جىلدان باستاپ قحر اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ توراعاسى،

1992 جىلدان باستاپ قحر كومپارتياسى  ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ تۇراقتى مۇشەسى بولىپ جۇمىس ىستەدى.

كوپ كۇتتىرگەن بۇكىل قىتايلىق كومپارتيا 18 كەزەكتى قۇرىلتايى دا اشىلدى. سوعان بايلانىستى  بىزدە ءوز پىكىرىمىزدى ءبىلدىرىپ، ەلدىڭ اۋجايىن بايقاۋدى ءجون كوردىك.

حۋ جينتاو (ورىسشا: حۋ تسزينتاو، قىتاي: 胡锦涛).

قىتايدىڭ بيلىكتى وتكىزىپ بەرۋ ءتۇزىلىسى:

2268 پارتيا ۋاكىلى قاتىسقان  قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 18 كەزەكتى قۇرىلتايىندا،  70 جاستاعى  حۋ مىرزا  ورنىن  59 جاستاعى  شي جينپيڭ (سي تسزينپين، 习近平)  مىرزاعا بەردى.  وسىلايشا 5-ءىنشى  ۇرپاق وكىلى قىتاي باسشىلىعىنا كەلدى.  بۇل جەردە تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى بۇل قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 18 كەزەكتى قۇرىلتايى ەكەندىگى. شي جينپيڭ مىرزا وسى جولى 9-ىنشى رەتكى پارتيا باسشىسى بولىپ سايلاندى. ەندى كوپ ۇزاماي، كەلەسى جىلى بولاتىن  بۇكىل قىتايلىق حالىق قۇرىلتايى كەزىندە مەملەكەت توراعاسى اتانادى دەگەن ءسوز.  بۇدان بۇرىن  ماۋ زىدۇڭ، دىڭ شياوپيڭ، جياڭ زىمين، حۋ جينتاو مىرزالار باستاعان 4 ۇرپاق قىتاي بيلىگىنە بولعانىن  بىلەمىز.

قىتايدىڭ بيلىكتى وتكىزىپ بەرۋ ءتۇزىلىسى:

حۋ مىرزا 2002 جىلدان باستاپ قىتاي كومپارتياسىنىڭ باس حاتشىسى،

2003 جىلى ناۋىرزدىڭ 15-نەن باستاپ قحر توراعاسى،

2004 جىلدان باستاپ قىتاي كومپارتياسى اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ توراعاسى،

2005 جىلدان باستاپ قحر اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ توراعاسى،

1992 جىلدان باستاپ قحر كومپارتياسى  ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ تۇراقتى مۇشەسى بولىپ جۇمىس ىستەدى.

مۇندا ءار قىزىمەتتى 9-10 جىل مەرزىمىندە اتقاراتىنىن كورۋگە بولادى.  الدىمەن پارتيانىڭ، سوسىن مەملەكەتتىڭ بيلىگىن بەرەتىن ساتىلى بايلانىس. ەندەشە كەلەسى شي جينپيڭ مىرزا دا ءدال وسىلاي بيلىككە يە بولىپ، ءدال وسىلاي بيلىكتى وتكىزىپ بەرەدى دەگەن ءسوز.  تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى كەلەسى مۇراگەر كەم دەگەندە 5 جىل بۇرىن بەلگىلەنىپ، تاربيەلەنەدى جانە سىننان وتەدى.

سونىمەن، حۋ جينتاو جولداس قىتايعا نە بەردى؟

حۋ مىرزا شين حۋا(تسين حۋا) ۋنيۆەرسيتەتىنەن سۋ ىستەرى ينجەنەرى ماماندىعىن العان. كەيىن باتىس  ولكەلەردە، اتاپ ايتقاندا گانسۋدە، تيبەتتە ماڭىزدى قىزمەتتەردە بولدى. تيبەتتە جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە قىتايعا قارسى كۇرەسكە ءجيى باراتىن تيبەتتىكتەرمەن اياۋسىز كۇرەستى. مىنە وسى كەزدە قىتاي كومپارتياسىنىڭ كوزىنە تۇسكەن جاس حۋ مىرزا بىردەن ورتالىق كوميتەتكە شاقىرىلىپ،  بيلىكتىڭ باسپالداعىمەن ورلەۋگە مۇمكىندىك الدى.

