Bizde bir onbaghan týsinik qalyptasqan.
- eger orys tilin bilmesen, jaqsy júmysqa túra almaysyn!
- orys tilinsiz biznes jasay almaysyn!
- orys tilin bilmesen, qalada ómir sýre almaysyn!

Yaghny “orys tilinsiz nan joq” degen týsinik qalyptasqan. Sonyng kesirinen orys tilin bilmegen adam bilimsiz degen týsinik sanagha sinip ketken.

Orys tilinde sóileudi mәrtebe, orys tilinde jazudy bilimdilikting kórinisi sekildi kóretin qauym kóp.

Tipti ózimning jerlesterim, shetten kelgen qandastarym Qazaqstangha kelgende birinshi qazaq tilin emes, orys tilin ýirenedi. Oqugha týsken ini-qaryndastarym әleumettik jelide posttaryn orys tilinde jazady. (Shyndap kelgende, ol tildi bilmeydi de).Biraq júrtqa jýnin jyltyratu psihologiyasy.

Bayaghyda EÚU-gha birinshi kursqa oqugha týskende tobymyzda qazaqy ónirlerden kelgen qyzdar kóp boldy. Sonyng kóbining orysshasy óte nashar edi. Biraq 4-kursta solardyng kóbi qazaqshadan góri oryssha kóp sóileytin bolyp ketti. Sol bayaghy qazaqsha sóileudi namys, oryssha sóileudi maqtan kóretin psihologiya.

Tipti bir qyzyq aitayyn, birinshi kursta tobymyzda sonday bir Tomiris (aty ózgertildi) degen qyz boldy. Oqugha týse salghan birinshi semestrde orys tilinen men de, ol qyz da ýsh aldyq. Shәkirtaqydan ekeuimiz de aiyryldyq. Onyng orysshasy da menikining ainalasy edi. Keyin oqudy bitirip ketip, eki jyldan song magistraturagha týstim. Ana qyz magistraturanyng ekinshi kursynda oqidy eken. Sodan әngimelesip otyrghanbyz, bir uaqytta әngimeden әngime shyghyp, dissertasiyagha auysqanda әlgi Tomiriysim:

- Men dissertasiyany oryssha qorghayyn dep edim, qazaq tobyna oryssha qorghaugha rúqsat bermey qoydy, - deydi.
- Nege oryssha? Qazaqsha qorghay bermeysing be, - desem,
- Qazaqsha maghan qiyn, oryssha týsinu jenil, - dep qarap túr. Kýlerimdi ne ashulanarymdy bilmedim.
- Tomiriys, ainalayyn, birinshi kursqa kelgende sen de, men de oryssha bir auyz bilmeytin edik, ekeuimiz de jalynyp jýrip ýsh alyp edik, ózinshe bolmashy, - dedim. Shynynda, qazaqsha týsinbeytindey úmytyp qalghan joq, jay sol arsyz maqtan.

Ómirdegi mysal ghoy, biraq qoghamnan búnday oqighany jii kóremin. Qinalyp oryssha sóilep, qinalyp oryssha jazyp jýredi. Tipti oryssha bilmeydi, biraq júmys izdeu ýshin týiindemesin oryssha jazyp alady. Nege? Taghy sol jogharydaghy týsinik.

Endi әlqissa әngimeme qayta oralayyn. Orys tilinsiz ómir sýruge, jaqsy júmys isteuge, biznes jasaugha bola ma?
- BOLADY !!!

Sony dәleldegim keldi. Otanyma oralghaly 16 jyl, júmys istegeli 12 jyl. Orys tilinsiz ómir sýrip kelemin. Orys tilinde qújat toltyrmaymyn. Orys tilindegi qújatqa qol qoymaymyn. Ústanymym sol, qanday jaghday bolsa da, búzbaymyn.

Bastapqy kezde múghalim boldym, asa qajettilik tumady. Respublikalyq "QAZBILIM" ortalyghyn qúrghaly beri oryssha top ashayyq, jarnamany oryssha jasayyq, - degen úsynys óte kóp boldy. Últshyldyq - biznesting jauy, onday qyrystyq damytpaydy, - degen aqylshylar kóp boldy.

- Joq, orys tilinsiz damymay qalsam, damymay-aq qaldym. Orys tilinde esh nәrse bolmaydy dep qatang ústanymda kelemin. 7 jylgha juyq, tipti songhy eki jylda Petropavl qalasynda QAZBILIM osy ústanymda júmys istep túr. Biyl Qostanaydan QAZBILIM liyseyin ashtyq. Onda da osy ústanym. Qansha jerden soltýstik ónir bolsa da, orys tilinsiz júmys jasau - basty ústanym.

12 oblysta bilim beru salasynda qyzmet etip kelemiz, 300-ge juyq adam júmys isteydi. 120-dan astam oqu әdistemelik qúral shyghardyq. Jylynda 3000-4000 oqushy bitiredi. Biraq qinalyp jatqan biz joq. Esesine talay mekeme bizben kelisimshart jasau ýshin qazaq tilindegi kelisimshart ýlgisi joq qinaldy, oryssha jasaudy ótindi, sonynda audarmashy jaldap qazaqsha kelisimshart alyp keldi.

Qazir ózim memlekettik mektepte basshylyqta bolghasyn oryssha qújat kóp keledi. Hat jiberemin nemese telefon soghyp qazaqshasyn jiberudi súraymyn, orysshasyn toltyrmaymyn, mәdeniyetti týrde “memlekettik tildegi núsqasyn jiberinizshi deymin” dep otyramyn. Eshkimning joq deuge qaqysy joq, dayyndap jiberedi.

Bireuler onbaghan deytin shyghar, bireuler últshyl deytin shyghar, dey bersin. Bastysy - qazaq tilining órisin keneytuge, kóp mekemeler qazaq tilin bilmese bolmaytyn jaghdaygha ketip bara jatqanyn týsindiruge sәl de bolsa әser ete alsam bolghany. Meyli syrtymnan sybap boqtay bersin.

Birde mektepke bir kompaniya qyzmetkeri keldi, kabiynetime kirip, bir zattaryn úsynyp oryssha búrqyratty. Sosyn,

- Qazaqsha sóileysiz be, - dep edim.
- Joq, men qazaqsha bilmeymin, - dedi.
- Keshiriniz, - men oryssha bilmeymin. Ya ne ponimai po-russki, - dedim. Kózi baqyrayyp ketti.
- Kak, vy - diyrektor? - deydi.
- IYә, diyrektormyn, memlekettik tildi bilemin, kórshining tilin bilu talaby bizde joq, - dedim. Tanghalghan pishinde shyghyp, hatshymnan shyn ba dep súrapty.

Yaghni, orys tilin bilmeytin adam basshy bolmaydy degen sana sinip ketken. Týsine almay tanghalyp túr.

Men ishimnen quandym. Dúrys boldy, qazaq tilin bilui kerek ekenin týsindi dep oiladym.

Bilmeymin, orys tilinsiz jaqsy ómir sýruge bolatyn, jetistikke jetuge bolatynyn dәleldegim keledi. Dәleldep jýrmin, jalghasty dәleldey beremin dep senemin.

P.S. Qazaqstanda qazaq tilin bilmey memlekettik qyzmet istey almaytyn, qazaq tilinsiz biznes jasay almaytyn kýnge jetu kerek. Sonda ghana qazaq tili damidy.

Kelisesizder me?

Ayatjan Ahmetjanúly

Abai.kz