Apta basynda Ermúhamet Ertisbaev taghy da «erledi». Mәskeude ótken «Qazaqstan men Resey euraziyalyq integrasiyalyq jobada» «Bizde integrasiyagha qarsy últshyl-patriottar bar.  Olar júmyrtqa qabyghynyng ishine jasyrynyp otyrghanymyzdy qalaydy. Kedendik Odaqtan shygharu ýshin referendum ótkizbek» dedi. Elbasymyzdyng sayasy mәseleler jónindegi kenesshisining búl pikiri  euraziyalyq parlamentti «90 H 5H 5 »  formulasymen aishyqtap jýrgen reseylik sayasattanushylardyng boljamyna toytarys bergen últjandy sayasattanushylar Erlan Karin men Mәulen Áshimbaevtan elge mәlim bolghan pikirlerine keyin aityldy.  Osydan biraz búryn reseylik sayasattanushy Aleksey Vlasov «Ayqyn» gazetine bergen súhbatynda «Qazaqstanda  qoghamdyq pikirdi  qoghamdyq minberde salqynqandy týrde saraptap bere alatyn Núrlan Erimbetov tәrizdi sayasy moderatorlar óte az.  Sondyqtan ishki jaghday anda -sanda aitylyp qalatyn ishki -syrtqy  oqys oilargha tәueldi» degen bolatyn. Ras, bizdin  «oqys oilargha» sonshalyqty tәueldi ekenimizdi  sayasattanushylarymyz da joqqa shygharmaydy. Olar múnyng sebebin oiyn-pikirin ashyq jetkizetin qoghamdyq minberding joqtyghynan kóredi.  Keshegi Mәskeu tórinde qazaqtyng últshyl patriottaryna qarsy baghyttalghan pikir Ertisbaev myrzanyng últshyl-patriottardy bir shiratyp aludy oilaghan   dostyq peyili me, әlde    keybir  sayasy toptardyng qoghamnyng betalysyn andamaq bolghan   kózir kartasy ma? MÁSKEUDE andausyzda aitylyp qalghan oqys oy jayly  qazaqstandyq sayasattanushylardyng pikirin bilgen edik.

Aydos SARYM,  sayasattanushy:

-   Ras, Resey bizge dos el, bizdi strategiyalyq teng dәrejeli әriptes el dep tanyghan el. Bizding elderimizding arasyndaghy baylanystyn  tamyry tym terende jatyr. endigi jerde biz odan bas tarta almaymyz.    Biraq sauda jasau ýshin, ekonomikalyq-sayasy baylanystar ýshin qúshaqtasyp birge jýrip, bir jastyqta bas týiistiruding qajeti joq. Sebebi bizderdi bir jastyqqa bas týiistiru mýmknindiginen tym alystatyp jibergen sayasy jaghdaylar tym kóp. Ol - bizding bodandyq tarihymyz. Tipti kýni keshe Kenes Odaghy kýireytin tústa, 1986 jylghy tarihy oqighalardan keyin Mәskeu tarapynan qazaqty bir-birine aidap salugha baghyttalghan is -әreketter әli úmytylghan joq.   Demek, biz ótkenge dәl búrynghy jolmen qayta oralghamyz kelmeydi.  Biz  ataqty Qazybek biyding sózimen aitqanda   «Qazaq degen mal baqqan elmiz, eshkimge soqtyqpay jay jatqan elmiz.    Elimizden qút-bereke qashpasyn dep, jerimizding shetin jau baspasyn dep nayzasyna jylqynyng qylyn taqqan elmiz.   Dúshpan basynbaghan elmiz, basymyzdan sóz asyrmaghan elmiz»