ۇستازى جياڭ زىمين(1993-2003جج قحر توراعاسى بولدى) جولداۆس ىلگەرىندى-كەيىندى سىننان وتكىزە وتىرىپ بيلىكتى قولىنا ۇستاتتى.  جالپى 10 جىل شاماسىندا باسشىلىق جۇرگىزگەن حۋ مىرزا قىتاي ءۇشىن نە ىستەپ بەرە الدى؟

ءبىرىنشى، حۋ جينتاو مىرزا ۇستازى جياڭ زىمىن كورسەتكەن باعىتتان اۋىتقىماي جۇمىس ىستەدى.  جياڭ زىمىن قالىپتاستىرعان ساياسي جانە ەكونوميكالىق باعىتتى دامىتتى. 2002-2009 جىلدارعا دەيىن قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى جويقىن جىلدامدىقتا بولعانى بارىمىزگە بەلگىلى. بۇنىڭ سەبەبىن قىتايدىڭ شەتەل ينۆەستىرلەرىن كوپتەپ تارتۋ مەن قاتار ولارعا قاراتا قىتاي ۇكىمەتىنىڭ جاساعان جەڭىلدىكتەرىن دە ايتۋعا بولادى. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك مىقتى ساياساتى: جەرگىلىكتى جاعدايعا ساي، توپتاسقان ءوندىرىس وشاعىن اشۋى مەن سالىقتى جەڭىلدەتۋ، مەملەكەتتىك قولداۋ ساياساتى. مىنە وسىلايشا ىرىقتى ەكونوميكا وڭتۇستىك قىتايدى ورنىنان تۇرعىزىپ، ءار اۋىل- قىستاققا دەيىن، ءتىپتى ءار جەكە وتباسىنا دەيىن زاۆود، تسەح اشۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇل تۋرا جياڭ زىمين مىرزانىڭ باستاعان جۇمىسى بولاتىن.

ەكىنشى، قىتاي ءىشى ساياسي  تۇراقتى بولدى. جالپى قحر توراعاسى ساياسي جاقتا شەشىمدى قحر ورتالىق كوميتەتىنىڭ 9  تۇراقتى مۇشەسىمەن كەلىسە وتىرىپ قابىلدايتىنىن ايتا كەتكەن ءجون. اتاپ ايتقاندا نەمىستەر مەن تۇرىكتەردىڭ  قولدانىپ وتىرعان پارلامەنتتىك باسقارۋ تۇزىمىنە ۇقساپ قالاتىن قىتايلىق باسقارۋ ءادىسى جەكە ادامداردىڭ باسا بيلىك ايتۋىن شەكتەيدى.  سول ۇشىندە قىتاي ساياسي تۇرعىدان تۇراقتى بولدى.

ءۇشىنشى، حۋ جينتاونىڭ كەزىندە قىتايدا ءىرى بايلار كوبەيدى. بۇعان مىسال رەتىندە قىتاي پرەمەر-ءمينيستىرى ۆەن جياباۋ مىرزانىڭ 2,7 ميلليارد اقش دوللارى بار ەكەندىگى تۋرالى اقپاراتتىڭ قىتاي قوعامىن دۇرلىكتىرىپ جىبەرگەنىن مىسال ەتۋگە بولادى. تاعى ءبىر دايەك  ماو يدەياسىن ۇگىتتەپ، جەمقورلىققا قارسى جەمىستى جۇمىس ىستەگەن بو شيلاي(ورتالىققا توتە قاراستى، 32 ميلليون حالقى بار چۇڭ چيڭ قالاسىنىڭ اكىمى) مىرزانىڭ قىزىمەتتەن الاستاتىلۋىن دا ايتىپ وتكەن ءجون. قىتاي قوعامىندا ۇلكەن داۋ تۋدىرعان بۇل ماسەلە ءالى دە شيەلەنىستى جاعدايدا. ونىڭ ۇستىنە شەت ەلدەگى 35 ميلليوننان استام قىتاي دياسپوراسى ءتۇرلى اقپارات قۇرالدارى ارقىلى بۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردى اشىق جاريا ەتۋدە. ال ۇكىمەت قانشا تسەنزۋراعا بارسادا شەت ەلدى اڭساعان قىتايلاردى اۋىزدىقتاۋ قىيىن بولىپ تۇر.