Meninshe, Ertisbaev myrzanyng «Bizde integrasiyagha qarsy últshyl-patriottar bar.  Olar júmyrtqa qabyghynyng ishine jasyrynyp otyrghanymyzdy qalaydy» degeni dúrys emes. Eger, ol tәuelsiz sayasatanushylardyng biri bolsa, mәn bermey-aq qoygha bolar edi. Ol birinshiden, memlekettik qyzmetker, ekinshiden Elbasymyzdyng sayasy mәseleler jónindegi kenesshisi. Sondyqtan, Ertisbaev  óz qandastarynyn, qazaq últshyl -patriottarynyng aulasyna tas laqtyrmay túryp, bizben óz tilinde  -ata-babalary sóilegen qazaq tilinde tildesip kórdi me eken. Bizding jiyndarymyzgha kelip qatysty ma eken? Bizden belgili bir dengeyde pikir talastyryp kórdi me eken? Al syrttay pikir aitu -  su iship otyrghan qúdyghyna týkirumen birdey.

Dos KÓShIM, sayasattanushy:

Tәuelsizdik ýshin kýrespegen, sol ýshin ter tókpegen adamdargha tәuelsizdik qymbat emes

Meninshe, Ertisbaev keybir pikirlerine sonshalyqty mәn beruding qajeti joq. Búl pikir oghan eshqanday úpay әkelmeydi.    Qazaq elining tәuelsizdigining ózi últshyl-patriottardyng arqasynda keldi. Ol barlyq jerde moyyndalghan jәne tariyhhta bar. Últshyl patriottar eshqashan «júmyrtqanyng qauyzyna» jasyrynyp kórmepti.  Mysaly, 1990 jyldardyng basynda qúramynda Ertisbaev myrza bar kommunister  «Konfederasiya bolayyq, kenes ýkimetin saqtap qalayyq»  mәlimdeme jasap, eski jýieni saqtap qalugha tyrysty. Tәuelsizdik ýshin kýrespegen, sol ýshin ter tókpegen adamdargha tәuelsizdik qymbat emes. Ol tәuelsizdikting kermek dәmin әli sezinip ýlgirgen joq. Olar onyng qanshalyqty qiynshylyqpen kelgenin  týsinbeydi.  Meninshe, últshyldyq jynysqa da, últqa da bólinbeydi. Ol tughan jerding tamyrly tarihynan ghana quat alady. 1990 jyldardyng basynda tәuelsizdikti tu etip kótergenderding arasynda ózge últ ókilderi kóp boldy.  Biz aitar oiymyzdy eshqashan býgip qalghan emespiz. Sondyqtan bizdi «tyghylyp qaldy deu» óte ynghaysyz aitylghan pikir.  Qajet deseniz. «Alash» partiyasynyng ózi últtyq baghyttaghy úiym. Solar bolmasa, qazaq memlekettiligi degen mәselening ózi kýn tәrtibine qoyylmas edi.

Meninshe, anda -sanda oghash pikir, oqys oy aityp,  bizderding qanymyzdy óyzdyryp qong Ertisbaevqa jarasady, búl onyng mindeti me dep oilap   qalamyn keyde. Eger, dәl osy pikirdi tәuelsiz sayasattanushylardyng biri aitsa, men oghan ashulanyp, aldyna baryp, toytarys beruge tyrysar edim.    Al myna jaghdayda sózimdi shyghyndaghym kelmeydi.

Amangeldi AYTALY, qogham jәne memleket qayratkeri:

Últqa tónip túrghan qauip  - últsyzdyq

- Qazirgi tanda qazaq últynyng býgingi tynys-tirshiligi shynymen kýrdeli. Últqa tónip túrghan qauip  últsyzdyq. Asqynyp ketken dert. Mikrobtary últtyng organizmin keninen jaylap aldy. Búl mәselege nemqúraylylyq tanytu  últtyng týgeldey assimilyasiyagha úshyrauyna әkeledi. Osy baghytta jýre bersek: bolashaqta damyghan, órkeniyetti Qazaqstan atty memleket boluy mýmkin, biraq qazaq deytin últtyng bolu-bolmauy ekitalay. Óitkeni, býgingi úrpaq qadym zamannan beri,  atadan balagha kóship otyratyn zәuzattyq tanym-taqyletten ajyrap barady. Búl orystanghan qazaqtargha tәn qúbylysqa ainaldy. Eng qiyny búqara tәuelsizdikting qadirin týsinbey jýr! Oghan sebep, býgingi qazaq tәuelsizdik jolyndaghy kýreste ómirge kelgen úrpaq emes. Azattyq ýshin jan berisip kórgen joq. Sol sebepti tәuelsizdikting qúnyn bilmey jatyr. Últtyng ruhaniyatyn, tili men dәstýrin qolday almay otyrghany da osydan. Búlardyng biletini, ata-babamyzdan múra bolyp qalghan baylyqty ózi tapqanday satu, shashu... Basqa eshqanday kózdegen maqsaty joq. Últjandylyq sezim joq. Búny birneshe sebeptermen týsindiruge bolady. Áueli, últsyzdyqtyng bir kózi qazaq intelliygensiyasynyng últtyq qúndylyqtan góri jyly oryndy joghary baghalauynda jatyr. Ekinshiden, Kenes kezindegi «mazmúny sosialistik, týri últtyq, ruhy internasionaldyq mәdeniyet», degen abstraksiyalyq qaghida, últtyq mәdeniyetimizding syrtqy belgilerin ghana qaldyryp, mazmúnyn sosializmge beyimdep, bayyrghy tabighatynan ajyratyp jiberdi. Shyn mәninde qazir últty saqtau ýshin qalay kýresu kerek, ony da tanday almadyq. Últtyq mýdde ýshin qúrylghan partiyamyz joq. Nemese sayasy kýshke ainalatynday qauqarymyz da joq. Osydan keyin qazaqpen әriyne, eshkim de sanaspaydy. Ólesing be, qoyasyng ba, óz erkin. Qysqasy biz qanshama erkindik alghanymyzben, últtyq mәselelerdi sheshu jolynda qauqarsyzbyz. Nege? Boygha singen bodandyq psihologiya búrynghyny kóksetip bolmaydy. Biraq zaman ózgerdi. Bizden basqa otarshylyqtan bosanghan TMD elderi qanday tirlik jasap jatyr. Bolmasa osyny eskeruge múrshamyz bolmady. Bizden basqalary aldymen memleketting etnomәdeny baghyt-baghdaryn aiqyndap aldy. Beybit týrde orystyng tili men mәdeniyetinen qútyludyng joldaryn qarastyrdy. Orystyng tili men mәdeniyetin ýlgi tútu bayaghyday halyqtar dostyghy emes, kerisinshe últaralyq qatynastardy shiyelenistiretin, oyanghan últtyq sanany ashyndyratyn, bara-bara janjalgha da aparuy mýmkin jol. Búdan birneshe ghasyr búryn ómir sýrgen italiyandyq oishyl N.Makiavelli: «Úzaq uaqyt qúldyqta bolghan halyq eline degen qúshtarlyqtan, patriotizm men imandylyqtan airylyp, kóngish, jaltaq, tilalghysh, jaghympaz bolady degen eken. Jәne ol múnday júrt kezdeysoq jaghdayda tabylghan erkindikti de paydalana almaydy» depti. Keyde osy italiyandyq filosof biz turaly aityp otyrghan joq pa degen oy qylang beredi. Odan qaldy Indoneziyanyng preziydenti Suharto: «Jaqsy auru bolmaytyndyghy siyaqty, jaghymdy otarshyldyq bolmaydy» depti. Áriyne, bizding últtyq túrghydan múnshama qúldyrauymyz otarshylyqtyng kesiri ekeni sózsiz. Otarlaushylar otarlanghan halyqqa konformizm psihologiyasyn qalyptastyrady.

«Abai.kz»