ءتورتىنىشى، اسىرە قىتايشىلدىق  نەمەسە قىتايدان باسقا ۇلتتارعا تۇسكەن قىسىم تىلگە تيەك ەتسەك قاتەلەسپەيمىز. سوڭعى 5 جىلدا قىتايداعى بارلىق ءبىلىم سالاسى ءوىتاي تىلىنە ءوتتى. وسىلايشا 5 اۆتونوميالى پروۆينتسيانىڭ ۇلتتىق مەكتەپتەرى دە جابىلىپ، قىتاي مەكتەپتەرىمەن بىرىكتىرىلدى جانە رەسمي قىتاي تىلىندە ساباق بەرۋگە كوشتى. مىنە بۇل قىتايلاندىرۋ ساياساتىنىڭ تاعى ءبىر ورەگە كوتەرىلگەنى دەپ ايتۋعا بولادى.  تىپتى وسى پروۆينتسيالاردىڭ اۋدان-ايماقتارىن وڭتۇستىك قىتايدىڭ ءار پروۆينتسياسىندا «سۇيەمەلگە بەرۋ» دەگەن اتپەن بىرىلەستىرە وتىرىپ جۇمىس ىستەگەنىن ايتساق تا جەتكىلىكتى. مىسالى گۋاڭ دوڭ پروۆينتسياسى باركول اۋدانىن، جياڭسۋ پروۆينتسياسى مۇڭعۇلكۇرە اۋدانىن سۇيەمەلدەۋگە الدى. ال ولار ءىس جۇزىندە جاس مامندارىن وسى رايوندارعا جۇمىسقا ورنالاستىرىپ عانا قويماي، ءار اۋىلعا  20-30 وتباسىنا دەيىن كوشىرىپ اكەلىپ قونىستاندىردى، ءتىپتى سول كوشىپ كەلگەن قىتاي وتباسىلارىن جەرگىلىكتى  اكىمشىلىك ءۇي-جايمەن قامداپ، وتىن-سۋىنا دەيىن تاسىپ بەرىپ وتىر. مىنە، بۇل ساياسات قازىر قازاقستاننىڭ شەكاراسىنا دەيىن جەتتى.

بەسىنشى، سوڭعى 2 جىلدا قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ اياعىنا قان ءتۇستى. وسى 2012 جىلدىڭ باسىنىڭ وزىندە قىتايدىڭ وڭتۇستىك ايماقتارىندا 10 مىڭداعان كومپانيا جۇمىسىن توقتاتتى. ازىق-تۇلىك باعاسى قىمباتتاپ، حالىق نارازىلىعى اسقىندى. وعان جەمقورلىقتىڭ اسقىنۋىن قوسىڭىز.

التىنشى،  قىتاي رۋحىنىڭ اسىن اقشا مەن بيلىكتەن ىزدەي باستاۋى كەلەسى باسشىعا ۇلكەن سالماق بولماق. اتەيستىك تاربيەنى نەگىز ەتكەن قىتايلىقتار كوپتەگەن رۋحاني قۇندىلىقتارىنان ايىرىلۋدا. اسىرەسە تاماق تاۋىپ جەۋدىڭ قامىنداعى قىتايلار ەندى وبال-ساۋاپتى قايىرىپ قوياتىن ءتۇرى بار.  ونىڭ ۇستىنە «جوسپارلى تۋىتتىڭ» جالعىز بالالارى باسقالاردى ادام ساناماۋى دا مۇمكىن. ونى قازاق ەلىندەگى قىتاي كاسىپكەرلەرىنەن دە كورىپ ءجۇرمىز. ءتىپتى كەي قىتايلار قىتايدا قاتىگەزدىكتىڭ ورشىگەنىن،  ءومىۋ ءسۇرۋدىڭ قىيىنداپ كەتكەنىن ايتىپ 10-20 مىڭ اقش دوللارى بولسادا قازاقستان ازاماتىن ساتىپ العىسى كەلگەنىن ايتىپ ءجۇر.

قىسقاسى، قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ  جاڭا باسشىسىنىڭ سايلانۋى جاڭا رەفورمانىڭ باستالعانىنان دەرەك بەرەدى. بۇل ءسوزدى قۇرىلتاي كەزىندە توراعا حۋ جينتاو مىرزا دا ايتتى. كەزەكتى رەفورمانىڭ تارتىستى دا داۋىلى قاتتى بولاتىن بەلگىلى. دەسە دە  ءبىر انىق نارسە - ەلدىڭ بيلىك سالاسى مەن يدەالوگيا سالاسىندا جاڭا تەكەتىرەستەر پايدا بولاتىندىعى. بايلىق پەن بيلىكتىڭ ءدامىن تاتقاندار ءتۇرلى جولدارمەن كۇرەسەدى دەگەن ءسوز. وعان شەت ەلدەگى قىتاي دياسپوراسىنىڭ اسەرىن تاعى قوسىڭىز.

قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ  جاڭا باسشىسىنا تابىس تىلەيمىز. ال، قازاقتارعا  «ساقتانساڭ ساقتايمىن» دەگەن اللا تاعالانىڭ ۋادەسىن ەستەرىڭىزگە الىڭىزدار دەپ كەڭەس بەرەمىز. اللا بارىمىزگە جاقسىلىق بەرسىن.

«Abai.kz»